İçeriğe atla

1936-39 Arap ayaklanmaları

Vikipedi, özgür ansiklopedi
1936-39 Arap Ayaklanmaları

Zırhlı bir trendeki Britanya askerleri ve iki Filistinli esir
TarihNisan 1936 - Ağustos 1939
Bölge
Filistin Mandası Filistin Mandası
Sonuç Ayaklanma bastırıldı.
Taraflar
Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı Britanya İmparatorluğu
Britanya Ordusu
Filistin Polis Kuvveti
Yahudi Yerleşimciler Polisi
Yahudi Ek Polis Kuvveti
Özel Gece Mangaları
Yahudi Ulusal Konsili Yishuv

Arap Yüksek Komitesi (1936 – Ekim 1937)

  • yerel isyancı fraksiyonlar (fasa'il)
  • Görüllü Araplar

Filistin Millî Cihat Merkez Komitesi (Ekim 1937 – 1939)

  • Filistin'deki Arap Ayaklanması Bürosu (1938 sonları – 1939)
Filistin Savunma Cemiyeti
Komutanlar ve liderler
Birleşik Krallık Archibald Wavell Kudüs başmüftüsü Emin el-Hüseynî
Güçler
25.000[1] ila 50.000[2] Britanya askerleri
20.000 Yahudi polis memuru, Ek Polis Kuvveti ve Yahudi Yerleşimciler Polisi[3]
15.000 Haganah savaşçıları[4]
2.883 Filistin Polis Kuvveti (1936)[5]
2.000 Irgun militanları[6]		 1.000–3.000 (1936–37 arası)
2.500–7.500 (1938)
(ek olarak 6.000–15.000 arasında geçici kuvvetler)[7]
Kayıplar
Britanya Güvenlik Kuvvetleri:
262 ölü
c. 550 yaralı[8]
Yahudiler:
y. 300 ölü[9]
4 idam[8]		 Araplar:
c. 5.000 ölü[1]
c. 15.000 yaralı[1]
108 idam[8]
12.622 gözaltına alınan[8]
5 sürgün[8]

1936-39 Arap ayaklanmaları veya Büyük ayaklanma (İngilizce: 1936–1939 Arab revolt in Palestine), Filistin Mandası'ndaki Filistinli Arapların İngilizlerin manda idaresine karşı Arap bağımsızlığı ve açık uçlu Yahudi göç ve toprak alımları yoluyla Yahudi ülkesi oluşturulması politikalarının sona ermesi hedefiyle gerçekleşmiş geniş ölçekli ayaklanmalardır.[10]

Kökenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Filistin'in bağımsız ve İslâmî bir ülke olması için ilk harekete geçen Arap din alimi ve vaiz İzzeddin el-Kassam'ın 20 Kasım 1935'te öldürülmesinin ivmelendirmesiyle muhalefet hareketlendi ve Kassamit isyanından doğrudan etkilendi. Eski bir Osmanlı subayı ve Teşkîlât-ı Mahsûsa üyesi olan Kudüs başmüftüsü ve Arap Yüksek Komitesi'nin kurucusu Emin el-Hüseynî 16 Mayıs 1936 tarihini "Filistin Günü" olarak ilan etti ve bir Genel Grev gerçekleştirilmesinin çağrısını yaptı.

Gelişmeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel Grev, 1936 yılının Nisan ayında başlayıp Ekim ayına kadar sürdü ve beraberinde şiddetli bir ayaklanmayı da başlattı. Ayaklanma, Yahudi Yishuv'daki birçok kişi tarafından "terörizm" olarak damgalandı, hatta çoğu zaman faşizm ve nazizm ile karşılaştırıldı.[11] Ancak Yahudi siyasi lider David Ben-Gurion, Arapların ayaklanma nedenlerini, artan Yahudi ekonomik gücünden korkma, kitlesel Yahudi göçüne karşı çıkma ve İngilizlerin Siyonizm ile özdeşleşme korkusu olarak nitelendirdi.[12]

