ملاکڙو

ملاکڙو، پاڪستان جي صوبي سنڌ ۾ جيڪا ڪُشتي رائج آھي ان کي ملھ يا ملاکڙو ڪوٺيو وڃي ٿو.
ملاکڙو عام ڪُشتين کان مختلف ۽ جدا آھي ھن کي سنڌي ڪُشتي يا ملھ چون ٿا. اڄ بہ ايران، افغانستان، ترڪي، چيڪوسلواڪيہ، روس، ھنگري ۽ جاپان ۾ ملھ وڙھي وڃي ٿي. وچ ايشيا ۾ ھن راند کي "ڪوريش" چيو وڃي ٿو. جاپاني ڪُشتي "سومو" سان بہ ھن جي گھاٽي ھڪجھڙائي آھي. فني طور تي فرق ايترو آھي تہ بلوچستان ۽ افغانستان جي ملھ ۾ ساڄي ڪلھي سان زور لڳايو ويندو آھي ۽ سنڌ جي ملھ ۾ کاٻي ڪلھي تي زور آزمائي ٿيندي آھي. وچ ايشيا جي "ڪوريش"۾ سنڌ جي "سندري"جي بجاءِ چمڙي جو پٽو ٻڌي ڪري داءُ لڳائڻ جي لاءِ ھٿ وڌا ويندا آھن. "سندرو" ان ڪپڙي کي چيو ويندو آھي جيڪو ملھ ملاکڙي جي دوران چيلھ جي چوڌاري ٻڌو ويندو آھي. سنڌي ڪُشتي ملھ جي تاريخ ۾ مشھور پھلوان بکر شيدي، غلام سرور جتوئي، جمعو شيدي، سڊل مڪراني، سيد سمن شاھ، ڪريم بخش شيدي، شير شيدي، سائيں داد ٿر، نبّن جمالي، حاجي خشڪ، نواز علي رند، دادلوشيدي، ارباب گائو، نورو مڪراڻي، علي محمد ڪوريجو، احمد مري، غلام قادرلغاري، الله جوڙيو سمّون وغيره مشھور ملھ پھلوان رھي چڪا آھن.

برٽش دور ۾ ملھ

رچرڊ برٽن برٽش دؤر ۾ سنڌ ۾ ملھ جي راند تي تبصرو ڪندي لکيو آهي تہ:"هتي هندستان جيان ورزشي آکاڙا ڪونه آهن. تنهن هوندي به ماڻهن کي ملهه جو ڏاڍو شوق آهي. پر هينئر وڏا ملهه اڪثر آفريڪا جا شيدي آهن. جن جا ابا ڏاڏا هن ملڪ ۾ آيا هئا. هو مضبوط جوان آهن. سندن ڏورا ٿلها ۽ هڏ ڪاٺ طاقت وارو هوندو آهي. پر، هنن جو قد پورو پنو هوندو آهي ۽ سندن پير ڦريل، ٽنگون مُڙيل ۽ پنيون ڏنگيون هونديون آهن. هنن کي گوشت، گيهه ۽ کير جي خوراڪ تي هيرايو ويندو آهي ۽ بادي کاڌي ۽ شراب ۽ تماڪ جي منع هوندي آهي. هنن کي هندستان جي ڪشتي بازن جيان ماني کارائي، ٿُلهو ڪونه ڪيو ويندو آهي. هو جڏهن ميدان ۾ نڪري نروار ٿيندا آهن، تڏهن ڏسڻ وٽان هوندا آهن. هو آڙيون ۽ بند استادن کان سکندا آهن. ملهه وقت هو پٽڪو، ڪائنچ ۽ سندرو ٻڌندا آهن. هندستان جيان هتي دشمن کي پُٺي تي ڪيرائڻ ضروري نه آهي. هنن جو گوڏو زمين تي لڳو ته ملهه هارائيندو آهي. ٻن ملهن مانپوئين ملهه جنهن ماري، سو راند کٽيندو آهي. انهن مقابلن وقت ماڻهن ۾ ڏاڍو جوش هوندو آهي، تنهنڪري بعضي فسادُ ۽ خونريزي به ٿيندي آهي. سنڌي پنهنجي پاڙيسرين يعني ايرانين ۽ هندن کان ڪشتي جي هنر ۽ فن ۾ گهٽ آهن، ۽ ساڳئي وقت هو ايشيا جي ٻين قومن جيان ڪسرت ڪرڻ تي پڻ هريل نه آهن. هنن کي ڪمان ڪشڻ، ڏنڊ پچائڻ ۽ مدگر ڦيرائڻ ڪونه ايندو آهي. ملهه، اڪثر ڪري هيٺئين نموني جي مشق پچائيندا آهن: ڊوڙڻ، ٺينگ ڏيڻ، هڪ ڄنگهه تي ٽپڻ، ميل يعني پٿر جي پڃري کڻڻ، ٻانهن جي ڪارائي يا ڏوري تي ڪاٺيون ڀڃڻ، مُٺ کولڻ، ٻانهن مروڙڻ، هٿ جهلڻ ۽ لٺ ڇڏائڻ. ٻيا عام ڪسرت جا نمونا هي هئا: (1) ”مُٺين جو زور“ يعني مُٺ زمين تي رکي ننڍو يا وڏو ماڻهو کڻڻ، (2) چنبو وٺڻ: يعني آڱريون آڱرين ۾ اٽڪائي، هٿ ڇڏائڻ، (3) پير تي اُٿڻ: يعني زمين تي جهُڪي ويهي، هڪ ٽنگ مٿي ڪري ٻيءَ تي آهستي آهستي اُٿڻ، جو آسان ڪم نه آهي. (4) ڪک کڻڻ: يعني جهُڪي ويهي، ٻئي هٿ پٺيان ڪري، چپن سان اڳيان زمين تان ڪک کڻڻ..

