Zamek Piastowski w Opolu
50°40′02″N 17°55′10″E/50,667222 17,919444
 Widok zamku od strony stawu zamkowego, 1925 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
zamek |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
ok. 1217 |
| Ukończenie budowy |
ok. 1300 |
| Ważniejsze przebudowy |
XVI w., XIX w., 1904–1906 |
| Zniszczono |
1928–1931 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie Opola  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
| 50°40′02″N 17°55′10″E/50,667222 17,919444
| |
Zamek Piastowski w Opolu – zamek na odrzańskiej wyspie Pasieka w Opolu, którego budowę rozpoczął prawdopodobnie po 1217 r. książę Kazimierz I opolski, rozebrany w latach 1928–1931.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Średniowiecze
[edytuj | edytuj kod]W miejscu, w którym powstał zamek, znajdowała się wcześniej osada plemienia Opolan, której historia sięga VIII w. Badania dendrochronologiczne dowodzą, że w czasach panowania Mieszka I zbudowano tu około 985 r. nowy gród w formie tzw. „grodu piastowskiego” (jednocześnie wraz z budową grodów we Wrocławiu i Legnicy)[1]. W 1228 r. wzmiankowana jest budowa przez księcia Kazimierza I opolskiego murowanego zamku[2]. W XIII w. zamek był rozbudowywany przez Piastów opolskich, w szczególności przez Bolka I opolskiego w latach 1273–1289. W tym czasie powstało palatium[3], a w połowie XIV w. wzniesiono zachowaną do dzisiaj Wieżę Piastowską[4]. W 1396 r. oblegany i uszkodzony przez wojska polskie króla Władysława Jagiełły[5].
Nowożytność
[edytuj | edytuj kod]Zamek był siedzibą Piastów opolskich do śmierci ostatniego przedstawiciela rodu (Jana II Dobrego) w 1532 r. W 1552 r. w zamku planowała zamieszkać księżna Izabela Jagiellonka, siostra Zygmunta II Augusta, która otrzymała księstwo opolsko-raciborskie jako zastaw, ale zamek nie nadawał się do zamieszkania. W latach 1558–1566 r. został częściowo odbudowany w stylu renesansowym przez starostę Jana von Oppersdorffa[6]. Prace nadzorował Francesco Parr, włoski murarz i kamieniarz znany z prac przy zamkach w Brzegu i Oleśnicy[7]. W 1602 r. nastąpiła reperacja wieży zamkowej i nakrycie jej nowym dachem. Uszkodzony w pożarze miasta w 1615 r., który wybuchł na jego terenie. Ufortyfikowany w czasie wojny 30-letniej, bezskutecznie oblegany w 1633 i 1634 r. przez wojska cesarskie, a po zakończeniu wojny określany jako silnie uszkodzony. Wskutek oblężeń i późniejszych pożarów stan budynków zamkowych uległ pogorszeniu. Wedle legendy w 1655 r. schronić miał się w nim przed potopem szwedzkim polski król Jan II Kazimierz Waza, jednak w rzeczywistości w związku z tym, że zamek już wtedy popadł w częściową ruinę, monarcha zdecydował się przyjąć zaproszenie hrabiego Franciszka von Oppersdorffa i zatrzymał się w kamienicy „Pod Lwem”, skąd przeniósł się następnie do zamku Oppersdorffów w Głogówku. W latach 1737 i 1739 zamek uległ uszkodzeniu w wyniku pożarów[8].
XIX wiek
[edytuj | edytuj kod]W XIX w. obiekt stracił charakter obronny – w latach 1838–1855 rozebrano mury zamkowe, zasypano fosę oraz rozebrano budynek, w którym w XVIII w. mieścił się sąd. W 1860 r. zaadaptowano zamek na potrzeby siedziby rejencji opolskiej, poddając go modernizacji. W 1880 r. poddano remontowi wieżę – otynkowano ją i przykryto stożkowatym hełmem. Obszar wokółzamkowy został przekształcony w park zamkowy, który udostępniono mieszkańcom miasta. W latach 1885–1886 przedłużono skrzydło północne do wieży głodowej[9].
XX wiek
[edytuj | edytuj kod]W latach 1904–1906 przebudowano skrzydło północne, a po stronie południowo-zachodniej wzniesiono nowe w stylu neorenesansowym. Dalsze plany modernizacji zostały zarzucone z powodu I wojny światowej[10].
W latach 1928–1931 na mocy decyzji ówczesnego prezydenta rejencji opolskiej i nadprezydenta prowincji górnośląskiej, dra Alfonsa Proskego, rozebrano zamek w związku z fatalnym stanem technicznym. Dzięki ostrym sprzeciwom mniejszości polskiej w Opolu oraz Związku Polaków w Niemczech udało się powstrzymać rozbiórkę wieży zamkowej tzw. Wieży Piastowskiej, która stała się symbolem Opola[11].