İngiliz makamları, bu noktadan itibaren Yahudi polisini finanse etti, silahlandırdı ve bu tutumunu Manda yönetiminin sonuna kadar sürdürdü.[13] Eylül 1939'un sonuna kadar yaklaşık 20.000 Yahudi polisi, ek polisler ve yerleşim korumalarına hükûmet tarafından silah taşıma yetkisi verildi.[14] İngilizler Yahudi yerleşimleri dışında da silah dağıttı,[15] ve Haganah’ın silah edinmesine izin verdi.[16]

Ayaklanma iki ayrı aşamadan oluşuyordu. İlk aşama, öncelikle kentsel ve elitist Arap Yüksek Komitesi (HAC) tarafından yönetildi ve esas olarak grevlere ve diğer siyasi protesto biçimlerine odaklandı.[17] Ekim 1936'da, bu aşama, siyasi imtiyazlar, uluslararası diplomasi (Irak, Suudi Arabistan, Mavera-i Ürdün Emirliği ve Yemen[1] yöneticileriyle birlikte) ve sıkıyönetim tehdidi kombinasyonu kullanılarak İngiliz sivil idaresi tarafından yenilgiye uğratıldı.[17] 1937 sonlarında başlayan ikinci aşama, 1936'dan itibaren giderek artan İngiliz baskılarının[10] sonucunda, köylülerin öncülük ettiği bir direniş hareketi idi ve İngiliz kuvvetlerini hedef alan şiddet eylemlerine başvuruluyordu. Bu aşamada ayaklanmayı bastırmak için, Arap halkını korkutmak ve isyana halkın desteğini baltalamak adına İngiliz Ordusu ve Filistin Polis Gücü tarafından baskı yöntemi kullanıldı ve ayaklanmalar vahşice bastırıldı.[17]

1937'den itibaren Naşaşibi klanı Arap Yüksek Komitesi'nden çekildi ve Ulusal Savunma Partisi (NDF) ile birlikte İngiliz ve Yahudilerin yanında yer aldı. Arap Barış grupları da bu kanatta yer aldı.

Sonuç ve etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Londra Konferansı, Saint James Sarayı, Şubat 1939. Filistinli delegeler (önde), soldan sağa: Fuad Saba, Yakub El-Hüseyin, Musa Alami, Amin Tamimi, Cemal El-Hüseyni, Avni Abdul Hadi, George Antonius ve Alfred Roch. Karşılarında Neville Chamberlain öncülüğündeki İngiliz heyeti. Sağında Edward Frederick Lindley Wood ve solunda Malcolm MacDonald.

Ayaklanma bastırıldı ve sonuçta en büyük zararı Filistinli Araplar gördü. 20 ila 60 yaşları arasındaki yetişkin erkek Filistinli Arap nüfusunun %10'undan fazlası öldürüldü, yaralandı, hapsedildi veya sürgün edildi.[18] Öldürülen Filistin Yahudilerinin tahmini sayıları ise 91[19] ile birkaç yüz kişi[20] arasında değişiyordu.

Ayaklanmanın sonuçları 1948 Arap-İsrail Savaşı'nın sonucunu da etkiledi.[21] İngiliz Mandasının, Haganah gibi devlet öncesi Siyonist milislere çok önemli destek vermesine neden olurken, Filistinli Arapların tarafında isyan, Filistinli Arap lider Kudüs başmüftüsü Emin el-Hüseynî'nin sürgününe zorlanması ile sonuçlandı.

