Teb sayfasının kaynağını görüntüle

{{Diğer anlamı2|Teb}}
{{Dünya Mirasları
| İsim           = Teb  <br /> <small>{{Dil|egy-Latn|Waset}} <br /> {{dil|ar|طيبة}} <br /> {{Dil|grc|Θῆβαι|}}</small>
| orijinalad     = <small>{{Dil|egy-Latn|'''Waset'''}} <br /> {{dil|ar|طيبة}} <br /> {{Dil|grc|Θῆβαι|}}</small>
| Resim          = Thebes, Luxor, Egypt, Ramesseum, Memorial Temple of Pharaoh Ramesses II.jpg
| açıklama       = [[Ramesseum|2. Ramses Tapınağı]]
| koordinatlar   = {{koordinatlar|25|43|14|N|32|36|37|E|region:EG|display=it}}
| raptiye_harita = Egypt
| Ülke           = [[Uksur|Luksor]], {{EGY}}
| Tür            = Kültürel
| Kriter         = i, iii, vi
| ID             = 87<ref>{{Web kaynağı |url=http://whc.unesco.org/en/list/87 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=7 Ocak 2014 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170813194039/http://whc.unesco.org/en/list/87 |arşivtarihi=13 Ağustos 2017 |ölüurl=hayır }}</ref>
| Bölge          = [[Yukarı Mısır]]
| Yıl            = 1979
| Uzatma         =
| Link           = http://whc.unesco.org/en/list/87
|caption=[[Ramesseum|2. Ramses Tapınağı]]}}
'''Teb''', '''Thebes''', '''Thebai''' ({{Dil|grc|Θῆβαι|Thēbai|dil_adı=e}}) veya  Mısır dildeki adıyla '''Waset''', [[Nil Nehri]]nin kıyılarına kurulmuş ve [[Akdeniz]]'in yaklaşık olarak 800&nbsp;km güneyinde yer alan [[Antik Mısır]]'ın önemli şehirlerinden biridir. [[Yukarı Mısır]]'ın dördüncü [[nom]]unun ana şehridir ve [[Orta Krallık]] ve [[Yeni Krallık]] dönemlerinde uzun süre Mısır'a başkentlik yapmıştır. [[Nübye]] ve [[Doğu Çölü]]ne yakın lokasyonda bulunan şehir aynı zamanda bir ticaret rotalarının üzerindeydi. Aynı zamanda dini bir merkez olan şehir, Antik Mısır'da en saygı duyulan şehirlerindendi. Şehir, Nil Nehrinin yakasına yayılmıştır. günümüzde Nil'in doğu tarafında [[Luxor]] kenti ve [[Amon Tapınağı|Karnak]] ve [[Luksor Tapınağı|Luksor]] Tapınaklarının harabeleri, batı tarafında ise [[Teb Nekropolü]] bulunmaktadır. 1979 senesinde [[UNESCO]] [[Dünya Mirası|Dünya Mirası listesine]] dahil edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://whc.unesco.org/en/list/87|başlık=Ancient Thebes with its Necropolis|erişimtarihi=24 Eylül 2024|dil=İngilizce|çalışma=UNESCO World Heritage Centre|ad=UNESCO World Heritage|soyadı=Centre|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180530004029/http://whc.unesco.org/en/list/87|arşivtarihi=30 Mayıs 2018|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Tıp]] kelimesinin Thebes şehrinden geldiğine dair iddialar mesnetsizdir. Kelime [[Arapça]] "''Tibb طِبّ''" kelimesinden gelir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.scribd.com/document/767798140/YONDEMLI-YILAN|başlık=Yondemli, Yilan {{!}} PDF|erişimtarihi=15 Ekim 2024|dil=İngilizce|çalışma=Scribd}}</ref><ref>https://www.ttb.org.tr/sted/sted0805/hikaye.pdf {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20241008205637/https://www.ttb.org.tr/sted/sted0805/hikaye.pdf |tarih=8 Ekim 2024 }} s. 8.</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.nisanyansozluk.com/kelime/t%C4%B1p|başlık=tıp|erişimtarihi=24 Eylül 2024|dil=Türkçe|çalışma=Nişanyan Sözlük|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240925042917/https://www.nisanyansozluk.com/kelime/t%C4%B1p|arşivtarihi=25 Eylül 2024|ölüurl=hayır}}</ref>''{{Adn|text=Ölümünden sonra tıp ve şifa tanrısı olarak tanrılaştırılan [[İmhotep]], Teb şehrinde, şifa tanrısı [[Hapu'nun oğlu Amenhotep]]'in<sub>([[:en:Amenhotep, son of Hapu|en]])</sub> kardeşi olarak hürmet edilen bir tanrıydı. İmhotep'in Yunan eşdeğeri [[Asklepios]]'tur. Çeşitli makalelerde kendine yer bulan ve günümüzde tıp fakültelerinde yaygın olarak öğretilen Teb'in tıp kelimesinin kökeni olduğu iddiasının şehrin dini açıdan önemli bir merkez olmasına, Yunanistan'daki [[İstefe|addaşının]] içinde yılan olan bir mite sahip olmasına ve şehrin [[Grekçe]] isminin tıp kelimesine olan benzerliğine dayandırıldığı iddia edilebilir. Fakat gerek şehrin Grekçe ismi olan ''Thebai'' kelimesinin Arapça "tıbb" kelimesine evriminin açıklanmaması gerek bunun bazı lengüistik bilgilerle uyuşmaması tıp kelimesinin Teb kelimesinden geldiği argümanını zayıf ve ikna edicilikten uzak yapmaktadır.|ad=a}}'' 
<!-- Not: Bu iddiayı savunan en eski ve en popüler kaynaklar, kaynak gösterildi. --><!-- Not: Bu tez ilk defa 1988 yılında muteber bir hoca olan Fuat Yöndemli tarafından Türk Kültür dergisinde yayınlanan bir makale ile ortaya atılır. İddia kaynaksızdır. Hocanın, tezinin doğru olduğunu, kaynakların buna işaret ettiğini lakin bunu ispatlayamadığını, bunun için lengüistik çalışmaların gerektiğini fakat bunun kendisinin yapamadığını söylediği ve gelecekte başkasının bunu yapacağını düşündüğü rivayet edilir. Maalesef bu hakikatin ispatı halen yapılamamıştır.

