Tvornica automobila Sarajevo
Tvornica automobila Sarajevo (TAS), bila je autoindustrija koja je proizvodila razna Volkswagenova vozila: Volkswagen 1200 i 1300 J - Buba, Volkswagen Golf I, Volkswagen Golf II, Volkswagen Golf III, Jetta 1, Jetta 2 i drugi). Ugovor o partnerstvu UNIS-a s Volkswagen sklopljen je 1969. godine. Tvornica se nalazila u Vogošći, a bila je 51% u vlasništvu UNIS-a, a 49% u vlasništvu VW-a.[1]
Partnerstvo je počelo montažom Bube, nekadašnjeg najpoznatijeg Volkswagenovog modela. Buba se u Sarajevu proizvodila od 10.11.1973. do 1976. godine u tri verzije - 1200, 1300 i 1303, a sa TAS-ovih proizvodnih traka je izašlo oko 30.000 ovih automobila.[2]
Procvat je doživjela sredinom 1970-ih, kada se u njoj počeo sklapati Golf. U početku Golf se sklapao od dijelova koje je Volkswagen dopremao u TAS, a sa porastom proizvodnje u izradu "jugoslavenskog" Golfa uključile su se i tvornice iz bivše Jugoslavije. Svi dijelovi za Golfa koji su proizvedeni u Jugoslaviji ispunjavali su najstrožije standarde kvaliteta, pa se Golf iz Vogošće po kvalitetu nije razlikovao od Golfa proizvedenog u Njemačkoj. Tako je nivo montaže domaćeg Volkswagen Golfa sadržavao oko 28 posto domaćih dijelova. Proizvodnja Golfa I je 1977. godine dostigla brojku od 5.000 automobila, a svake naredne godine proizvodnja je rasla, da bi dostigla brojku i do 15.000 vozila godišnje.
Golf I u TAS-u proizvodio se do 1985. godine, dvije godine duže nego u Njemačkoj, a rast ove tvornice doveo je do procvata i drugih fabrika. Među njima značajne su bile tvornica auto stakala u Bosanskom Šamcu („Uniglas"), čija je godišnja proizvodnja za 100.000 automobila dostigla vrijednost od 30 miliona maraka, i „Tesla“ koji je isporučivao akumulatore u vrijednosti od 15 miliona maraka.
Nakon osam godina proizvodnje prve generacije „Golfa“, krajem 1985. godine počela je proizvodnja "Golfa 2". Proizvodnja se ustalila na oko 25.000 vozila godišnje, a izvoz na osnovu kooperacije TAS-a pred rat je iznosio od 250-300 miliona maraka, uz plan da se popne na pola milijarde. 1988. godine bilo je zaposleno 3.109 radnika koji su proizveli 28.341 automobil, od kojih je 15.184 direktno bilo isporučeno Volkswagenu.
Zasnovana na uspješnoj sedmogodišnjoj masovnoj proizvodnji, Volkswagen se pripremao za proizvodnju od 40.000 vozila Golf I. To je u narednoj 1989. godini skoro i ostvareno, gdje je do kraju godine proizvedeno 37.411 automobila. To je bila rekordna godina u proizvodnji Volkswagen Golfa u TAS-u, kada je u njegovoj proizvodnji bilo uključeno 3.500 radnika.
Primjerci Golfa koji su silazili sa proizvodnih traka TAS-a, u odnosu na one iz Njemačke, imali su posebne oznake po kojima se znalo da su bili proizvedeni u Jugoslaviji. Tako je Golf proizveden u TAS-u imao oznake: J, JL, JX, JD, JLD i JGL i na prednjoj strani bio je montiran grb Sarajeva. Ipak, u posljednjoj godini proizvodnje Golfa, pred samo izbijanje rata BiH, slovo J iz oznake je izbačeno koje je označavalo Jugoslaviju.
Polovina ukupne proizvodnje Golfa odlazila je na slovenačko tržište, po 20% u Bosnu i Hercegovinu i Hrvatsku, a 10% proizvedenih Golfova prodavalo se u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji.
Pored Golfa u TAS-u je bila proizvodnja i modela automobila Jetta i Golf Caddy. TAS je bio jedina evropska tvornica u kojoj se proizvodila teretna izvedba Golfa I s oznakom Caddy, a koji je bio namijenjen za evropsko tržište. Prvi Golf I Caddy sa TAS-ove proizvodne trake sišao je 1982. godine i do rata 1992. godine proizvedeno je oko 200.000 primjeraka. Golf Caddy osim u Sarajevu proizvodio se i u američkoj fabrici u Pensilvaniji (Pennsylvania), za američko tržište. [3]
Automobil Golf II proizvodio se u TAS-u sve do 1992. godine kada u Bosni i Hercegovini počinju ratna dejstva, a fabrika biva prvo opljačkana, a zatim potpuno uništena. Prije izbijanja ratnih dejstava u TAS-u je bilo napravljeno nekoliko probnih primjeraka Golfa III koji nikad nije ušao u serijsku proizvodnju u sarajevskoj fabrici, upravo zbog početka rata.
Tada je počeo raspad Jugoslavije i rat u BiH. U periodu od 1992. do proljeća 1996., tvornica i naselje Vogošća su se nalazile pod kontrolom snaga VRS. Nakon rata u pogonima nekadašnjeg TAS-a, uz pomoć Volkswagena i Škode, obavljala se najjednostavnija montaža automobila, tzv. SKD montaža. Tu su automobili u BiH stizali gotovo kompletirani u matičnim tvornicama u Njemačkoj i Češkoj. Nakon što je potpisan Sporazum o stabilizaciji i pristupanju Bosne i Hercegovine Evropskoj uniji početkom 2009. godine, potpuno je ukinuta carina na uvoz novih automobila, te su tako vozila koja izlaze iz vogošćanskih pogona prestala biti jeftinija od uvoznih, a samim tim i manje konkurentna na tržištu Bosne i Hercegovine.
