Przejdź do zawartości

Zofia Nałkowska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zofia Nałkowska
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 listopada 1884
Warszawa, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

17 grudnia 1954
Warszawa

Narodowość

polska

Alma Mater

Uniwersytet Latający

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

Dwudziestolecie międzywojenne

Muzeum artysty

Muzeum im. Zofii i Wacława Nałkowskich

Ważne dzieła
Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej Złoty Wawrzyn Akademicki
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Rodzina Nałkowskich. Siedzą od lewej Wacław Nałkowski, jego teściowa i żona Anna. Stoją córki: Zofia i Hanna
Zofia Nałkowska
Dom nad Łąkami w Wołominie
Grób Zofii Nałkowskiej na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Pomnik Zofii Nałkowskiej w Wołominie

Zofia Nałkowska (ur. 10 listopada 1884 w Warszawie, zm. 17 grudnia 1954 tamże)[1] – polska pisarka, publicystka i dramatopisarka, posłanka do Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL I kadencji[2], członkini Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju w 1949 roku.

Ukończyła pensję w Warszawie. Studiowała historię, geografię, ekonomię i językoznawstwo na tajnym Uniwersytecie Latającym. Działaczka organizacji kobiecych. Od 1933 członkini Polskiej Akademii Literatury, działaczka PEN Clubu i ZZLP, Towarzystwa Opieki nad Więźniami Patronat, współzałożycielka i członkini grupy literackiej Przedmieście (1933–1937). W latach 1939–1944 współdziałała z podziemiem kulturalnym. W latach 1945–1947 posłanka do Krajowej Rady Narodowej, w latach 1947–1952 posłanka do Sejmu Ustawodawczego (bezpartyjna), działaczka Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce Oddział Łódzki, redaktorka tygodnika „Kuźnica”.

Zadebiutowała w 1898 na łamach „Przeglądu Tygodniowego” jako poetka. W 1906 ogłosiła powieść Kobiety.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Jej pełne nazwisko to Zofia Gorzechowska, primo voto Rygier, z domu Nałkowska. Urodziła się w 1884 w Warszawie. Jej ojciec, Wacław Nałkowski, pochodził z Nowodworu koło Lubartowa i był geografem, jej matka Anna (z domu Šafránková) pochodziła z Moraw, a młodsza siostra Hanna Nałkowska była rzeźbiarką. Ukończyła prywatną pensję i tajny Uniwersytet Latający. Największą część swojej szerokiej wiedzy zyskała dzięki samokształceniu.

Zofia Nałkowska była dwukrotnie zamężna. Jej pierwszym mężem był publicysta i pedagog Leon Rygier (1875–1948). Poślubiła go w 1904, przy czym oboje państwo młodzi, chcąc ułatwić sobie ewentualny rozwód w przyszłości, przeszli na kalwinizm. Małżeństwo rozpadło się około 1909, choć rozwód przeprowadzili dopiero w 1918. Jej drugim mężem, w latach 1922–1929, poślubionym w kościele ewangelicko-reformowanym w Warszawie[3] był Jan Jur-Gorzechowski, bojownik Organizacji Bojowej PPS, w okresie międzywojennym pułkownik WP – dowódca żandarmerii, następnie dowódca Straży Granicznej i generał.

Nałkowska mieszkała w Wołominie, w Kielcach (gdzie w latach 1906–1907 współuczestniczyła w przygotowywaniu tygodnika postępowo-demokratycznego „Echa Kieleckie”, publikując w nim kilka nowel i przekładów, a także poruszając kwestię kobiecą[4]), Krakowie, Grodnie i niedaleko Wilna. W okresie międzywojennym pracowała dla polskiego rządu, w Biurze Propagandy Zagranicznej. Po powrocie do Warszawy w 1926 roku prowadziła salon literacki, podróżowała po Europie. W 1933 roku weszła w skład zespołu literackiego Przedmieście[5].

W 1935 wyprowadziła się z kamienicy Juliusza Ostrowskiego przy ul. Marszałkowskiej 4 i wraz z matką zamieszkała przy ul. Podchorążych 101 (współcześnie ul. Gagarina 33)[6]. W czasie okupacji niemieckiej razem z siostrą Hanną prowadziła tam sklepik z wyrobami tabacznymi[7].

Przez lata była wiceprezeską polskiego PEN-Clubu, działała w Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich, była posłanką na Sejm Ustawodawczy. W 1949 roku była delegatką Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu[8]. W listopadzie 1949 została członkinią Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[9].

Brała udział w pracach Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce – efektem tej działalności były Medaliony – zbiór opowiadań dokumentujących czas II wojny światowej. Pisarka zmarła 17 grudnia 1954 o godzinie 18:00 na skutek wylewu krwi do mózgu. Ostatnie chwile spędziła w lecznicy przy ul. Emilii Plater.