Bu metin düzenleme yapacak vikipedistlere yardımcı olması için bir tıp öğrencisi vikipedist tarafından yazılmıştır.   -->
== Toponim ==
{| class="wikitable" style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"
|{{hiero|''wꜣs.t''<br/>"Asa şehri"|<hiero>R19-t:niwt</hiero>|align=center|era=egypt}}
|{{hiero|''niw.t rs.t''<br/>"Güney şehri"<ref>Erman/Grapow: ''Wörterbuch der ägyptischen Sprache'', s. 211.</ref>|<hiero>niwt:t*Z1-M24-t</hiero>|align=center|era=egypt}}
|{{hiero|''iwnw-sm’''<br/>"Güneyin Heliopolisi"<ref>Erman/Grapow: ''Wörterbuch der ägyptischen Sprache'', s. 54,479.</ref>|<hiero>iwn-nw:niwt-Sma</hiero>|align=center|era=egypt}}
|}
Şehrin Mısır dilindeki ismi '''''wꜣs.t''''', "''[[Was-asası|wꜣs]]{{Adn|text=Eski Mısır dilinde [[wiktionary:wꜣs|wꜣs]] kelimesi hakimiyet, idare ve manasına gelir ve aynı zamanda gücü ve hakimiyeti temsil eden bir asadır. Asa hayvan başlı ve çatallı bir alta sahip uzun bir değnekten ibarettir. Set ve Anubis gibi birçok Mısır tanrısı ve firavunlar bu asayı taşırlar. [[:en:Was-sceptre|Bkz]]|ad=b}}'' şehri" manasına gelmektedir. [[Yeni Krallık|Yeni Krallığın]] sonralarından sonra şehir '''''njw.t-jmn''''' "[[Amun]]''{{Adn|text=[[Teb Triadı]]nın(üçlü tanrı sistemi) başı olan tanrıdır Amon, diğer tanrılar ise [[Mut (tanrıça)|Mut]] ve [[Khons]] idir.|ad=c}}'' şehri" ismiyle alınır. Şehrin ismi [[Tanah]]'ın [[Nahum Kitabı]]nda<ref>Nahum 3:8</ref> "Nōʼ ʼĀmôn" (נא אמון) şeklinde ve [[Hezekiel Kitabı|Hezekiel]]<ref>Hezekiel 30:14-16</ref> ve [[Yeremya Kitabı]]nda<ref>Yeremya 46:25</ref> "No" (נא) şeklindedir.

