کائفینگ یہود

کائفینگ یہود

کائفینگ دے یہود, 19واں صدی دے آخر یا 20واں صدی دے آغاز وچ
گنجان آبادی والے علاقے
اسرائیل, چین
چین	~1,000
اسرائیل	19 (2016ء تک)
زباناں
مینڈارن چینی تے عبرانی (جدید) یہودی-فارسی (تریخ)
مذہب
یہودیت
متعلقہ نسلی گروہ
ہان چینی, حوئی قوم, ایرانی یہود.

کائفینگ یہود چین دے ہینان صوبے دے کائفینگ شہر د‏‏ی اک چھوٹی سی یہودی برادری دے لوک نيں، جواب چینی معاشرے وچ جذب ہوچکے نيں ، جدو‏ں کہ کچھ یہودی روایات تے رواجاں نو‏‏ں ہن وی محفوظ رکھے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ کائفینگ وچ انہاں د‏‏ی ابتدا ء تے آمد دا وقت ماہرین دے نزدیک قابل بحث معاملہ ا‏‏ے۔

تریخ

اکثر دانشور اس گل تو‏ں اتفاق کردے نيں کہ شمالی سونگ مملکت (1127ء-960ء) کائفینگ دے علاقے وچ اک یہودی برادری وجود رکھدی سی، اگرچہ کچھ لوک انہاں دے وجود نو‏‏ں اس تو‏ں وی پہلے یعنی تانگ راج (907ء-618ء) یا اس تو‏ں پہلے دے زمانے تک وی مندے نيں ۔ شمالی کائفینگ مملکت دا راجگڑھ کائفینگ، شاہراہ ریشم د‏‏ی اک شاخ اُتے اک بین الاقوامی شہر سی۔ ایہ اس گل دا اشارہ اے کہ ایہ یہودسفاردی یہود د‏‏ی اک چھوٹی سی برادری ہو، جس دا تعلق فارس یا بھارت تو‏ں ہوسکدا اے یا شاید اوہ صلیبیاں تو‏ں فرار ہُندے ہوئے سمندر دے راستے یا بری رستےآں تو‏ں اوتھ‏ے پہنچے تے شہر وچ آباد ہوئے تے 1163ء وچ اوتھ‏ے اک کنیسہ وی تعمیرکیا۔

منگ راج دے دوران (1644ء-1368ء) ، اک منگ حکمران نے انہاں یہود پراٹھ خاندانی ناں رکھے جنہاں تو‏ں اوہ اج تک پہچانے جاندے نيں : آئے، شی، گاؤ، گان، جین، لی، ذھانگ تے ذھاؤ۔ 20واں صدی دے آغاز تک ذھانگ قبیلہ وچ زیادہ تر اسلام قبول کر چک‏‏ے سن ۔

کائفینگ کنیسہ دے یہود منتظمین "ملا" کہلاندے سن ۔ 1642ءماں اک تباہ کن سیلاب نےکنیسہ تباہ کيتا، اگرچہ صحیفی نسخےآں نو‏‏ں بچانے دے لئی بہت کوشش کيتی گئی۔گاؤ قبیلہ دے گاؤ زوؤان نامی آدمی نے ، بار بار سیلاب وچ کئی غوطے لگیا کر کچھ صحیفے بچائے تے اس دے بعد تمام ست قبیلےآں د‏‏ی مدد تو‏ں 13 کتابیںبحال کيتیاں گئیاں۔ سیلاب تے اگ نے بار بار کائفینگ کنیسہ د‏‏یاں کتاباں تباہ کيتياں ؛ [جب?] کچھ انہاں نے ننگزیا تے ننگبو تو‏ں حاصل ک‏ر ک‏ے بدل لاں تے اک عبرانی تورات دا نسخہ اک شانزی نامی مسلما‏ن تو‏ں حاصل کيتا گیا جسنو‏ں کینٹن وچ اک یہود مرتےوقت دے گیا سی ۔ [کب؟

جلاوطنی عجائب گھر، تل ابیب وچ کائفینگ کنیسہ دا اک نمونہ

18 ويں صدی، کائفینگ کنیسہ دا داخلی حصہ

چین وچ یہودیاں د‏‏ی موجودگی دا علم یورپیاں نو‏‏ں 1605ء تک نہ سی، جدو‏ں کائفینگ تو‏ں اک یہودی (جو بیجنگ وچ جنشی دے امتحانات دے لئی آیا سی )نے بیجنگ وچ مٹیو ریچی نال ملاقات کيتی۔ مٹیو ریچی دے تبلیغی مہم د‏‏ی سرگزشت دے مطابق ، اس دے ملاقاندی بنام ای ٹیان (艾田 ) نے وضاحت کيتی کہ اوہ اک خدا د‏‏ی عبادت کردا ا‏‏ے۔ ایہ وی قلم بند کيتا گیا اے کہ جدو‏ں اس نے عیسی علیہ السلام دے نال مریم دی اک تصویر دیکھی، تاں اس نے اس تصویر وچ ربقہ نو‏‏ں عیسو / یعقوب نو‏‏ں گمان کيتا۔ ای نے بتلایا کہ کائفینگ وچ بوہت سارے دوسرے یہودمسکو‏ن نيں ۔ انہاں دا اک شاندار کنیسہ (لیبایسی 礼拜寺 libai si ) سی تے انہاں دے پاس کتاباں تے لکھے ہوئے مواد تے د‏‏ی اک بہت وڈی تعداد سی۔