ملاکڙو جي معنيَ

سنڌ ۾ قديم زور آزمائيءَ جو مشهور طريقو آهي ملهه، جنهن ۾ ٻه پهلوان سندرا ڪري هڪ ٻئي سان زور آزمائي ڪندا آهن.جنهن ميدان ۾ ملهه وڙهندا آهن، انهيءَ کي ”ملاکڙو“ چوندا آهن، جيڪو ”ملهه ملاکڙو چوندا آهن، جيڪو ”ملهه آکاڙو“ جو گڏيل مرڪب آهي. ملاکڙو زور آزمائيءَ جي اها روايت آهي، جيڪا هر ميلي جو جز سمجهي ويندي آهي. قديم زماني ۾ يونان، عرب ۽ دنيا جي ٻين ملڪن ۾ به زور آزمائيءَ جا ميلا لڳندا هئا، پر عرب جا اهڙا ميلا مشهور آهن، جن ۾ شاعري به ٿيندي هئي، نسا به ايندا هئا. شهه سواريءَ جا مظاهرا به ٿيندا هئا، ۽ زور آزمائي به ٿيندي هئي. سنڌ جي ملاکڙي کي شايد عرب جي اهڙن ملين سان نسبت هجي.

ملھ

سنڌالاجي ۾ ملھ جو ماڊل

سنڌ جي ميلن ۾ رواج آهي ته ٻن پهرن کان ڪجهه سج لڙيو ته ملاکڙي واري ميدان تي دهلاري ايندا، ملاکڙو وڄائڻ، پوءِ دهل ۽ شرنايون ٻڌي پري پري کان ماڻهو اچي گڏ ٿيندا ۽ ويندا پنهنجون جايون وٺندا وهندا. جڏهن ملاکڙو ڀريو،تڏهن پڙ جو سلام ڪري،سندرو اٽڪائي ويهي رهندا. ملاکڙي جي پڙ کي ”يا علي جو ميدان “، سڏين. ان ڪري جتي لاهي ادب سان آڱر زمين سان ڇهي زبان تي رکن، پوءِ سڄي ڪن جي پاپڙي جهلي پوءِ سندرو اٽڪائين. انهيءَ جو مطلب ٿيو ته ”آءٌ تڪبر ۽ غرور کان توبهه ٿو ڪريان. ڪي وري پڙ جو سلام ڪري سندرو زمين سان ڇهي ان کي چمن، پوءِ سندرو اٽڪائي ويهي رهن، پوءِ ملاکڙو شروع ٿيندو. پوءِ هر ڪو پهلوان پنهنجي جوڙ واري پهلوان سان زور آزمائي ڪندو. پهرئين جوڙ وارا پهرئين جوڙ سان،ٻئي وارا ٻئي سان، ٽئي وارا ٽئي جوڙ سان ڇا ڪندا جو پهرين ڪلهن جو فيصلو ڪري، ته ڪهڙي ڪلهي تي ملهه وڙهڻي آهي،پوءِ هڪٻئي جا سندرا وٽي مضبوطيءَ سان چيلهه ۾ ٻڌن پر ٻاريءَ مان اُٿڻ مهل خميس يا پهراڻ، اهڙيءَ رح لاهين، جو پٽڪو نه لهي. جي پهرياڻ يا خميس لاهيندي پٽڪو لٿو ته ان کي بدسوڻي سمجهن. پوءِ سندرا ڪري پاڻي ٻاڻي پي، وڃي ٻاريءَ ۾ دم وٺن، دموٺي پوءِ ايندا ميدان ۾.