"Thebes" kelimesinin şehrin [[Demotik Mısırca]]daki adı olan ''tꜣ jpt'' ("mabed") kelimesinin [[Helenleştirme|Helenize]] hali olan [[Grekçe]] Thebai (Θῆβαι) kelimesinin [[Latinizasyon|Latinize]] edilmiş olduğu bazılarınca savunulmaktadır. Lakin [[Homeros]]'un [[İlyada]]'sında<ref>''İlyada'', IV.406 ve IX.383</ref> şehre Thebai denmesi bu etimoloji şüpheli yapmaktadır. Yunanlar şehri "Yüz geçitli Teb" (Θῆβαι ἑκατόμπυλοι, ''Thēbai hekatómpyloi'') olarak [[Böotya]]'daki "[[İstefe|Yedi geçitli Teb]]" (Θῆβαι ἑπτάπυλοι, ''Thēbai heptápyloi'') şehrinden ayırır.''{{Adn|text=Coğrafyacı [[Pausanias (coğrafyacı)|Pausanias]], şehirler arasında bağlantının Böotya'daki Teb'in MÖ 5. yüzyıldan kalma Amun idol ve tapınağına sahip olması nedeniyle olduğunu kaydeder.<ref>''Description of Greece'', IX.16 §1</ref>|ad=d}}''

Günümüzde şehrin Arapça ismi olan "Karnak" ''müstahkem köy'' manasına gelmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/syllogos/article/view/101057|başlık=Graeco-Egyptian Toponymy in Herodotus: The Herodotean Reception of the Egyptian Names of Thebes|tarih=17 Kasım 2023|dil=İngilizce|sayfalar=49-64|çalışma=Syllogos - Herodotus Journal|cilt=2|ad=Alessandro|soyadı=Piccolo|issn=2752-2113|doi=10.48638/sylgs.2023.1.101057|ad2=Maxwell|soyadı2=Stocker|erişim-tarihi=7 Ekim 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20241007103435/https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/syllogos/article/view/101057|arşivtarihi=7 Ekim 2024|ölüurl=hayır}}</ref>