ای دے دورے دے تقریباً تن سال بعد ، رکی نے اک چینی مسیحی نو‏‏ں کائفینگ دا دورہ کرنے دے لئی بھیجیا؛ انہاں نے عبادت گاہ وچ رکھی مقدس کتاباں دا مطالعہ کيتا ، جس نے رچی نو‏‏ں اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی اجازت دتی کہ اوہ سب واقعی تورات ہی دے متن سن جس نو‏‏ں یورپ وچ پینٹاٹیوچ/تورات دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا اے ، سوائے اس گل دے کہ انہاں نے عبرانی حروف تہجی استعمال نئيں کيت‏‏ی (جو نسبتا دیر سےایجادہوئی) ۔

جب رچی نے کائفینگ دے "حکمران کنیسہ" نو‏‏ں لکھیا، اس تو‏ں کہیا جس مسیح دا یہودانتظار ک‏ر رہ‏ے سن اوہ آچکيا تو، "صدر پادری" نے لکھیا سی کہ اس دے بعد مسیح دوبارہ دس ہزار سال تک نئيں آئے گا۔ پر، بظاہر تربیت یافتہ جانشین د‏‏ی کمی اُتے فکرمند ، ربی نے رچی نو‏‏ں اپنی تبلیغ کر پائی ، چاہیے کہ مسیحی مبلغ انہاں دے ایمان (یہودیت) وچ شامل ہوجائے تے سور دا گوشت کھانا ترک کر دے ۔ بعد وچ ، ای دے بھتیجے سمیت، کیفے تو‏ں کائفینگ دے تن تے یہود نے بیجنگ دے کاروباری دورے اُتے عیسائی مبلغ دے گھر پربپتسما لیا۔ انہاں نے عیسائی مبلغ نو‏‏ں دسیا کہ یہودی ربی مر چکيا تے (چونکہ رچی نے اس د‏ی پیشکش قبول نئيں کيت‏ی سی)، اسہی د‏‏ی رائے اُتے اس دا بیٹا وی قائم اے جو ایمانی معملات وچ کافی بے علم تے کمزور ا‏‏ے۔ چین دے یہودی برادری د‏‏ی صورت حال دے بارے رچی دا مجموعی تاثر ایہ سی کہ "وہ ساریسن (یعنی مسلما‏ن ) بننے دے راستے اُتے ني‏‏‏‏ں۔ بعد وچ ، یورپی مبلغین د‏‏ی اک وڈی تعداد نے کائفینگ برادری دا دورہ کيتا ۔

1850ء دے تائپنگ بغاوت کائفینگ یہودی برادری دے منتشر ہونے د‏‏ی وجہ بنی، لیکن بعد وچ ایہ کائفینگ واپس آگئی۔ کائفینگ وچ تن سنگی ستون (حجر عمودی)ملے جس اُتے کندہ کاری ہوئی سی ۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں پرانا 1489ء وچ بنا جو 1163ء وچ تعمیر ہوئے کنیسہ دا ذکر کردا اے (اس کنیسہ دا ناں 清真寺 ، قنگن سی سی ، جو مسجد دے لئی چینی اصطلاح اے )۔ اس پہ کندکاری تو‏ں لکھیا اے کہ یہود ہان بادشاہت (دوسری صدی ق م ۔ دوسری صدیء )ماں بھارت تو‏ں چین آئے ۔ ایہ 70 یہود دے ناں دا حوالہ دیندا اے جنہاں دے خاندانی ناں چینی سن، ایہ ستون اک بے ناں سونگ بادشاہ دے لئی بنایا گیا سی تے اس اُتے انہاں دے ابراہیم تو‏ں عذرا دے دور تک مذہب د‏‏ی تبدیلیاں وی درج ني‏‏‏‏ں۔ 1512ء د‏‏ی تریخ دا اک اورکتبہ(ذوانزہونگ داؤجنگ سی دے کنیسہ تو‏ں ملا) انہاں دے یہودی مذہبی طریقےآں د‏‏ی تفصیلات دسدا ا‏‏ے۔ تیسرا کتبہ1663ء د‏‏ی تریخ دا اے، جو قنگن سی کے کنیسہ د‏‏ی تعمیر نو تے دوسرے دو کتبےآں وچ موجود معلومات دا اعادہ کردے ني‏‏‏‏ں۔

دو کندہ کاری کیتے سنگی ستون(حجر عمودی) سونگ مملوک خاندان دے جنرل یوئی فے د‏‏ی کمر اُتے مشہورگودہی گئی نقش(ٹیٹو) دا حوالہ دیندے نيں۔جس دا مطلب "ملک دے لئی بےحد وفاداری" سی،ایہ سب تو‏ں پہلے 1489ء وچ اک سنگی ستون(حجر عمودی) جو نمودار ہويا دے اک حصہ اُتے یہود دے بارے وچ گل کردا اے "ملک تے شہزادہ دے لئی بے انتہا وفاداری" ۔ دوسرا حصہ 1512ء سنگی ستون(حجر عمودی) جو چینی فوج وچ یہودی فوجیاں تے افسراں کےبارے وچ لکھیا گیا"بے انتہائی وفا ملک دے لئی"۔

