Gotik

Ju Gotik waas n Kunststil in dät leete Middeloaler. Die Kunststil äntstuude in Frankriek un spratte sik noudelk fon do Alpen gau uut. Ju Gotik is bikoand uum hiere Säärken mäd ju (Glääs-)Moalerkunst un do Spitboogen. Do gotiske Säärken weeren deerbie een Uumsättenge fon kristelke Toachte mäd fuul Symbolik.

Man ju Gotik is nit bloot aan Stil fon ju Baukunst, afwäil ju deerfoar fonsäärm ap bikoandste is. Uk ap ju Musik, spesjoal ap ju Säärkemusik, hiede ju Gotik aan grooten Ienfloud: Ju Oargel wude nu tou aan wichtigen Deel fon dän Goddestjoonst.

Ju Gotik häd sik in dät 12. Jierhunnert uut dän romaniske Kunststil äntwikkeld. In dät 16. Jierhunnert spratte ju Renaissance sik uut uur Europa, wiertruch ju Gotik hiere Ienfloud gau ferloos.

Die Bigriep "Gotik" wude uurigens toufäärme in Italien fon Giorgio Vasari (1511 bit 1574) bruukt; it waas een Skäildwoud, dät sik fon dät Germanenfoulk fon do Goten oulatte. Vasari saach ju Gotik as babariske Kunst oun un wonskede sik ju Kunst fon dät Oalerdum (Antike) tourääch. Loange Tied bruukte me foar ju Gotik in ferskeedene Toale Woude, do sik mäd "Spitboogestil" af "Frantsööske Stil" uursätte läite.

Daach häbe foarallen in dät njuugentienste Jierhunnert eenige Ljuude nit wist, dät ju Gotik uut Frankriek kumt. Ju wude in eenige Lounde as "Nasjonoal-Architektuur" romantisierd, foarallen in Düütsklound.

Äntwikkelenge

Gootiske Epoche

Ju Epoche fon ju Gotik lät sik indeele in tjo Tiede:

Äddere Gotik

Ju äddere Gotik äntwikkelde sik fon sowät 1140 bit 1200 af 1250 tou, ju foarallen tou fienden in Frankriek, wier ju äntsteen is. Do typisk gotiske Spitboogen wieren in düsse Tied noch nit so jäntich as leeter, sunnern noch een bitje ruunder - un in ju Romanik wieren je uk mongs Ountjuudengen fon een Spit. Uk ju Ornamentik lait oafter noch tichte bie ju Romanik. Dät kumt eenfach deerfon, dät ju Gotik tou bigin uurs niks waas as een rieker uutsmukkede Romanik. Ju Äntwikkelenge fon ju Gotik honget touhoope mäd een wirtskuppelke Groienge in Frankriek, dan kuude me juurere Säärken mäd moor Smuk bitoalje, un dan waas deer moor Kunst un moor Symbolik in ju Säärke, un dät häd fonsäärm uk dän Toank-Ounsteet roat, sik näie Seeken uuttoutoanken, wo me ju Theologie in Kunst uumesätte kon. So is die Stil äntsteen.

In do Regionen, wier ju Gotik leeter koom, fermiskede sik dät fonsäärm uk noch mäd ju Romanik un lieket ju ädderste gotiske Kunst fon Frankriek. So läite sik t.B. in ju leet-romaniske Abtäisäärke Otterbierich (Abteikirche Otterberg) ju fon 1168 bit 1254 baud wude - do waas in Frankriek al ju Hoochgotik! - häd bloot een poor eenpelde gotiske Elemente.

Wäästwierk fon ju "Notre Dame" in Paris
Choruumgong fon ju fröiere Klaastersäärke St. Denis.