== Şehrin özellikleri ==
{{Uzman|bölümün}}

=== Coğrafya ===
Şehir [[Yukarı Mısır]]'ın orta kısmında bulunan, Nil Deltasının 800&nbsp;km güneyinde bulunan, [[Nil|Nil Vadisinideki]] büyük kıvrımdaki [[Birikinti ovası|alüvyal bir ovaya]] kurulmuştur. [[Kurn tepesi]]<sub>([[:en:El Qurn|en]])</sub> dahil birkaç tepe de dahil olmak üzere 93&nbsp;km<sup>3</sup>'ye yayılmıştı. Doğusunda Nil'e akan vadiler ve [[Doğu Çölü]] bulunuyordu ki bunların en önemlisi [[Hamamat Vadisi]]ydi ki vadi [[Tarih öncesi Mısır|Prehistorik Mısır]]'dan beri Mısır'ın [[Kızıldeniz]]e bağlandığı ana güzergahlardan biriydi. Şehir ticaret rotalarının üzerinde bulunuyordu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://courses.lumenlearning.com/suny-fmcc-worldhistory/chapter/ancient-egyptian-trade/|başlık=Ancient Egyptian Trade {{!}} Western Civilizations I (HIS103) – Biel|erişimtarihi=27 Eylül 2024|çalışma=courses.lumenlearning.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240619124110/https://courses.lumenlearning.com/suny-fmcc-worldhistory/chapter/ancient-egyptian-trade/|arşivtarihi=19 Haziran 2024|ölüurl=hayır}}</ref> Uruk Medeniyeti ile bu koridordan ticaret yapılmaktaydı. [[Birinci Hanedan (Mısır)|Birinci Hanedanın]] başkenti [[Thinis]] de aynı sebeplerden dolayı Teb şehrine yakın bir yerde kurulmuştu. Her iki şehir de Hamamat Vadisiyle Kızıldenize ve Güney ve Kuzey Mısıra ulaşan kervan yollarının kesişim noktasıydı. Şehir aynı zamanda Batı çölündeki bir vahaya ulaşan [[Hol Vadi]]sine<sub>([[:en:Wadi el-Hol inscriptions|en]])</sub> da yakın bir lokasyondaydı. Bu vadide bilinen ilk [[Proto-Sinaitik yazı]]<sub>([[:en:Proto-Sinaitic script|en]])</sub>  keşfedilmiştir ki Teb'in başkent olmasından kısa süre sonrasına tarihlenmektedir.

Etrafındaki Yukarı Mısır'ın dördüncü [[nom]]'dan kasabalar şunlardır: [[Gebelein]], [[Medamud]], [[El-Tod]], [[Armant (Mısır)|Armant]], [[Sumenu]]<ref>Wilkinson, T. (2013). "The Rise and Fall of Ancient Egypt".</ref>

=== Demografi ===
[[Dosya:Thebes historical population.png|küçükresim|Teb Şehrinin nüfusu (MÖ 2000-900)]]
[[George Modelski]]'ye göre, MÖ 2000 tarihinde şehir 40.000 nüfusa (ki o zaman 60.000 nüfusa ship olan [[Memfis]] Dünya'nın en büyük şehriydi) sahipti. Memfis'in nüfusu MÖ 1800'de 30.000'e geriledi ve Teb Mısır'ın en büyük şehri oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://faculty.washington.edu/modelski/WCITI2.html|başlık=EARLY WORLD CITIES|erişimtarihi=26 Eylül 2024|tarih=19 Mayıs 2014|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140519232105/https://faculty.washington.edu/modelski/WCITI2.html|arşivtarihi=19 Mayıs 2014|ölüurl=evet}}</ref> Tarihçi [[Ian Morris]], şehrin MÖ 1500 senesinde 75.000 nüfusu ile Dünya'nın en büyük şehri haline geldiğini ve bu unvanını MÖ 900'e kadar ([[Nimrud]] tarafından geçilene kadar) koruduğunu tahmin etmektedir.<ref>https://web.archive.org/web/20110726164950/http://www.ianmorris.org/docs/social-development.pdf {{Satır içi yalın URL|tarih=Eylül 2024}}</ref>