پوءِ پهريائين اڳيان هٿ وجهن پوءِ پويان. هٿ پوڻ کان پوءِ ملهه شروع ٿي. پوءِ ٻئي پهلوان هڪٻئي کي ڪيرائڻ جي ڪوشش ڪندا، زور ۽ انگ کان ڪم وٺندا. ملهه ۾هي انڱ ڪندا آهن: ”جانٺو“ (اندريون ٻهريون) ”وارو“. (کٻيءَ جو سڄيءَ جو) ”اٺ ڏاڻ“”کس“، ”گهمري“، ”ڦندو“، ”گهمائڻ“، “”مهري“ وغيره. انگ ته ”وچين“ به مشهور آهي،پر ڪار ناهي وچين هڻي مارڻ واري کي مزرا ڪونه ڏين ۽ ٽي ملهه ڪرائين. جي ملهه هلندي ڪنهن به پهلوان جو سندري مان هٿ نڪري ويو ته هو ٻئي پهلوان جي پُٺي ٺپريندو، جنهن جو مطلب ٿيو ته ترس. هٿ نڪرڻ کان پوءِ انگو ڪرڻڪار ناهي،پر ڪي پهلوان ته به ڪونه رهن. پوءِ ائين هي پهلوان جون ٻه ملهون ٿين، پر ماريو انهيءَ جنهن پوئين ملهه ماري. ملهه ڪندي جي گوڏو يا تري کُتي ته ملهه ٽي ٿنيدي. ائين پهرين ملهه کانپوءِ جنهن ملهه ماري سو پڙ جو چڪر هڻي انعام وٺندو، جنهن هارايو سو وڃي ٻاريءَ ۾ ويهي رهندو. ائين ساهي پٽي وري ٻي ملهه ڪندا،پوءِ جنهن ٻي ملهه ماري، انهيءَ کان جنهن هارائي انهيءَ جو پلاندي ٿي پلاند وٺندو. وري ماري ويل انهيءَ سان ٻه ملهون ڪندو. ائين ملهون ٿينديون اينديون، ملاکڙو هلندو رهندو، تان جو وڃي سج لهندو، پوءِ ملاکڙي باهڙبو. ائين هر ميلي ۾ ٽي ملاکڙا ضرور ٿين. اڳي ملهه ۾ ”جهلڻ“، ”گورداورو“، ”ٻرڙو“، ”الهه بچايو“، ”مهر“ مشهور پهلوان ٿي گذريا آهن. پوءِ وري ”هنڊل“ ۽ ”هوشو“ وارا سٺا وڙهيا، هاڻ شير مير بحر، گوپانگ، جماندار، يڪي وارا سٺي ملهه ڪن، يڪي ته هڪ ڪشتي واري پهلوان کي به دسي رکيو.

سنڌالاجي ۾ ملاکڙي جو ٺھيل ماڊل

اڳي لاڙي ملهه مشهور هئا، پر هاڻي البت اتر وارا سرس آهن، انگ ۾اڃا به لاڙ چهرو آهي. چوندا آهن ته مينهن ڌاربي ته ٺينهن به کڻبي، سو هنن پهلوانن جي ٺينهن به ڏکي ٿئي! ميلي جو اعلان ٿيو ته ميلي واري وٽ مالهي اچي رهندا. پوءِ جيترا ڏينهن اڳي اڇبن. پوءِ انهن جي مالشن لاءِ تيل، انهن جي کاڌ خوراڪ جا بندوبست به اهڙائي ٿين. اڳي ته ڪي سنڌ جا خاندان ملهن جي تات به ڪندا هئا، پر هاڻي اهو رواج گهٽجي ويو آهي. ملهه ۾ زور کان وڌيڪ انگ جي ضرورت هوندي آهي. انگ ڪرڻ وارو پهلوان ڪرندي ڪرندي بهانگ ڪري، ملهه ماري ويندو آهي. هونءَ ته ڪشتي هڪ ئي دفعي وڙهندا آهن، پر ملهون ٻه ٿين. اهو هن ڪري ته جي پهرين ملهه ۾ پهلوان اتفاق سان ڪري پئي، ته ٻي ملهه ۾ پنهنجي فن جو چڱيءَ طرح سان مظاهرو ڪري سگهي.