Nałkowska debiutowała jako poetka, mając 14 lat w „Przeglądzie Tygodniowym” z 1898 wierszem Pamiętam. Wiersze swoje zamieszczała w warszawskich czasopismach, m.in. w modernistycznej „Chimerze”. Szybko jednak porzuciła poezję dla prozy. Jej debiut prozatorski przypada na rok 1904, kiedy to ukazała się jej powieść Lodowe pola (pierwsza z trylogii Kobiety) drukowana w Prawdzie. Od połowy pierwszej dekady XX wieku publikowała swoje powieści – Kobiety, Książę. Ich tematyka była silnie związana z nurtem młodopolskim – było to najczęściej teoretyzowanie na tematy niemające bliższych związków z rzeczywistym życiem. Z czasem jednak autorka zaczęła coraz większą wagę przywiązywać do strony psychologicznej człowieka, do ludzkich uczuć w różnych sytuacjach życiowych. Momentem zwrotnym w twórczości pisarki był czas I wojny światowej.

Minister kultury i sztuki Stefan Dybowski wręcza Zofii Nałkowskiej Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski z okazji 50-lecia pracy artystycznej, Warszawa 1952

Szczególne dążenie do poznania psychiki ludzkiej ujawniła Nałkowska w Charakterach, cyklu szkiców, które kontynuowane były przez wiele lat – pierwsze ukazały się w 1922, kolejne w 1948.

Autorka została nagrodzona wieloma wyróżnieniami. Za swoje najsłynniejsze dzieło okresu międzywojennego – Granicę (główny bohater: Zenon Ziembiewicz) – otrzymała w 1935 Państwową Nagrodę Literacką[10][11]. Przyznano jej też podobną nagrodę w 1953[potrzebny przypis]. Otrzymała też Złoty Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury.

Została pochowana z pełnymi honorami państwowymi 21 grudnia 1954 w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A24-tuje-13)[12]. Przed pogrzebem trumna z jej ciałem była wystawiona na widok publiczny w Sali Kolumnowej Ministerstwa Kultury i Sztuki. W uroczystościach uczestniczyli m.in. przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki, premier Józef Cyrankiewicz, członkowie Biura Politycznego KC PZPR Edward Ochab i Jakub Berman, zastępca przewodniczącego Rady Państwa Wacław Barcikowski, sekretarz Rady Państwa Marian Rybicki oraz minister kultury i sztuki Włodzimierz Sokorski. Warty przy grobie pisarki pełnili pisarze: Władysław Broniewski, Maria Dąbrowska, Pola Gojawiczyńska, Kazimierz Brandys, Stanisław Ryszard Dobrowolski, Wojciech Żukrowski, Julian Stryjkowski, Tadeusz Breza, Kazimierz Koźniewski, Kazimierz Korcelli, Jan Parandowski. Nad otwartą mogiłą przemówił minister kultury i sztuki Włodzimierz Sokorski[13].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej jeden z kraterów na Wenus został nazwany Nałkowska, a w Lublinie (na Wrotkowie) upamiętniono jej nazwisko w nazwie spółdzielni mieszkaniowej (Spółdzielnia Mieszkaniowa im. Wacława i Zofii Nałkowskich), w nazwie osiedla mieszkaniowego (Osiedle Nałkowskich) i ulicy (ul. Nałkowskich). W nazwie innej ulicy w tej samej dzielnicy upamiętniono jej ważne dzieło Medaliony (ul. Medalionów). W różnych miastach i wsiach Polski znajdują się ulice nazwane jej imieniem i nazwiskiem.

W Wołominie znajduje się Muzeum im. Zofii i Wacława Nałkowskich.

10 listopada 2019 na rogu ul. Kościelnej i Legionów w Wołominie została odsłonięta Ławka Zofii Nałkowskiej.

10 października 2020 w Tychach odsłonięto malarsko-ceramiczny mural przedstawiający wizerunek pisarki[14]. Praca Marty Piróg-Helińskiej i Marka Greli umieszczona została elewacji budynku przy ul. Nałkowskiej[15].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Powieści

[edytuj | edytuj kod]
  • 1906: Kobiety (pierwsza część, Lodowe pola, opublikowana została w Prawdzie już w 1904)
  • 1907: Książę (powieść będąca dalszym ciągiem Kobiet)
  • 1909: Rówieśnice
  • 1911: Narcyza
  • 1911: Noc podniebna (nowela, ale wydana osobno)
  • 1914: Węże i róże
  • 1920: Hrabia Emil
  • 1922: Na torfowiskach – pierwsza, niepełna wersja Domu nad łąkami
  • 1923: Romans Teresy Hennert
  • 1925: Dom nad łąkami (powieść autobiograficzna, opisująca dom dzieciństwa pisarki w Wołominie koło Warszawy)
  • 1927: Choucas
  • 1928: Niedobra miłość
  • 1935: Granica
  • 1938: Niecierpliwi
  • 1948: Węzły życia
  • 1953: Mój ojciec

Dramaty

[edytuj | edytuj kod]
  • 1930: Dom kobiet
  • 1931: Dzień jego powrotu
  • 1935: Renata Słuczańska (na podstawie powieści Niedobra miłość)