=== Ekonomi ===
Yunan şair [[Homeros]], [[İlyada]] 9. Kitapta(yaklaşık MÖ 8.yüzyıl), şehrin zenginliğini methetmek için der ki: "Mısır'daki Teb şehrinde değerli külçe yığınları parlar, yüz geçitli Teb." Arkeolojik kalıntılar da Mısır Medeniyetinin altın çağlarına tanıklık etmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://search.worldcat.org/title/933433562|başlık=The ancient history of the Near East : from the earliest times to the battle of Salamis {{!}} WorldCat.org|erişimtarihi=26 Eylül 2024|dil=İngilizce|çalışma=search.worldcat.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240821110102/https://search.worldcat.org/title/933433562|arşivtarihi=21 Ağustos 2024|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://search.worldcat.org/title/1030993159|başlık=Egyptian antiquities in the Nile Valley : a descriptive handbook {{!}} WorldCat.org|erişimtarihi=26 Eylül 2024|dil=İngilizce|çalışma=search.worldcat.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240821110102/https://search.worldcat.org/title/1030993159|arşivtarihi=21 Ağustos 2024|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Kültür ===
Teb şehrinde yılda altmış festival kutlanırdı. Bunlardan en mühim olanları, Edfu Jeografik Yazısına göre: [[Opet Festivali]]<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.britannica.com/topic/Opet-Egyptian-festival|başlık=Opet {{!}} River Nile, Amun-Re, Luxor Temple {{!}} Britannica|erişimtarihi=26 Eylül 2024|dil=İngilizce|çalışma=www.britannica.com}}</ref>, Khoiak Festivali, 1.[[Hasat sezonu|Shemu]](Hasat) Festivali, 2.Shemu Festivali ve [[Güzellik Festivali]] idi.

== Tarih ==
{{Uzman|bölümün}}{{Genişlet dil|langcode=en}}

== Dipnotlar ==
{{not listesi}}

== Ayrıca bakınız ==
*[[Antik Mısır yerleşimleri listesi]]
*[[İstefe]]
*[[Mısır başkentleri listesi]]
*[[Memfis]]

==Kaynakça==
{{Kaynakça}}
*Gauthier, Henri. 1925–1931. ''Dictionnaire des noms géographiques contenus dans les textes hieroglyphiques''. Vol. 3 of 7 vols. Cairo: Imprimerie de l'Institut français d'archéologie orientale du Caire. (Reprinted Osnabrück: Otto Zeller Verlag, 1975). 75, 76.
*Polz, Daniel C. 2001. "Thebes". In ''The Oxford Encyclopedia of ancient Egypt'', edited by Donald Bruce Redford. Vol. 3 of  3 vols. Oxford, New York, and Cairo: Oxford University Press and The American University in Cairo Press. 384–388.
*Redford, Donald Bruce. 1992. "Thebes". In ''The Anchor Bible Dictionary'', edited by David Noel Freedman. Vol. 6 of 6 vols. New York: Doubleday. 442–443. ISBN 0-385-42583-X (6-volume set)
*Strudwick, Nigel C., & Strudwick, Helen, ''Thebes in Egypt: A Guide to the Tombs and Temples of Ancient Luxor''. London: British Museum Press, 1999, ISBN 0-8014-3693-1 (hardcover)/ISBN 0-8014-8616-5 (paperback)

==Dış bağlantılar==
{{Commons kategori|Thebes}}
{{Commons kategori|Theban Necropolis}}
*[http://whc.unesco.org/en/list/87/ More information on ancient Thebes, a World Cultural Heritage site]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110514051534/http://whc.unesco.org/en/list/87 |tarih=14 Mayıs 2011 }}
*[https://web.archive.org/web/20061205053032/http://thebanmappingproject.com/ Theban Mapping Project]
*[https://web.archive.org/web/20111026092022/http://archive.cyark.org/ancient-thebes-intro Ramesseum/Ancient Thebes Digital Media Archive (photos, laser scans, panoramas)], data from an Egyptian [[Supreme Council of Antiquities]]/[[CyArk]] research partnership
*[http://www.international.icomos.org/risk/2001/egyp2001.htm ICOMOS Heritage at Risk 2001/2002]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120615111604/http://www.international.icomos.org/risk/2001/egyp2001.htm |tarih=15 Haziran 2012 }}
{{Antik Mısır}}{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Antik Mısır coğrafyası]]