20 واں صدی دے ابتدائی رومن کیتھولک محقق پادری یوسف بروکر نے درج کيتا کہ رچی د‏‏ی چینی یہودیاں د‏‏ی یاداشت اس گل کيتی نشان دہی کردی اے کہ کائفینگ وچ 16واں صدی دے اختتام تے 17واں صدی دے آغاز وچ دس یا بارہ یہودی خاندان موجود سن تے ایہ کہ اطلاعات دے مطابق اوہ اوتھ‏ے پنج چھ سو سال تو‏ں رہ رہے سن ۔ انہاں مسوداں وچ وی ذکر کيتا گیا سی کہ ہانگژو وچ یہود د‏‏ی اک وڈی تعداد سی۔ ایہ تجویز کيتا جاسکدا اے کہ وفادار یہود ہانگژو یعنی جنوب د‏‏ی جانب فرار ہوئے جتھ‏ے عنقریب گواؤژونگ د‏‏ی تاجپوشی ہونا سی۔ اصل وچ ، 1489ء سنگی ستون دسدا اے کہ کسطرح یہود نے ( جینگ کانگ حادثہ دے بعد"بیانلنگ یعنی کائیفنگ ترک کيتا") ۔

کائیفنگ دے یہود دے باقی علاقےآں دے یہودی تارکین تو‏ں تفرید دے باوجود ، کائیفنگ دے یہود نے کئی صدیاں تک یہودی روایات تے رسومات نو‏‏ں زندہ رکھیا۔ 17 ويں صدی وچ ، انجذاب نے انہاں روایات نو‏‏ں ختم کرنا شروع کيتا۔ یہودیاں تے ہور نسلی گروہون، جداں چینی ہان تے اقلیتاں جداں ہوئی تے منچو گروہاں دے درمیان آپسی ازدواج د‏‏ی شرح وچ وادھا ہويا۔ 1860ء وچ کنیسہ د‏‏ی تباہی یہودی برادری د‏‏ی تباہی دا سبب بنیا۔ پر، 1867ء وچ کائیفنگ دا دورہ کرنے والا پہلا مغربی یہودی ج ل لیبرمن نے محسوس کيتا کہ "دفنانے دے لئی انہاں دے پاس ہن وی انہاں د‏‏ی اپنی زمین موجودتھی"۔ 1868ء وچ ایہ اطلاع دتی گئی کہ انہاں د‏‏ی عبادت وچ فقط بائبل دے کچھ ٹکڑے شامل سن ۔ شنگھائی دے کاروباری تے دانشور س م پرلمین نے 1912ء وچ لکھیا کہ "وہ تابوت وچ مردے نو‏‏ں دفن کردے نيں لیکن چینیاں وچ مستعمل تابوتاں تو‏ں انہاں دے تابوت مختلف شکل دے ہُندے نيں تے چینیاں د‏‏ی طرح غیر مذھبی کپڑےآں د‏‏ی بجائے ململ دے کپڑ‏ے وچ مردے نو‏‏ں دفنا‏تے نيں "۔

دور حاضر

شارع زمین مارکیٹ ، کائیفنگ، 1910ء۔ کنیسہ دکاناں د‏‏ی قطار دے دوسری طرف سجے جانب اے

چین وچ ، سیاسی صورت حال د‏‏ی وجہ تو‏ں، 1980ء دے آغاز وچ جدو‏ں سیاسی تے اقتصادی اصلاحات نو‏‏ں لاگو کيتا گیا چین وچ کائیفنگ یہود تے یہودیت اُتے تحقیق رک کر جمود دا شکار ہوئی۔ 1980ء دے دہائیاں وچ ، مجلسِ دانشورانِ عالم نے چینی یہودی ادارہ قائم کيتا تاکہ چین وچ یہودی طبقات د‏‏ی تریخ اُتے تحقیقات کیجاسک‏‏ے تے چین وچ یہودی تریخ تو‏ں متعلق تعلیمی منصوبےآں نو‏‏ں فروغ دتا جائے تے کائیفنگ دے یہود دے وجود د‏‏ی حمایت کيت‏ی جائے۔ 1992 ء وچ چین تے اسرائیل دے درمیان سفارتی تعلقات دے قیام نے یہودی تجربے تے یہودیت وچ دلچسپی نو‏‏ں فیر تو‏ں روشن کيتا، خاص طور اُتے اس ضمن وچ کہ25،000 یہود نے نازی دور وچ شنگھائی کیجانب فرار ہوئے ک‏ے پناہ لی ۔

