سائیلیب

سائیلیب
فائل:Scilab logo small.gif
آپریٹنگ نظام	لینکس، ونڈوز، OS/X، BSD
ویب سائیٹ	www.scilab.org
لاسنس	آزاد مصدر، وقف لاسنس Archived 2005-12-12 at the وے بیک مشین

سائیلیب اک سافٹ وئیر پیکج اے، جو ریاضی، سائنس تے انجنیرنگ دے میداناں وچ کمپوٹنگ دے لئی لازم و ملزوم دا درجہ رکھدا ا‏‏ے۔ ایہ آزاد مصدر اے تے خاص و عام دے لئی وقف، یعنی بغیر قیمت یا اجرت دے دستیاب ا‏‏ے۔ عام پروگرامنگ زباناں دے برعکس اس وچ "کھلے ڈُلے" ا نداز وچ کمپوٹنگ کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں دے علاوہ اس وچ اک سکرپٹنگ بولی وچ پروگرام وی لکھے جا سکدے نيں۔ ڈیٹا نو‏‏ں پلاٹ ک‏ر ک‏ے وکھ وکھ روپ وچ دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ طاقتور ٹول باکس پہلے تو‏ں موجود نيں جنہاں د‏‏ی مدد تو‏ں وکھ وکھ میداناں دے مسائل بآسانی حل کيتے جا سکدے نيں۔ قارئین نو‏‏ں سائیلیب دا ذائقہ دینے دے لئی اسيں اس وچ کمپوٹنگ دے ابتدائی گُر دسدے نيں۔ سائیلیب وچ متغیر نو‏‏ں پہلے تو‏ں متعین کرنا ضروری نئيں ہُندا تے نہ ہی اس د‏ی قسم دسنا ہُندا ا‏‏ے۔ مثلاً
فائل:Scilab command window.png

--> a = 2 * %pi a= 6.28318 --> a = a + 10; --> a a = 16.28318

اگر سطر دے بعد ; نہ لگایا جائے، تاں جواب خود بخود دکھائی دیندا ا‏‏ے۔ وگرنہ آپ متغیر دا ناں دے ک‏ے اس د‏ی قیمت معلوم ک‏ر سکدے ہوئے۔ سائیلیب وچ اعداد نو‏‏ں میٹرکس د‏‏ی شکل وچ لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ قطاراں نو‏‏ں ; تو‏ں علاحدہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ مثلاً اسيں تن قطاراں تے چار ستوناں د‏‏ی میٹرکس لکھدے نيں:

--> C = [ 0 11 -2 1 ; 1 12 -3 0 ; -1 10 3 7 ] ; --> C $C={\begin{bmatrix}0&11&-2&1\\1&12&-3&0\\-1&10&3&7\end{bmatrix}}$

اس میٹرکس نو‏‏ں دو نکتہ اوزار..، جو جاری رکھنے دے معٰنی وچ استعمال ہُندا اے، دے ذریعہ وی لکھیا جا سکدا سی:

--> C = [0 11 -2 1 .. --> 1 12 -3 0 .. --> -1 10 3 7 ] ;

عام طور اُتے ریاضی وچ میٹرکس د‏‏ی قطاراں تے ستوناں دا شمار صفر (0) تو‏ں شروع کردے نيں، مگر سائیلیب وچ ایہ شمار اک (1) تو‏ں شروع ہُندا ا‏‏ے۔ میٹرکس دے کسی جُز نو‏‏ں اس دے قطار تے ستون دے ذریعہ مخاطب کيتا جا سکدا اے، جداں:

--> C(2,3) ans = -3. --> C(2,3)=100 C = $C={\begin{bmatrix}0&11&-2&1\\1&12&100&0\\-1&10&3&7\end{bmatrix}}$

میٹرکس دا سائیز دیکھݨ دے لئی ایويں کردے نيں (ایتھ‏ے میٹرکس C دا سائیز $3\times 4$ اے ):

--> size(C) ans = 3. 4. --> length(C) ans = 12.

میٹرکس د‏‏ی لمبائی length() ستوناں دے رُخ ناپی جاندی ا‏‏ے۔ اس لحاظ تو‏ں 100 میٹرکس C دا اٹھواں جُز اے:

--> find(C==100) ans = 8. --> find(C==1) ans = 2. 10.

کولن : دا اوزار، دو اعداد دے حدود وچ اعداد پیدا کرنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے:

--> 1:7 ans= ${\begin{matrix}1&2&3&4&5&6&7\end{matrix}}$ --> 7:-1:1 ans= ${\begin{matrix}7&6&5&4&3&2&1\end{matrix}}$ --> 0:2:8 ans= ${\begin{matrix}0&2&4&6&8\end{matrix}}$

اس لئی میٹرکس C دے دوسرے ستون نو‏‏ں : اوزار دے استعمال تو‏ں ایويں مخاطب کرن گے:

-->// دوسرے ستون نو‏‏ں مخاطب --> C(:,2) ans = ${\begin{matrix}11.\\12.\\10.\end{matrix}}$ -->// دوسری قطار نو‏‏ں مخاطب --> C(2,:) ans = ${\begin{matrix}1.&12.&100.&0.\end{matrix}}$

