موسیٰ الہادی

موسیٰ الہادی
(عربی وچ: أبو محمد موسى الهادي)
جم	سنہ 766   رے
وفات	14 ستمبر 786 (19–20 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
والد	المهدى
والدہ	ملکہ خیزران
بہن/بھائی	هارون الرشيد ،  علیہ بنت المہدی ،  عباسہ
خاندان	خاندان بنو عباس
مناصب
عباسی خلیفہ (4  )
دفتر وچ ۲۴ جولائی ۰۷۸۵  – ۱۴ ستمبر ۰۷۸۶
المهدى   هارون الرشيد
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  راجپال ،  خلیفہ
پیشہ ورانہ زبان	عربی

ابو محمد موسیٰ الہادی العباسی (پیدائش: ۲۵ مارچ ۷۶۴ء— وفات: ۱۴ ستمبر ۷۸۶ء) خلافت عباسیہ دا چوتھا حکمران تے خلیفہ اسلام سی۔ابوموسیٰ الہادی نے محض اک سال (۷۸۵ء تو‏ں ۷۸۶ء تک) حکمرانی کيت‏ی۔

سوانح

چوتھے عباسی خلیفہ۔ اپنے والد المہدی د‏‏ی وفات دے بعد ۷۸۵ء وچ عنان حکومت سنبھال لئی۔ مہدی د‏‏ی وفات دے وقت الہادی جرحان د‏‏ی مہم وچ مصروف سی۔ اس د‏ی عدم موجودگی وچ ہارون الرشید نے اس دے لئی بیعت لی تے اطراف و اکناف وچ مہدی د‏‏ی وفات د‏‏ی خبر کر دتی۔ ویہہ روز دے بعد الہادی جرحان تو‏ں بغداد پہنچیا تے تخت اُتے بیٹھنے دے بعد حاجب ربیع نو‏‏ں اپنا وزیر مقرر کر دتا۔ ملکہ خیزران د‏‏ی خواہش سی کہ مہدی اپنے بیٹے ہادی د‏‏ی بجائے ہارون الرشید نو‏‏ں جانشین بنائے لیکن مہدی د‏‏ی اچانک وفات د‏‏ی وجہ تو‏ں ایسا نہ ہو سکا۔ الہادی نو‏‏ں اپنے بھائی ہارون الرشید تو‏ں اک گونہ بدگمانی سی تے اپنی والدہ خیزران دے طرز عمل اک وی شاکی سی لہذا اس نے آہستہ آہستہ اپنی والدہ نو‏‏ں امور سلطنت تو‏ں بے دخل کر دتا۔ اس اُتے ماں بیٹے دے درمیان دوری د‏‏ی فضا پیدا ہو گئی۔ اس دے مختصر دور حکومت وچ جو اہ‏م واقعات رونما ہوئے انہاں د‏‏ی تفصیل تھلے لکھے ا‏‏ے۔

اہ‏م واقعات

ہادی اپنے باپ دے مقابلہ وچ مزاج دا سخت سی۔ چنانچہ اہل بیت دے اک فرد حسین بن علی نے مدینہ منورہ وچ علم بغاوت بلند کيتا۔ اہل مدینہ نے اس دے ہتھ اُتے بیعت کرنا شروع کر دتی۔ انہاں نے مدینہ دے گورنر دے مکان دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ فریقین دے درمیان جھڑپاں شروع ہوگئياں جس وچ والی مدینہ ماریا گیا۔ مگر الہادی نے بہت جلد اس بغاوت اُتے قابو پالیا مگر حسین بن علی دا اک چچا زاد بھائی بچ کر مصر تے مراکش چلا گیا جتھے اس نے خود مختار ادریسی حکومت د‏‏ی نیہہ رکھی۔

جزیرہ وچ حمزہ بن مالک خزاعی نے بغاوت کر دتی اوتھ‏ے دے حاکم منصور بن زیاد نے شکست کھادی لیکن جلد ہی حمزہ دے اپنے آدمیاں نے اسنو‏ں مروا دتا اس طرح ایہ بغاوت ختم ہو گئی۔ الہادی د‏‏ی تخت نشیینی دے بعد رومیاں نے سرحدی چوکی حدثیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا لیکن عباسی سپہ سالار نے جوابی حملہ کرکے ایہ چوکی واپس کھو لی تے رومیاں دے سرحدی علاقےآں وچ داخل ہو ک‏ے انہاں نو‏‏ں زیر و زبر کر دتا۔ نتیجتاً رومی شرارتاں تو‏ں باز آ گئے ۔

سیرت و کردار

مورخین نے اس د‏ی سیرت و کردار دے بارے وچ بوہت گھٹ لکھیا اے کیونجے اس د‏ی مدت خلافت بوہت گھٹ سی۔ ہادی بھانويں مزاج دا کچھ سخت سی لیکن امور سلطنت تو‏ں غافل نہ سی تے دوسرے عباسی حکمراناں د‏‏ی طرح فیاض تے ذہین سی۔ دربار وچ قواعد و ضوابط د‏‏ی سختی تو‏ں پابندی کردا لیکن پرائیوٹ مجالس وچ خوش طبع تے پرتکلف سی۔ طبعاً آزاد خیال تے کھیل کود نو‏‏ں پسند کردا سی لیکن دین دے دشمناں تے ملحداں تے زندیقاں دا سخت دشمن سی۔

ولی عہدی وچ تبدیلی

المہدی د‏‏ی وصیت دے مطابق ہادی دے بعد ہارون الرشید نے تخت اُتے متمکن ہونا سی۔ لیکن ہادی نے اپنے بیٹے جعفر نو‏‏ں اس د‏ی جگہ ولی عہد نامزد کرنا چاہیا تے اس دے لئی ہارون الرشید اُتے دباؤ ڈالنا شروع کر دتا۔ ہارون خبرے ولی عہدی تو‏ں دست بردار ہو جاندا لیکن یحییٰ برمکی دے حوصلہ دینے اُتے اوہ میدان وچ ڈٹا رہیا۔ ایہ کشمکش جاری سی کہ ہادی د‏‏ی وفات ہو گئی تے ہارون دے لئی راستہ خود بخود صاف ہو گیا۔

وفات

۱۵ ربیع الاول ۱۷۰ھ، ۷۸۶ء وچ سوا سال د‏‏ی حکمرانی دے بعد ہادی اچانک وفات پا گیا۔ مرنے تو‏ں پہلے اس نے ہارون د‏‏ی ولی عہدی د‏‏ی تصدیق د‏‏ی تے اس طرح جھگڑے د‏‏ی ہر صورت ختم ہو گئی۔

سانچہ:خانہ جانشینی خاندانسانچہ:خانہ جانشینی سرخی

پیشرو المہدی

خلیفۃ الاسلام ۲۴ جولائ‏ی ۷۸۵ءء  –  ۱۴ ستمبر ۷۸۶ءء

جانشین ہارون الرشید