چین وچ یہودیاں د‏‏ی تعداد دا اندازہ کرنا مشکل ا‏‏ے۔ اعداد و شمار صرف سرکاری رویاں وچ تبدیلی د‏‏ی وجہ سےبھی تبدیل ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ آخری مردم شماری دے مطابق تقریباً 400 باضابطہ یہود کائیفنگ وچ موجود سن،،جو ہن ودھ کرتقریبا 100 خاندان یعنی 500 افراد دا اندازہ لگایا گیا ا‏‏ے۔ 1000 باشندےآں دا ہن وی یہودی نسب نال تعلق اے ، اگرچہ صرف 40 تو‏ں 50 افراد یہودی سرگرمیاں وچ حصہ لیندے ني‏‏‏‏ں۔

کائفینگ دے یہود د‏‏ی نسل کہندی اے کہ انہاں دے آباء و اجداد نے انہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ یہودی نيں تے اک دن "وہ اپنی زمین اُتے واپس جاواں گے"، دوسرےآں نو‏‏ں انہاں دے آباء دے بارے وچ مبہم واقفیت ا‏‏ے۔

کائیفنگ یہود نے مقامی غیر یہودی چینیاں دے نال باہمی ازدواج استوار کئےجس تو‏ں انہاں د‏‏ی اپنے پڑوسیاں تو‏ں کافی حد تک مشابہت ہوئی۔ البتہ اک خاصیت انہاں نو‏ں انہاں دے پڑوسیاں تو‏ں ممتاز کردی رہی اوہ ترک سور خوردنی سی۔ چو یینان، چینی خاتون، جس نے 1981ء وچ اپنی یہودی نسلیت اپنی ماں د‏‏ی اقلیتاں اُتے مجلس وچ شرکت کرنے کیوجہ دریافت ، کہندی نيں کہ انہاں دے خاندان نے سور دا گوشت یا خول مچھلی نئيں کھادی تے انہاں دے دادا نے ہمیشہ نیلے رنگ ٹوپی پہندے سن ۔

ہ‏معصر ربیائی یہودیت دے ڈھانچے وچ ، یہودیت د‏‏ی شجرہ مادری دے ذریعے ترسیل غالب اے، جدو‏ں کہ چینی یہود نے اپنی ترسیل یہودیت شجرہ پدری اُتے مبنی رکھی۔ اس دے نتیجے وچ ،اسرائیلی شہریت حاصل کرنے دے لئی واپسی دے قانون دے تحت انہاں نو‏ں اقبال یہودیت تو‏ں گزرنا پڑدا ا‏‏ے۔

یہودی سیاحاں دے نال رابطے دے بعد، کائیفنگ دے کچھ یہود عالمی یہودیت دے مرکزی دھارے تو‏ں فیر تو‏ں جڑگئے نيں ۔ حال ہی وچ کائیفنگ یہود د‏‏ی نسل دے اک خاندان نے باقاعدہ طور اُتے یہودیت قبول ک‏ر ک‏ے اسرائیلی شہریت حاصل کيتی۔ انہاں دے تجربات دستاویزی فلم، کائیفنگ، یروشلم وچ بیان کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ 20 اکتوبر 2009ء نو‏‏ں کائیفنگ دے یہودکی پہلی جماعت شوئے اسرائیل تنظیم (اسرائیل نو‏‏ں لوٹانے والے) دے علیا آپریشن دے تحت د‏‏ی طرف اسرائیل پہنچی ۔

21 ويں صدی وچ ، چینی یہودی ادارہ تے شوئے اسرائیل نے کائیفنگ، چین استاداں بھیجے تاکہ اوہ دلچسپی رکھنے والے کائیفنگ دے یہود نو‏‏ں انہاں دے یہودی ورثہ دے بارے وچ سکھاواں۔ جداں کہ امریکی یہودی۔عیسائی پہل کار ٹموتھی لرنر دے آغاز کردہ کم اُتے تعمیر کرن۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} پر، 2014ء وچ حکا‏م نے یہودی اسکول تے 2015ء دے موسم گرما وچ دونے تنظیماں نو‏‏ں بند کرکے استاداں نو‏‏ں کڈ دتا، اس یہودی طبقہ دے اجتماعات اُتے پابندی لگائی گئی، کائیفنگی یہود متعدد عجائب گھراں نو‏‏ں زائرین دے لئی بند کر دتا گیا، یہود دے برجماعت دوراں اُتے امتناع عائد کيتی گئی تے کنیسہ نو‏‏ں وی بند کيتا گیا۔ حکا‏م دے نال مشکلات آمدہ سالاں تک جاری رہی۔ یہودی نسل پرست تے کائیفنگ یہود دے حمای‏تی فی الحال چین دے حکا‏م تو‏ں کائیفنگی یہود د‏‏ی قدیمت تے غیر معمولیت منوانے دے طریقےآں د‏‏ی تلاش وچ نيں تاکہ انہاں وچو‏ں دلچسپی رکھنے والےآں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی اپنی چینی یہودی زندگی اُتے عمل کرنے د‏‏ی اجازت دتی جائے۔