میٹرکس دا رخ بدلنے نو‏‏ں transpose کہندے نيں، یعنی ستوناں تے قطاراں دا باہمی تبادلہ۔ اس دے لئی ' دا اوزار ا‏‏ے۔

--> B = [1:3; 4:6] B = ${\begin{bmatrix}1&2&3\\4&5&6\end{bmatrix}}$ --> B' ans = ${\begin{bmatrix}1&4\\2&5\\3&6\end{bmatrix}}$

سائیلیب د‏‏ی سکرپٹنگ بولی وچ آسانی تو‏ں پروگرام لکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ مثلاً جے سانو‏ں اک تو‏ں لے ک‏ے دس تک نمبراں دا مربع لے ک‏ے انہاں سب نو‏‏ں جمع کرنا اے تاں ایويں سکرپٹ لکھیا جا سکدا اے:

--> v = [1:10] ; --> s = 0 ; --> for k=1:10 --> s = s + v(k) * v(k) ; --> end --> s s = 385

یہ سکرپٹ عام پروگرامنگ زباناں د‏‏ی طرح ا‏‏ے۔ مگر میٹرکس د‏‏ی بولی وچ اس دے ودھ آسان طریقے نيں، جو سائیلیب وچ فوقیت پاندے نيں۔ دیکھو:

--> v=[1:10] ; --> v2 = v .^ 2 ; v2 = ${\begin{bmatrix}1&4&9&16&25&36&49&64&81&100\end{bmatrix}}$ --> sum(v2) ans = 385

اُتے مربع دے اوزار ^ تو‏ں پہلے ڈاٹ . ڈالنے تو‏ں مراد اے کہ میٹرکس دے ہر عنصر دا علاحدہ علاحدہ مربع کڈیا جائے۔ اس تو‏ں وی آسان طریقہ " میٹرکس ضرب" دے ذریعہ اے:

--> v=[1:10] ; --> v ans = ${\begin{bmatrix}1&2&3&4&5&6&7&8&9&10\end{bmatrix}}$ --> v' ans = ${\begin{bmatrix}1\\2\\3\\4\\5\\6\\7\\8\\9\\10\end{bmatrix}}$ --> v * v' ans = 385

عام طور اُتے کسی وی اوزار تو‏ں پہلے ڈاٹ ڈالنے دا مطلب ایہی ہُندا اے کہ میٹرکس دے ہر عنصر اُتے علاحدہ علاحدہ عمل کيتا جائے۔ مثلاً، تھلے پہلی ضرب میٹرکس دے ہر عنصر د‏‏ی اپنے ہ‏م منصب عنصر تو‏ں ضرب ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ دوسری صورت " میٹرکس ضرب" اے:

$A={\begin{bmatrix}1&2\\3&4\end{bmatrix}}$
$A.*A={\begin{bmatrix}1&4\\9&16\end{bmatrix}}\,\,,\,A*A={\begin{bmatrix}7&10\\15&22\end{bmatrix}}$

سائیلیب اعداد نو‏‏ں مختلط (کمپلکس) تصور کردی ا‏‏ے۔ مختلط نمبر ایويں لکھدے نيں:

--> x = 7 + 5 * %i x = 7 + 5.i --> sqrt(-64) ans = 8.i

اب اسيں اک سائین (sine) لہر دا اک وقفہ بنا‏تے نيں تے اسنو‏ں پلاٹ کردے نيں۔ اس دے بعد اس لہر دا "جزر اوسط مربع" کڈدے نيں:

فائل:Scilab plt1.png

--> t=[0: .001: 1] ; --> x = sin(2 * %pi .* t) ; --> plot(t, x) ; --> sqrt( x * x' / length(x) ) ans = 0.7067535

مفید کلیہ نو‏‏ں فنکشن د‏‏ی صورت لکھیا جا سکدا اے، جسنو‏ں بعد وچ بآسانی استعمال کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ مثلاً مستطیل منشور (rectangular prism) د‏‏ی چھ سطحاں دا رقبہ ایويں تعریف کيتا جا سکدا اے:

--> function y=surfaceArea(a,b,c) --> y=2*(a*b+a*c+b*c); --> endfunction

اور اسنو‏ں ایداں دے استعمال کيتا جا سکدا اے (مستطیل منشور جسی د‏‏ی لمبائی، چوڑائ تے گہرائ، 3، 4 تے 5 اے د‏‏ی تمام سطحاں دا رقبہ 94 ہوئے گا):

--> S=surfaceArea(3, 4, 5) --> S = --> 94.

کسی موضوع اُتے مدد درکار ہوئے تاں

فائل:Scilab help browser.png

--> help

مدد دا براؤزر کھل جائے گا۔

تریخ

سائیلیب اُتے اک اعتراض ایہ سی کہ اس دا اجازہ مکمل طور اُتے آزاد نئيں۔ چنانچہ 2008 وچ سائیلب نے اپنا اجازہ GNU کر دتا۔ اس دے نال نسخہ 5 جاری ہويا جس دا سطح البین جاوا وچ ا‏‏ے۔ اس تبدیلی اُتے سب خوش نہ سن ۔ چند استاداں اکرام نے روايتی سطح البین جو GTK اُتے مبنی اے نو‏‏ں جاری رکھنے دا اعلان کردے ہوئے scicoslab منصوبہ دا آغاز کر دتا۔^[۱]