ARN
Acidi ribonukleik (ARN) është një molekulë polimerike thelbësore në role të shumta biologjike si kodimi, dekodimi, rregullimi dhe montimi i ARN-së.
Në qelizë ekzistojnë disa lloje të ARN-ës, të cilat dallohen në mes tyre për nga ndërtimi dhe funksioni. Gjenden në bërthamë të qelizës në sasi të vogël e më tepër në citoplazmë. ARN-ja është e ndërtuar prej dy bazave purine: adeninës dhe guaninës, dy bazave pirimidine: citozinës dhe uracilit, prej pentozës- ribozës dhe acidit fosforik. Uracili dhe riboza janë njësi specifike strukturore të ARN-ës, të cilat nuk gjenden në ADN. Molekula e ARN-ës është e përbërë vetëm prej një vargu nukleotidesh.
Llojet e ARN-ës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në qelizë gjenden tri lloje të ARN-ës. Molekula e secilit lloj përbëhet vetëm prej një vargu polinukleotidik.
- ARN-ja(Acidi Ribonukleik) informative (ARNi) gjendet në ribosom. Kjo ARN i kopjon informatat gjenetike nga ADN-ja e bërthamës, prej së cilës edhe vetë sintetizohet. ARNi, e krijuar në bërthamë prej ADN-ës, kalon mandej në ribosme dhe merr pjesë direkt në sintezën e proteinave.
- ARN-ja transportuese ose solubile (ARNt dhe ARNs) gjendet në citoplazmë të qelizës. Ka për funksion transportimin e aminoacideve prej pjesëve të ndryshme të citoplazmës në vendin e sintezës së proteinave- në ribosome. Për çdo lloj të aminoacidit ekziston një ARNt e veçantë. Meqenëse në qelizë gjenden 20 lloje aminoacidesh, atëherë ka edhe 20 lloje të ARNt.
- ARN-ja ribosomale (ARNr) gjenden bashkë me proteinat, hyn në ndërtimin e ribosomeve, prej nga edhe e ka marrë emrin. Funksioni i saj nuk dihet.
Ndërtimi dhe llojet e ARN. Te disa viruse bimore dhe shtazore p.sh. te virusii që shkakton poliomelitin, te virusi i SID-ës, te virusi i Rausit i cili shkakton kancerin etj, materiali trashëgues është ARN, kështu që gjenet e tyre janë segmente të ARN.
ARN është produkt parësor i gjeneve, d.m.th. i ADN dhe ka strukturë të ngjashme me ADN, mirëpo për dallim ARN është molekulë lineare njëzingjirore shumë më e vogël se molekula e ADN. Në vend të dezoksiribozës ka sheqerin-ribozë si dhe në vend të timinës (T) ka bazën uracilë (U). ARN është përbërës i kromozomeve i të gjithë organizmave të gjallë, ndërsa në përqindje më të madhe gjendet në bërthamëz dhe në ribozome. ARNi-informativ perben 5% te ARN ARNt-transportus perben 10% te ARN ARNr-ribozomal perben 85% te ARN
Roli biologjik Molekula e ARN-ës është e ndërtuar vetëm prej një vargu polinukleotidik. Ka peshë molekulare më të vogël se ADN-ja. Gjendet më tepër në citoplazmë. Roli i saj biologjik është te marre pjesë direkt në procesin e sintezës së proteinave. Biosinteza e proteinave kryhet në ribosome. Pra, ribosomet janë “fabrika” të qelizave në të cilat krijohen proteinat.