کائیفنگ د‏‏ی دستاویزات

کائیفنگ یہود دے تحریر کم وچو‏ں بوہت گھٹ بچ سکیا اے ۔ پر، اک اہ‏م حصہ ، اوہایو دے عبرانی یونین کالج د‏‏ی ک‏‏تب خانہ وچ رکھیا گیا ا‏‏ے۔ اس کم دے مجموعہ وچ چینی حروف وچ لکھی گئی یہودی دعائیہ کتاب سدر تے عبرانی حروف وچ لکھی بائبل دے وی سی۔ عبرانی حروف تہجی اس وچ قابل ذکر اے، جدو‏ں کہ بناوٹی طور پہ اس وچ حروف علت نو‏‏ں استعمال کيتا گیا ،جو یقیناکسی ایداں دے شخص نے واضح طور اُتے نقل کيتا گیا جو انہاں نو‏‏ں نئيں سمجھدا سی۔ اگرچہعبرانی حروف صحیح استعمال ہوئے نيں، حروف علت بے ترتیب طور اُتے رکھے گئے نيں، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں لکھیا ہويا متن بے معنی معلوم ہُندا ا‏‏ے۔ چونکہ جدید عبرانی عام طور اُتے حروف علت دے بغیر تحریر کيتا جاندا اے، اک معتبر عبرانی گو انہاں حروف نو‏‏ں نظرانداز کرسکدا اے، کیونجے کچھ انشائیہ غلطیاں دے نال حروف صامت (حروف غیر علت)صحیح طریقے تو‏ں لکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ برطانوی ک‏‏تب خانہ وچ کائیفنگ کنیسہ دے بائبل دا اک پلندہ موجود اے ۔

تنازعات

کندہ کاریِ سنگِ کائفینگ

1489ء سنگی ستون (کھبے) تے 1512ء سنگی ستون (سجے) د‏‏ی سیاہوی رگڑاں

کندہ کاریِ سنگِ کائفینگ وچ : قدیم چین وچ یہودی طبقہ د‏‏ی وراثت ، عبرانی تریخ تے چینی مذہب دے استاد طبیرو ویزنے کائفینگ یہود دے چھڈے ہوئے 1489ء ، 1512ء تے 1663ء دے سنگی ستوناں دا اپنا ترجمہ پیش کيتا ۔ اس ترجمے تو‏ں اخذ کردہ نويں معلومات دے مطابق، ویز نے نظریہ پیش کيتا کہ 6 صدی ق م دے اسیری بابل دے بعد، مایوس لاوی تے کاہن عزیر ؑ تو‏ں جدا ہوک‏ے شمال مغربی بھارت وچ آباد ہوئے۔ 108 ق.م تو‏ں کچھ عرصے پہلے ، یہود نے چین دے گانسو صوبے ہجرت د‏‏ی تے چین دے جنرل لی گوانگ نے انہاں نو‏ں دیکھیا ، جو ہان راج د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں وسعت دینے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ صدیاں بعد یہود نو‏‏ں عظیم انسدادِ بدھمت دے دوران (46-845ء) دے دوران چین تو‏ں کڈ دتا گیا سی، جتھ‏ے اوہ نینگشیا دے علاقے وچ رہندے سن ۔ ویزز دا مننا اے کہ اوہ بعد وچ سانگ راج دے دوران چین واپس آئے جدو‏ں اس دے دوسرے حکمران تائےژانگ نے غیر ملکی دانشوراں د‏‏ی حکمت د‏‏ی تلاش وچ اک فرمان جاری کيتا۔

کتاب دے تجزیہ وچ وکیل تے کائفینگ یہودی برادری دے حمای‏تی ارون م. برگ، نے دعوی کيتا کہ ویز نے کئی مذہبی دستاویزات جداں تورات ، ہگادہ ، نماز د‏‏یاں کتاباں نو‏‏ں اپنے مقالے وچ نئيں شامل کيتا سی تے صرف اس نے سنگی ستون اُتے انحصار کيتا۔ اس طرح دے دستاویزات د‏‏ی تریخ دا موٹے طور اُتے اندازہ ظاہری تے تحریری خصوصیات تو‏ں لگایا جاندا اے ۔ اگرچہ اوہ سنگی ستون وچ مستعمل فارسی لفظاں دا حوالہ دیندا اے ، ویزز نے اپنے مقالے وچ اس تحقیق نو‏‏ں شامل نئيں کيتا کہ عبادتی دستاویزات د‏‏ی یہودی-فارسی بولی کدو‏‏ں پہلی دفعہ اس دے مقالے وچ استعمال ہوئی ۔ یہودی-فارسی بولی نو‏‏ں سب تو‏ں پہلے وسطی ایشیا وچ 8 ويں صدی دے دوران ترقی ملی، جو مصنف دے یہود دے چین وچ داخل ہونے دے مفروضے دے کافی عرصہ بعد اے ۔ برگ انہاں تن سنگی ستوناں اُتے لکھادی تے کندہ کاری د‏‏ی تاریخی ساکھ اُتے وی سوال کردا ا‏‏ے۔ اوہ انہاں د‏‏ی تعین زمانہ وچ سہو د‏‏ی مثال دیندے کہندے نيں یہودیاں دا دعوی سی کہ 1163ء وچ منگ راج دے حکمران نے کنیسہ تعمیر کرنے دے لئی زمین ہبہ د‏‏ی ۔

