Duša sveta
Duša sveta (grč: ψυχή κόσμου; lat: anima mundi) je kosmološko učenje o postojanju duše sveta. Baš kao što čovek ima dušu, odnosno duhovni princip u sebi, tako neki filozofi i svemiru pripisuju duhovni princip, koji oblikuje događanja čija se razložnost ne može protumačiti samo prirodnim silama.
Shvatanje da je sve što postoji duševno, oduhovljeno, naziva se panpsihizam i suprotno je materijalističkom shvatanju svemira.
Učenje o duši sveta iz drevne grčke kosmologije, preko pitagorejstva, dospeva u antičku grčku filozofiju. Predstavu o oduhovljenoj prirodi ili duši sveta nalazimo kod jonskih mislilaca, pitagorejaca, Platona, Aristotela, stoičara, Plotina, pa na izvestan način i kod Demokrita i Epikura u obliku najfinijih atoma koji daju život.[1] Platon u Timeju daje prvo sistematsko tumačenje duše sveta kao ontološkog principa koji oživljava svet. Aristotel ideju o duši sveta zamenjuje učenjem o nepokrenutom pokretaču.
Stoici su osećali da je sve povezano opštim skladom (simpathea ton holon), koji proishodi iz jedinstva stvari u pneumi (duh, dah). Za njih je pneuma (svetska duša ili duh) aktivna i pokretačka sila svemira, božanski princip i kosmička inteligencija u kojoj učestvuje i individualna ljudska duša.[2]
Za Plotina je svemir jedinstveno biće kojim vlada svetska simpatija (simpatheia), suosjećaj koji međusobno prožima i povezuje sve. To znači da se svako delovanje, ma gde bilo, oseća i prenosi i na druge delove svemira.[2] Duša sveta prožima čitav svemir a ujedno je i izvor nastanka svih pojedinačnih duša. Ona je za Plotina treća hipostaza koja proizvodi život svih stvari, uređuje ih i njima vlada. Iz svetske duše proizlazi i njena emanacija (isijavanje) te je svemir simpatički organizam u kom vladaju jedinstven sklad i poredak.[3]
Renesansni filozofi smatraju da je duša sveta univerzalna i oživljujuća forma bića, unutarnji aktivni princip svega živog.[4]
Šeling u viziji svetske duše podrazumeva ono što povezuje organski i neorganski svet i ujedinjuje celokupnu prirodu u jedan sveobuhvatni organizam.[1] Neki savremeni kosmolozi smatraju da preko živog sveta, odnosno čoveka, svemir dolazi do „svesti o sebi“.[5]
U novije vreme teorije o duši sveta delimično dolaze do izražaja u Gaja hipotezi.
- ↑ 1,0 1,1 Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica duša), Plato, Beograd, 1997.
- ↑ 2,0 2,1 Svjetska duša, Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
- ↑ Neoplatonist Plotin Arhivirano 2008-06-02 na Wayback Machine-u[mrtav link]
- ↑ Duša svijeta (filozofija.org)
- ↑ Dušan Pajin, Zašto uopšte nešto, a ne ništa