Şubat 1939'da Dominyonlarla İlişkiler Devlet Bakanı Malcolm MacDonald, Filistin'in geleceği hakkında görüşmek için Arap ve Siyonist liderleri Londra'daki Saint James Sarayı'ndaki bir konferansa çağırdı. Yapılan görüşmeler 27 Mart tarihinde anlaşma yapılamadan sona erdi.[22] Hükûmetin 17 Mayıs tarihli Beyaz Kitapta yayımlanan yeni politikası çoktan belirlenmişti. Yahudi protestolarına ve Irgun'un İngilizlere saldırmasına rağmen alınan karar değişmedi.[23]

İngiliz yetkililer arasında Filistin'de yapacakları bir şey kalmadığına dair artan bir his vardı.[23] Belki de Arap İsyanı'nın nihai başarısı, İngilizleri Filistin'den bıktırmak olarak görülebilirdi.[24] Tümgeneral "Monty" Bernard Montgomery, "Yahudiler Arapları ve Araplar Yahudileri öldürüyor. Filistin'de şu an olan şey bu ve tüm olasılıklarda önümüzdeki 50 yıl boyunca devam edecek."[25]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d Hughes, M. (2009). "The Banality of Brutality: British Armed Forces and the Repression of the Arab Revolt in Palestine, 1936–39" (PDF). English Historical Review (İngilizce). CXXIV (507). ss. 314-354. 21 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2019. 
  2. ^ Black, 2006, p. 128.
  3. ^ Swedenberg, 2003, s. 220.
  4. ^ Kimmerling, Baruch; Migdal, Joseph S. (2003). The Palestinian People: A History (İngilizce). Harvard University Press. s. 103. ISBN 978-0-674-01129-8. 
  5. ^ Millman, Brock (1998). The Ill-made Alliance: Anglo-Turkish Relations, 1934–1940 (İngilizce). McGill-Queen's Press. s. 22. ISBN 978-0-7735-1603-8. 
  6. ^ Bowyer Bell, 1996, s. 44.
  7. ^ Morris, 1999, s. 145.
  8. ^ a b c d e Levenberg, 1993, ss. 74–76.
  9. ^ Morris, 1999, ss. 159–160.
  10. ^ a b Kelly, Matthew (2017). The Crime of Nationalism: Britain, Palestine, and Nation-Building on the Fringe of Empire (İngilizce). Oakland, California: University of California Press. ISBN 0-520-29149-2. 
  11. ^ Morris, 1999, s. 136.
  12. ^ Morris, Benny (1999). Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881–1999 (İngilizce). John Murray. s. 136. ISBN 978-0-7195-6222-8. 
  13. ^ Kimmerling, Baruch (1989). The Israeli State and Society: Boundaries and Frontiers (İngilizce). SUNY Press. s. 38. ISBN 978-0-88706-849-2. 
  14. ^ Swedenburg, 2003, s. 220.
  15. ^ Morris, 1999, s. 132.
  16. ^ Cleveland, William L. (2000). A History of the Modern Middle East (İngilizce). Westview Press. ss. 255. ISBN 978-0-8133-3489-9. 
  17. ^ a b c Norris, Jacob (2008). "Repression and Rebellion: Britain's Response to the Arab Revolt in Palestine of 1936–39". The Journal of Imperial and Commonwealth History (İngilizce). ss. 25-45. 
  18. ^ Khalidi, 2002, ss. 21-35.
  19. ^ Patai, 1971, p. 59.
  20. ^ Morris, 1999, s. 160.
  21. ^ Morris, 1999, s. 159.
  22. ^ Krämer, Gudrun (2008). A History of Palestine: From the Ottoman Conquest to the Founding of the State of Israel (İngilizce). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-11897-0. 
  23. ^ a b Segev, Tom (1991). The Seventh Million (İngilizce). Henry Holt & Co. ISBN 978-0-8050-6660-9. 
  24. ^ Segev, Tom (2000). One Palestine Complete: Jews and Arabs Under the British Mandate. Abacus (İngilizce). s. 443. ISBN 978-0-349-11286-2. 
  25. ^ Segev, 2000, s. 442.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=1936-39_Arap_ayaklanmaları&oldid=33777496" sayfasından alınmıştır