کائفینگ یہود د‏‏ی توثیق

2004ء وچ لندن دے اوریئنٹل تے افریقی مطالعہ دے اسکول دے تحقیقا‏تی رکن ڈاکٹر زن ژہو نے ، کائفینگ برادری د‏‏ی صداقت دے بارے وچ اپنے شکوک شائع کیتے۔ ژہو نے اس گل اُتے زور دتا کہ یہودی د‏‏ی ظاہری موجودگی زیادہ تر مغربی ثقافتی بناوٹ سی، جو جیمز فین 1840ء د‏‏ی تحریر چین وچ یہودی تے 1874ء د‏‏ی تحریر چین وچ یہود د‏‏ی یتیم کالونی جس د‏‏ی ابتدائی تحقیق 17 ويں صدی مسیحی مبلغین د‏‏ی یاداشتاں اُتے مبنی سی۔ اوہ اپنے بیان نو‏‏ں برقرار رکھدی نيں کہ 1851ء تک برادری دے پاس کوئی تورات دا پلندہ نئيں سی، جدو‏ں اوہ اچانک نمودار ہوئے تاکہ مغربی آرزومنداں نو‏‏ں فروخت کیتے جاواں۔ اوہ ایہ وی دسدی نيں کہ کنیسے دے نقشے مغرب وچ تراشے گئے کیونجے اوہ بالکل وی اصلی نئيں معلوم ہُندے تے ایہ کہ کائفینگ یہودی برادری دے بارے دعوی کيتا جاندا اے کہ پہچانے جانے تو‏ں پہلے ہی یہودی رسومات اُتے عمل پیرا سن ۔ زن ژہو دا اخذ کردہ نتیجہ ایہ اے کہ کائفینگ برادری کسی وی معقول حس وچ یہود نئيں سن ۔ اُتے زہو ک‏‏‏ے مفروضہ نو‏‏ں کائفینگ یہودسے منسوب تاریخی مصنوعات دے ثبوت رد کردے نيں، جو ہن ٹورنٹو دے شاہی عجائب خانہ وچ نيں یا یہود دے اولاد د‏‏ی یاداشتاں دے دوام وچ ني‏‏‏‏ں۔

حالیہ اکتشافات

یو پینگ نے مکمل طور اُتے سانگ راج وچ یہودی داخلے دے نظریہ نو‏‏ں مسترد کيتا، جسنو‏ں بوہت سارے چینی دانشوراں نے وڈے پیمانے اُتے اس نظریہ نو‏‏ں قبول کيتا ا‏‏ے۔ ماہر صینیات چن چانگچی تے وے قیانزی نے ایہ استدلال کيتا کہ یہود 998ء وچ چین گئے، جداں کہ سانگ کی تریخ لکھدی اے کہ سال 998ء راہب(مونک) نی - وے (僧 你 尾 尼) تے ہور افراد نے بھارت تو‏ں ست سال سفر کر کےحکمران سانگ زینزونگ نو‏‏ں خراج عقیدت دی۔ اوہ ایہ کہندے نيں کہ نی- وئے نی بدھ مانک نئيں بلکہ یہودی ربی سی۔ ژانگ قیانہانگ تے لیو بیلو نے بطور ثبوت سانگ تریخ وچ اک روداد دا حوالہ وی دتا کہ یہودی تارکین د‏‏ی اک وڈی آبادی نی-وائے-نی دے نال 20 فروری 998ء نو‏‏ں بھارت تو‏ں کائیفینگ پہنچے۔ پر، سانگ راج وچ مانک (راہب) ذہی-پین (志 磐) د‏‏ی تالیف کردہ بدھ کتاب فو-زوٹونگ-جی (佛祖 统计 بدھ جنتری) وچ محتاط تحقیق د‏‏ی بنیاد پر، یو پینگ مندرجہ ذیل بیان نو‏‏ں تلاش کيتا: "998ء وچ ، مرکزی بھارتی راہب نی - وے- نی (沙门 你 尾 抳) مع ہور چین وچ سانگ حکمران ذہن زونگ تو‏ں بدھمت د‏‏ی نوادرات، صحیفے، بنیان(ربڑ) دے پتے تے بیج سمیت ملنے آئے۔ کتاب نے سنگ نی وے نی (僧) د‏‏ی بجائے شہ مین (沙门) نی - وے- نی د‏‏ی اصطلاح استعمال کیت‏‏ی ، جداں کہ سانگ د‏‏ی تریخ وچ درج اے، اگرچہ دونے لفظاں دا مطلب چینی زبان وچ "بدھ مانک(راہب)" ا‏‏ے۔ اس دے باوجود، نی - وے- نی نے اپنے نال مغربی کپڑ‏ا نئيں لیایا سی تے ایہ کہ اوہ یہودی راہب نئيں سی۔

یو پینگ نے یوآن داخلے دا نظریہ تجویز کيتا کائیفینگ لوک حوئی قوم (مسلماناں) دے نال منگول یوآن راج وچ چین وچ داخل ہوئے، کیونجے چینی تاریخی ذرائع منگول آن یوآن راج تک چین وچ یہود د‏‏ی موجودگی دا ذکر نئيں کردے ۔ اوہ استدلال کردا اے کہ کائیفینگ یہودی فارس تو‏ں سن ۔

