Revolucionarni front za nezavisnost Istočnog Timora
| Revolucionarni front za nezavisnost Istočnog Timora
Frente Revolucionária de Timor-Leste Independente
| |
|---|---|
| |
| Predsednik | Fransisko Gutereš |
| Sekretar | Mari Alkatiri |
| Osnovana | 1974. |
| Sedište | Dili |
| Država |  Istočni Timor
|
| Ideologija | Demokratski socijalizam, socijaldemokratija, levi nacionalizam |
| Politička pozicija | levica |
| Nacionalni parlament |
25 / 65 |
| Međunarodno članstvo | Socijalistička internacionala (status savetnika) |
| Boje | crvena, crna, žuta |
| internet stranica | |
Revolucionarni front za nezavisnost Istočnog Timora (port. Frente Revolucionária de Timor-Leste Independente, FReTiLIn ) je levičarska politička partija u Istočnom Timoru. Partija trenutno drži većinu u Nacionalnom parlamentu. Počela je kao pokret otpora koji se borio za nezavisnost Istočnog Timora, prvo od Portugalije, a zatim od Indonezije, od 1974. do 1998. godine. Isprva je nosio ime Timorsko socijaldemokratsko udruženje. Nakon što je Istočni Timor stekao nezavisnost od Indonezije 2002, Fretilin je postala jedna od nekoliko strana koje deluju u višepartijskom sistemu.
Fretilin ima savetnički status u Socijalističkoj internacionali.
Nakon tzv. karanfilske revolucije u Portugaliji aprila 1974. godine, nova portugalska vlast odlučila je dati nezavisnost koloniji Portugalski Timor. Dana 20. maja, ujedinjenjem nekoliko levičarskih partija osnovana je partija Timorsko socijaldemokratsko udruženje (ASDT). Dana 11. septembra iste godine, ASDT je preimenovan u Revolucionarni front za nezavisnost Istočnog Timora (Fretilin). Na izborima 1975, Fretilin je osvojio većinu glasova, a na drugom mestu našao se Demokratski savez Timora (UDT). Članovi UDT-a su pre dekolonizacije uglavnom bili saradnici kolonijalnih vlasti.
Dana 10. avgusta 1975, UDT je pokušao da izvrši državni udar protiv Fretilina čija je popularnost među istočnotuimorskim narodom rasla. Na ulicama glavnog grada Dilija tada su izbile ulične borbe. Tada je Fretilin osnovao svoje prve vojne jedinice, koje će kasnije da postane vojno krilo partije, zvano Oružane snage za oslobođenje Istočnog Timora (Falintil). Većina članova UDT-a tada je pobegla na zapadni deo ostrva, koji je bio pod vlašću Indonezije. Vlada Indonezije opisala je stanje u Istočnom Timoru kao građanski rat, ali su samo mesec dana kasnije strane delegacije iz Australije i ostlaih zemalja posetile Istočni Timor i zaključuili da je stanje mirno i stabilno.
Dana 8. oktobra, jedinice indonežanske vojske počele su da se koncentrišu na granici Istočnog Timora pod izlikom održavanja reda i sprečavanja širenja nasilja na celo ostrvo. Glavni razlog bio je suzbijanje uticaja Fretilina, kao levičarske partije koja je naginjala marksizmu. Dana 28. novembra, Fretilin je pozvao na međunarodno priznanje Istočnog Timora, kako bi zadobili veću podršku Ujedinjenih nacija. Indonežanske trupe su 7. decembra izvršile invaziju na Istočni Timor.
Godine 1978, pripadnici indonežanske vojske ubili su Nikolaua dos Reis Lobata, dotadašnjeg vođu Fretilina. Nasledio ga je Šanana Gušmao. Iste godine, pobijeni su gotovo svi vođe Fretilina. Fretilin je narednih godina provodio gerilski način ratovanja, napadajući indonežanska uporišta iz planina.
Godine 1987, partijska armija Falintil reformisana je u nacionalnu armiju Istočnog Timora. Sekretar Fretilina, Šanana Gušmao, bio je vrhovni zapovednik armije. Godine 1988, Gušmao i Žoze Ramos Orta, predsednik vlade Istočnog Timora u egzilu, formirali su zajedničko Nacionalno veće otpora Mauberea (kasnije nazvano Nacionalno veće otpora Timora) kao predstavnika Istočnog Timora u Ujedinjenim nacijama. Gušmao je izabran za predsednika Veća, pa je dao ostavku na mestu predsednika Fretilina.
Na referendumu održanom 30. avgusta 1999, 78,5 % stanovnika Istočnog Timora izjasnilo se za nezavisnost od Indonezije. Nakon toga je istočni Timor došao pod upravnu UN-a. Dana 30. avgusta 2001, održani su parlamentarni izbori na kojima je Fretilin osvojio 57,37 % glasova i postao najjača stranka u Parlamentu sa 55 od 88 poslaničkih mesta. Dana 20. maja 2002, Istočni Timor je dobio nezavisnost od Indonezije.
Na parlamentarnim izborima u junu 2007, Fretilin je zadržao mesto najjače partije, ali sa znatno smanjenim rezultatima, 29% glasova i 21 poslaničko mesto.[1] Druga partija po jačini bila je Nacionalni kongres za rekonstrukciju Timora (CNRT), na čelu sa bivšim predsednikom Fretilina, Šananom Gušmaom. Iako Fretilin nije dobio većinu mesta, njegov generalni sekretar, Mari Alkatiri, objavio je formiranje manjinske vlade.[2] Partija je formirala vladu nacionalnog jedinstva, zajedno sa CNRT-om.[3]
Međutim, razgovori o postizanju dogovora između partija bili su neuspešni. Nakon nekoliko nedelja spora između CNRT-ove koalicije i Fretilina, Žose Ramos Orta najavio je 6. avgusta da će koalicija na čelu sa CNRT-om formirati vladu i da će Gušmao postati novi premijer. Fretilin je osudio Ortinu odluku kao neustavnu, a članovi partije reagovali su nasilnim protestima.[4][5] Nekoliko dana kasnije, potpredsednik Fretilina, Arsenio Bano, rekao je da stranka neće da pozove vladu pred sud i izrazio želju za „političkim rešenjem“, što je dovelo do stvaranja vlade nacionalnog jedinstva.[6]
- ↑ "National Provisional Results from the 30 June 2007 Parliamentary Elections" Arhivirano 2007-10-31 na Wayback Machine-u, Comissão Nacional de Eleições Timor-Leste, July 9, 2007.
- ↑ "Rival of East Timor independence hero proposes alternative government", Associated Press (International Herald Tribune), July 6, 2007.
- ↑ "East Timor parties to form a unity government", Reuters (International Herald Tribune), July 16, 2007.
- ↑ "East Timor's Independence Hero To Be Next Prime Minister", VOA News, August 6, 2007.
- ↑ Lindsay Murdoch, "Violence greets Horta's PM decision", smh.com.au, August 6, 2007.
- ↑ "Planned challenge to E Timor Govt dropped", AFP (abc.net.au), August 15, 2007.