Zbiory nowel, opowiadań i szkiców

[edytuj | edytuj kod]
  • 1909: Koteczka, czyli białe tulipany
  • 1914: Lustra
  • 1915: Między zwierzętami
  • 1917: Tajemnice krwi
  • 1922: Charaktery
  • 1925: Małżeństwo
  • 1927: Księga o przyjaciołach (wraz z M.J. Wielopolską)
  • 1931: Ściany świata
  • 1946: Medaliony
  • 1948: Charaktery dawne i ostatnie
  • 1957: Widzenie bliskie i dalekie

Dzienniki

[edytuj | edytuj kod]
  • Dzienniki czasu wojny – pisane w latach II wojny światowej, wydane w 1970. Wydanie II poprawione i uzupełnione: wyd.: Czytelnik, Warszawa 1972 (Wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner).
  • Tom 1 – pisane w latach 1899–1905, wyd.: Czytelnik, Warszawa 1975 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
  • Tom 2 – pisane w latach 1909–1917, wyd.: Czytelnik, Warszawa 1976 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
  • Tom 3 – pisane w latach 1918–1929, wyd.: Czytelnik, Warszawa 1980 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
  • Tom 4 – pisane w latach 1930–1939, cz. 1 i 2: wyd.: Czytelnik, Warszawa 1988 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
  • Tom 5 – pisane w latach 1940–1944, wyd.: Czytelnik, Warszawa 1996 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
  • Tom 6 – pisane w latach 1945–1954, cz. 1 i 2: wyd.: Czytelnik, Warszawa 2000; cz. 3: wyd.: Czytelnik, Warszawa 2001 (wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)

Rękopis Dziennika, obejmującego lata 1899–1954, znajduje się w Bibliotece Narodowej[16]. Składa się z 58 zeszytów[16]. W 1993 został wraz z Archiwum Zofii Nałkowskiej zakupiony przez Bibliotekę Narodową od kuzyna pisarki, Tadeusza Wróblewskiego[16]. Od 2024 rękopis prezentowany jest na wystawie stałej w Pałacu Rzeczypospolitej[16].

Ekranizacje

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Zofii Nałkowskiej.

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Hanna Kirchner, Nałkowska albo życie pisane, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2011.
  2. ↑ Zofia Nałkowska – biografia.
  3. ↑ Akt małżeństwa. genealodzy.pl.
  4. ↑ M. Pawlina-Meducka, Życie kulturalne w XIX wieku, w: Kielce przez stulecia, red. nacz. J. Główka, Kielce 2014, s. 243.
  5. ↑ Maciej Urbanowski: Słownik pisarzy polskich. Kraków: Zielona Sowa, 2003, s. 351. ISBN 83-7220-574-4.
  6. ↑ Ida Świerkocka: Śladami gwiazd II RP. Miejsca, ludzie, historie. Warszawa: Skarpa Warszawska, 2017, s. 184. ISBN 978-83-63842-50-5.
  7. ↑ Danuta Szmit-Zawierucha: Ludzie i pejzaże Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2005, s. 166. ISBN 83-85584-90-0.
  8. ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
  9. ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
  10. ↑ Zofia Nałkowska laureatką państw. nagrody literackiej. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 298 z 30 grudnia 1935. 
  11. ↑ Komunikaty. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 57 z 10 marca 1936. 
  12. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 15.
  13. ↑ „Trybuna Śląska”, nr 303 (3409), 22 grudnia 1954, s. 1.
  14. ↑ Jolanta Pierończyk, Zofia Nałkowska w Tychach. Mural Marty Piróg-Helińskiej i Marka Greli przy ul. Nałkowskiej [online], dziennikzachodni.pl, 21 października 2020 [dostęp 2021-12-17].
  15. ↑ Kamil Peszat, Mural Zofii Nałkowskiej powstanie w Tychach [online], Tychy.pl, 21 sierpnia 2020 [dostęp 2021-12-17].
  16. ↑ a b c d Pałac Rzeczypospolitej. Trzy razy otwierana. Najcenniejsze zbiory Biblioteki Narodowej w Pałacu Rzeczypospolitej. Tomasz Makowski (oprac.), Patryk Sapała (współprac.). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2024, s. 9, 191.
  17. ↑ M.P. z 1955 r. nr 10, poz. 107.
  18. ↑ M.P. z 1952 r. nr 61, poz. 916.
  19. ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352.
  20. ↑ 22 lipca 1949 M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58.
  21. ↑ M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 233.
  22. ↑ M.P. z 1955 r. nr 10, poz. 110.
  23. ↑ Dziennik Polski, rok IX, nr 173 (2948), s. 7.
  24. ↑ Nagrody Miasta Łodzi [online], BIP Łódź [dostęp 2021-10-04] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Członkowie Polskiej Akademii Literatury
Członkowie honorowi
Protektorzy
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zofia_Nałkowska&oldid=75278661”