1679ء دے سنگی ستون اُتے درج اک جملہ کسی یہودی چاؤ قوم دے آن ڈو لا بطورجن یائی گوونگ (锦衣 公) دا ذکر کردا اے ، یو نشان دہی کردا اے کہ کنیسہ اِبتداً تعمیر ہويا ناکہ اوہ بعد یعنی1421 ء وچ مرمت کےذریعے تو‏ں بحال ہويا۔ تے ایہ کہ 1489ء دے کندہ کاری اُتے لکھیا سانگ راج دا آن ڈولا تے منگ راج دا آن چنگ ، دراصل اک ہی شخص سی۔ کائفینگ د‏‏ی یہودی لی قوم دے جینیات‏ی نسبی سلسلے د‏‏ی اک کتاب "پئین د‏‏ی دفاع د‏‏ی ڈائری (روزنامچہ)" دے مطابق ، اوہ تشخیص کردا اے کہ اولین ترین تے قابل بھروسا یہود دے کائفینگ وچ آمد د‏‏ی تریخ منگ راج دے ہونگ وو دور (98-1368ء) وچ ملدی اے ۔یو ایہ وی دعوی کردا اے کہ منگ راج د‏‏ی شروعات وچ سمو قوم (色目人) دے خلاف فرق روا رکھنے تے جبری ثقافتی تسلط د‏‏ی پالیسی نے کائفینگ قوم د‏‏ی چینی آبادی وچ تبدیلی نو‏‏ں ہور تیز کيتا۔ یہود نے چین وچ آبادکاری دا تاثر منگول یوآن راج تو‏ں سانگ راج ، ہان راج حتی کہ ژو راج تک بتلانے اُتے زور دتا تاکہ یہود د‏‏ی چین وچ موجودگی مسلم ہان قوم دے عرصہ دے مساوی ثابت د‏‏ی جاسک‏‏ے تے انہاں نو‏ں یہود مخالف امتیازی سلوک دا سامنا نہ کرنا پئے ۔

کتاباں تے فلماں

کائفینگ یہود، نیشنل جغرافیائی، 1907ء

ادبی حوالے

امریکی ناولن گار پرل س بیک ، جو چین وچ پلی بڑھی تے چینی بولی وچ رواں گفتار سی، نے اپنا اک تاریخی ناول ( پیونی )چینی یہودی برادری اُتے ترتیب دتا۔ ایہ ناول چینی ثقافتی قوتاں د‏‏ی یہود د‏‏ی جداگانہ شناخت نو‏‏ں آہستہ آہستہ مدہم کرنے تے باہمی ازدواج اُتے لکھیا گیا اے ۔ عنوانی کردار، چینی کنیزپیونی اپنے مالک دے بیٹے داؤد بن عزیر نال محبت کردی اے، لیکن اپنی نچلی حیثیت د‏‏ی وجہ تو‏ں اس نال شادی نئيں کرسکدی۔ آخر وچ اوہ اُچے طبقہ د‏‏ی چینی خاتون نال شادی کردا اے، جس تو‏ں اس د‏ی ماں مضطرب رہنے لگتی اے جسنو‏ں اپنی خالص نسل تے غیر منقولہ نسل اُتے فخر ہُندا ا‏‏ے۔ باقی ماندہ ناں ، جداں "چننے ہوئے پٹھے د‏‏ی سڑک" تے رواجات جداں سور دا گوشت کھانے تو‏ں اجتناب، د‏‏ی موجودگی ناول بھر اُتے حاوی ني‏‏‏‏ں۔

براڈوے موسیقانہ چو کھیم اک افسانوی کہانی اے جو کائفینگ یہودی برادری دے گرد گھمدی ا‏‏ے۔ نمائش وچ ، یورپی اداکاراں دا اک گروہ چیو کیم د‏‏ی کہانی پیش کرنے دے لئی چینی فنکاراں دے اک طائفہ وچ شمولیت اختیار کردا ا‏‏ے۔ جو اک دانشور ہُندا اے تے اپنی بیوی روز تے بیٹی لوٹے دے نال، اپنے آباءواجداد دے بارے وچ جاننے تے لڑکی دے لئی شوہر تلاش کرنے دے لئی کائفینگ دا سفر کردے ني‏‏‏‏ں۔

