Zamek w Lipienku
53°15′59″N 18°39′05″E/53,266389 18,651389 nr rej. A/147/64 z 18.10.1934[1]
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Ukończenie budowy |
pocz. XIV w. |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego  | |
Położenie na mapie gminy Lisewo  | |
| 53°15′59″N 18°39′05″E/53,266389 18,651389
| |
Zamek w Lipienku – krzyżacki zamek komturski w Lipienku, siedziba komturów ziemi chełmińskiej. Obecnie w stanie ruiny.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W miejscu drewnianego grodu funkcjonującego już od X wieku[2], Krzyżacy po opanowaniu Ziemi chełmińskiej zbudowali nową drewniano-ziemną warownię, która została spalona w 1277 roku przez Prusów[3]. W jej miejscu Krzyżacy zbudowali zamek, co stało się przypuszczalnie między rokiem 1285, gdy powstała komturia w Lipienku, a rokiem 1325, gdy zamek był po raz pierwszy wzmiankowany[2][4]. Według prof. Sławomira Jóźwiaka, w latach 1285-1334 była to główna siedziba komtura ziemi chełmińskiej[5], a po likwidacji tej komturii około 1340 roku zamek w Lipienku stał się siedzibą wójtów[3] o nadzwyczajnych uprawnieniach, ponieważ podległych bezpośrednio tylko wielkiemu mistrzowi w Malborku. W 1291 roku wydano tu przywilej lokacyjny dla miasta Grudziądza.
Zamek był na tyle silny, że jesienią 1330 roku nie był w stanie go zdobyć król Władysław Łokietek mimo wsparcia wojsk węgierskich i litewskich, w związku z czym 18 października 1330 król zawarł tu rozejm z Krzyżakami. W 1410 roku zamek zajęły wojska Władysława Jagiełły. W 1411 roku Krzyżacy pojmali na zamku wspierającego Polskę rycerza Mikołaja z Ryńska (Nicolaus von Renys), którego następnie ścięli na rynku w Grudziądzu. Od II pokoju toruńskiego z 1466 roku zamek przyłączony został do Polski i od tego czasu aż do 1655 roku była to siedziba polskich starostów z rodu Kostków i osób z nim spokrewnionych. Ostatnim starostą z rodu był Stanisław Franciszek Kostka[6]. Po nim starostwo przejął z dniem 16 września 1655 Albrecht Czerski.
Zabudowania zostały częściowo zniszczone w czasie wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku. Zamek został zniszczony w wyniku ciężkich walk podczas potopu szwedzkiego w 1659 roku i już nie odbudowany[3]. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. zabudowania zostały rozebrane w większości przez Prusaków[7]. Obszar zamku wchodził w skład folwarku z dworem funkcjonującego do XX wieku[3].
W latach 60. XX wieku Ireneusz Sławiński wykonał inwentaryzację konserwatorską zachowanych murów zamku, a w 2018 roku przeprowadzono na jego terenie badania archeologiczne.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Zamek zbudowano na długim półwyspie wchodzącym daleko w jezioro (pozostaje częściowo wyschnięte). Zamek główny był regularny i czteroskrzydłowy, w planie zbliżony do kwadratu o wymiarach 35 × 38,5-39,7 m[3]. Był to najmniejszy krzyżacki kasztel na ziemi chełmińskiej[3]. Posiadał dwie kondygnacje nadziemne i magazynowe poddasza. Dziedziniec obiegały ganki, a w narożu północno-wschodnim znajdowała się wieża główna o boku około 7,7 m[3].
Od wschodu zamek poprzedzony był rozległym, otoczonym murem pierwszym przedzamczem na planie trapezu, ze stodołą, oborą, wozownią, kuźnią, browarem i gorzelnią. Wjazd prowadził przez wieżę bramną zwieńczoną gotyckimi szczytami. Z zabudowy przedzamcza zachowała się jedynie sklepiona kolebkowo gotycka piwnica i pozostałości kamiennego muru ograniczającego przedzamcze od zachodu.
Obszerny opis założenia zamkowego zawarty jest w lustracji z 1565 roku.
Po zamku widoczne są na powierzchni nieliczne relikty, a jego teren jest trudno dostępny.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2020-08-12].
- ↑ a b Bogusz Wasik: Zamek w Lipienku - wstępne wyniki badań. castra-terrae, 2018-06-26. [dostęp 2020-08-12].
- ↑ a b c d e f g Bogusz Wasik: Zamek w Lipienku w świetle wyników badań w ramach projektu Castra Terrae Culmensis z 2018 roku. wydzialhistoryczny.ukw.edu.pl. [dostęp 2020-10-24].
- ↑ https://www.zapiskihistoryczne.pl/files/issues/30118745162aaf7544a2efadbd478136_ZH_2016_3_recenzje_J%C3%B3%C5%BAwiak.pdf
- ↑ Sławomir Jóźwiak: Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i w ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343. Toruń: 1997, s. 144–167.
- ↑ Jerzy Antoni Kostka: Kostkowie herbu Dąbrowa. Koszalin: Z.P. POLIMER, 2010, s. 338- 339. ISBN 978-83-89976-40-6.
- ↑ Włodzimierz Antkowiak, Piotr Lamparski: Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej. Toruń: 2000.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bogusz Wasik. Zamek w Lipienku na ziemi chełmińskiej. „Rocznik Grudziądzki”. XXI, s. 51-74, 2013. [dostęp 2020-08-12].
- J. Bojarski: Lipieniek, gm. Lisewo. W: Jadwiga Chudziakowa (red.): Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł. Toruń: 1994, s. 99-102.
- Karl-Heinz Clasen: Die mittelalteriche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen. T. 1: Die Burgbauten. Königsberg: 1927, s. 67. [dostęp 2020-08-12]. (niem.).