Hoochgotik

As Hoochgotik biteekent me dän gotiske Stil fon 1200 af 1250 bit 1350 tou. In düsse Tied hiede sik al aan fäästen Stil äntwikkeld, die uurloang in groote Deele fon Europa ättermoaked wude. Baumäästere un Mönke fon näi gruundede Klaastere koomen oafter nit uut ju Region, so broachten do dät dan fon uurswain mee. In ju Hoochgotik hiede dät sik uurigens uk so äntwikkeld, dät do Woogen grattere Finsterflakten hieden. Dät Ljoacht, dät smäidens fon Aaste truch do Chor-Finstere fäl, wude je aaltied as een Sinbielde foar dät goddelke Ljoacht fersteen - Aaste is je uk ju sinbieldelke Gjuchte, ju foar dät Hillige Lound un deermäd foar Christus stoant - man nu hiede dät een grattere Bitjuudenge. Seküür spiedelde dät uk mee roane, dät me eenfach beeter baue kuude: Eer häbe do Ljuude woarskienelk uut stoatiske Gruunde ap sukke groote Finstere fertichted.

In ju Kathedroale fon Amiens
"Notre Dame" fon Reims
Ju Minoritensäärke in Wien

Leete Gotik

Ju leete Gotik ätter 1350 bit in dät 16. Jierhunnert. In ju leete Gotik wuden insteede fon Basiliken foarallen Hallensäärken baud. Oafter häd me uk insteede fon groote, massive Boogen twiske do Jukke een Oard fon ruumteuurgriepende, fiene Ferrankenge in ju Wölfte ienbaud, uum ju Loangs-Lienje nit in twäärs Stukke tou snieden. In Änglound roate dät tiedwiese uk ju Moude, tichte bieeenuur jäntige steenene Stiepele in do Finstere ientousätten, sodät dät uutsaach as wan deer een Fleeke foar dät Finster waas. In Änglound roate dät uk ju Moude, dät do Spitboogen aaltiede flakker wuden, bit deer suk aan heel flakken, die so naamde Tuudor-Booge, ruutkoom.

Aan Stiepel mäd Wölfte fon ju Kastäilsäärke Meisenheim (Schlosskirche Meisenheim)
Leet-gotiske Säärke fon dät Täärp Lavenham in Änglound mäd Tudor-Booge
Leet-gotiske Oargel fon ju Basilique de Valère in ju Swaits, een fon do ooldste Oargele, do noch spiedeld wäide konnen!

Ätter ju Epoche

Ättergotik

Uk ätter ju Phase, as die Gotiske Stil dät woanelke waas, sunt mongs noch gotiske Bauwierke äntsteen. Bit in dät 18. Jierhunnert wude deer un junner noch fon konservative Baukunstlere een gotiske Säärke baud: Dät is ju Ättergotik.

Säärke fon Erlabrunn in Unnerfranken

Näigotik

Säilden uk al in't 18. Jierhunnert, man foarallen in't 19. Jierhunnert, un bit tou dät äddere 20. Jierhunnert tou, roate it ju Kunstapfoatenge fon dän Historismus. Oafter wuden in dän Historismus Elemente fon ferskeedene oolde Baustile ättermoaked un trucheenuur smieten, man mongs häbe sik do Historisten uk ap een Stilgjuchte fäästlaid, t.B. ap ju Gotik. Man so fuul beeter waas dät dan uk nit, uumdät düssen ättermoakeden oolden Stil nit äächt uutsjucht, man kunstelk un uurleeden. Dät is ju Näigotik.

Ju Näigotik stoant uurigens nit in een Traditsjoon mäd ju Ättergotik, ju sik eenfach oun dät Oolde heelden häd, ju Näigotik häd fuul moor fersoacht, ju Gotik ap hiere Bistounddeele tou analysierjen un uut ju Analyse näi tou ärfienden. Un mongs, so t.B. oun do gotiske Deele fon dän Stephansdom in Wien, häbe do Fertreedere fon ju Näigotik toacht, dät jo dät beeter kuuden un häbe "Korektuuren" ounbroacht.

"Gedächtniskirche der Protestation" in Speyer, 1904, as ju näi waas.
Friedrichwerderske Säärke in Berlin

Ferbiendengen

Commons: Gotik – Mediendoatäie

Encyclopædia Britannica: Gothic Art