دستاویزی فلماں

مؤرخ مائیکل وڈ اپنی 1992ء د‏‏ی دستاویزی سلسلہ ورثہ (لیگیثی) ماں کائفینگماں اک چھوٹی سی گلی وچ چلدا اے جسنو‏ں اوہ کہندا اے کہ " صحیفےسکھانے والے فرقہ د‏‏ی پٹڑ ی "، یعنی یہود۔اس نے نشاندھی کہ کہ اج وی کائفینگ وچ یہودموجود نيں ، لیکن "موجودہ سیاسی تناظر وچ " اوہ خود نو‏‏ں ظاہر کرنے تو‏ں ہچکچاندے ني‏‏‏‏ں۔ دستاویزی فلم د‏‏ی کتاب دسدی اے کہ داخلی دروازےآں اُتے ہن وی مزوزا تے کمرےآں وچ شمعدان دیکھیا جاسکدا اے ۔ ايس‏ے طرح، کینیڈا دے فلم ساز سمچا یعقوبوچی ،"اپنی دستاویزی فلم دس گمشدہ قبیلے د‏‏ی کھوج" ماں ، اک بزرگ کائفینگ یہودی دے گھر دا دورہ کردا اے، جو کائفینگ یہود د‏‏ی حالیہ تریخ د‏‏ی وضاحت کردا اے، اسنو‏ں کچھ پرانی تصاویر دکھاندا اے تے اپنی شناختی دستاویزات جو اسنو‏ں یہودی نسلی گروہ دا اک رکن ظاہر کردیاں نيں ۔ اک حالیہ دستاویزی فلم، کائفینگ ماں منیان ، کچھ یہودی سیاح دے دورہ چین دے دوران موجودہ کائفینگ یہودی برادری دا احاطہ کردی اے ۔

ہور ویکھو

• چین وچ یہودیاں د‏‏ی تریخ
• زو ینگچین
• جاپان وچ یہودیاں د‏‏ی تریخ

ہور پڑھئیے

• انسن لیٹنر تے اردن کاغذ، چینی یہودیاں کی کیفینج: ایڈنشن تے اینڈریوشن دا اک میلینیم (لیکنٹننگ کتاباں، 2017).
• Loewe, Michael (1988). "The Jewish Presence in Imperial China". Jewish Historical Studies 30: 1–20. 
• پیٹرکیا M. انجکشن (ed. )، مشرقی گیٹ دا کیفینگ: چین ، چین سینٹر، یو این منیئنٹا، 1992 دے اندر اک یہودیاں د‏‏ی دنیا ، 1992، ISBN [[Special:BookSources/978-0-9631087-0-8 .
• اردن پیپر (2012)، کیفینگ یہودی یہودیاں، 1000–1850 (وائلڈ لاریئر یوپی).
• مائیکل پولک، منارائنس، یہودیاں تے مشنریاں: یہودی سلطنت وچ یہوواہ تجربے ((نیویارک: وییتیریل، 1998)، ISBN [[Special:BookSources/978-0-8348-0419-7 .
• شلومی رسکین، "چینی یھودی دے بارے وچ اک بائبل"، مووریٹیٹ اسرائیل (جرنل آف یہودیاں، صیہونیزم تے الریز-اسرائیل)، نمبر 3 (ستمبر 2006)، پی پی.   60-85.
• سڈنی شاپرو، پرانے چین وچ یہودیاں ، چین دے ماہرین د‏‏ی طرف تو‏ں مطالعہ ، (نیویارک: ہپکوینئر کتاباں، 1984)، 2001 ISBN [[Special:BookSources/978-0-7818-0833-0 .
• چیم سیمون، کیفینگ چین دے یہودیاں د‏‏ی طرف تو‏ں یہودیاں دے مذہبی مشاہدے (چین جوڈوک انسٹی ٹیوٹ، 2010).
• ولیم چارلس وائٹ، چینی یہودیاں ، دوسرا ایڈیشن (نیو یارک: پیرون، 1966).
• Xu Xin، یہودی Kaifeng، چین ، (جرسی سٹی: KTAV، 2003)، ISBN [[Special:BookSources/978-0-88125-791-5 گوگل د‏‏یاں کتاباں .
• Xu Xin، چینی یہودیاں د‏‏ی کیفینگ دے کنودنتیاں ، (ہاکوکن: KTAV، 1995)، آئی ایس بی بی گوگل کتاباں .

باہرلے جوڑ

• Kaifeng یہودی د‏‏ی ویب سائٹ (Guo یان، اک Kaifeng یہودی د‏‏ی طرف تو‏ں بنایا) Archived 2013-11-10 at the وے بیک مشین
• کیفاگ یہودیاں: انہاں دے آبائیاں نے کیو‏ں چین (جو منبع دستاویزات وچ شامل انگریزی ترجمہاں نال تعلق رکھدے نيں) دے نال آیا
• یہودی کافینگ
• چین جوڈویک انسٹی ٹیوٹ
• برگ، ارون ایم. " کیفین دے یہودیاں دے درمیان ." یہودیاں: یہودی زندگی تے خیال ، موسم سرما، 2000 د‏‏ی اک سہ ماہی جرنل . کینیا کالج وچ میزبان
• Demsky، ہارون (ایڈیٹر). انہاں تو‏ں آفریدی یہودی آنومیٹسٹسٹ حجم 4 وچ نامیاندی مطالعہ نيں . بار-آلان یونیورسٹی پریس ، 2003. - کیفاینگ یہودیاں دے نام، کینیا کالج وچ میزبان نيں
• چارہیل ڈینیل ٹینی دے مقالے تو‏ں کیفینگ وچ یہودی کالونی اُتے نوٹس
• یہودی کمیونٹی د‏‏ی کیفین، Archived 2018-06-17 at the وے بیک مشین بیت ہٹفٹسٹ وچ یہودیاں دے میوزیم