W miejscu zamku postawiono biurowiec, nową siedzibę rejencji, zbudowany w stylu modernizmu wedle projektu architekta Friedricha Lehmanna, oddany do użytku w 1934 roku. Przed budową rozpisano konkurs, a wedle założeń każdy z projektów miał uwzględniać pozostawienie wieży[10]. Biurowiec jest siedzibą Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Podczas budowy biurowca odsłonięto ślady średniowiecznego grodu; przeprowadzono wówczas jedynie badania ratownicze, natomiast planowe badania wykopaliskowe przeprowadzono w latach 1948–1968 i 1977–1978. Prace stanowiły ważne odkrycie archeologiczne i pozwoliły na ustalenie najstarszych śladów osadnictwa na obszarze wyspy.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Najstarszą częścią murowanego zamku pochodzącą z początków XIII w. była czworoboczna wieża mieszkalno-obronna tzw. donżon o wymiarach 12,5 x 13,5 m oraz obwodowy mur obronny w części południowej założenia, wzniesione z cegły w wątku wedyjskim. Zakończenie tej fazy umacniania murów zamku, wraz z prostokątną basztą zwaną głodową w części północno-wschodniej, nastąpiło za panowania Bolka I. Wzniesiono wówczas palatium na planie zbliżonym do prostokata o wymiarach 18 x 14 m z cegły w wątku gotyckim, dostawione od północy do donżonu z czasów Kazimierza I. Prawdopodobnie na jego piętrze znajdowała się kaplica zamkowa, poświęcona w 1307 r.[12]
W połowie XIV w. wybudowano w narożniku południowo-wschodnim okrągłą wolnostojącą 35-metrową wieżę ostatecznej obrony tzw. stołp (bergfried). Była ona usytuowana w bliskiej odległości od budynku bramnego, którego pozostałości odkryto podczas prac archeologicznych w latach 2011–2012. Gotycki zamek po 1558 r. został przebudowany w stylu renesansowym. Jednak o nowożytnym kształcie i jego przemianach trudno coś pewnego stwierdzić, ponieważ w związku z wyburzeniem w latach 1928–1931 zachowały się jedynie gotyckie fundamenty. Z późniejszego okresu pochodzą natomiast odkryte w latach 1948–1951 fundamenty wolnostojącej barokowej kaplicy zamkowej, wzniesionej w okresie pomiędzy 1680 a 1730[13].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wacław Korta, Historia Śląska do 1763 roku, Marek Derwich (oprac.), Warszawa: wyd. DiG, 2003, s. 63, ISBN 83-7181-283-3, OCLC 830544476.
- ↑ Zajączkowska 2001 ↓, s. 13-14.
- ↑ Zajączkowska 2001 ↓, s. 14.
- ↑ Według archeologów Wieża Piastowska jest młodsza, niż sądzono | Nauka w Polsce [online], www.naukawpolsce.pap.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
- ↑ Jan Długosz, Dziejów Polskich ksiąg dwanaście, t. 3 (ks. X), Kraków 1868, s. 489.
- ↑ Zajączkowska 2001 ↓, s. 17-19.
- ↑ Stanisław Kramarczyk, Renesansowa budowa Zamku Piastowskiego w Brzegu i jej tło historyczne, „Biuletyn Historii Sztuki” 24, 1962, nr 3/4, s. 340 oraz Jan Przała, Daty, monogramy i gmerki na bramie zamku w Brzegu, tamże, s. 407.
- ↑ Solisz 2014 ↓, s. 49.
- ↑ Solisz 2014 ↓, s. 50-54.
- ↑ a b Urszula Zajączkowska. Zamek piastowski w 1903. „Nowa Trybuna Opolska”, s. 10, 2002-04-23. Pro-Media Sp. z o.o.. Opole: Pro-Media Sp. z o.o.. ISSN 1230-6134. [dostęp 2013-03-03]. (pol.).
- ↑ Zbigniew Bereszyński, Zamek Piastowski w Opolu, „Spotkania z Zabytkami”, 2005, nr 6, s. 20-21.
- ↑ Matuszczyk-Rychlik 2021 ↓, s. 16-17.
- ↑ Matuszczyk-Rychlik 2021 ↓, s. 18-23.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Urszula Zajączkowska, Zamek Piastowski w Opolu, Jan Seredyka, Opole: Wydawnictwo MS, 2001, ISBN 83-914161-6-X, OCLC 749440387.
- Tomasz Ciesielski (red.), Zamki, twierdze i garnizony Opola, Śląska i dawnej Rzeczypospolitej, Zabrze: Inforteditions, 2010, ISBN 978-83-89943-56-9, OCLC 749440387.
- Iwona Solisz, Radosław Miążek (red.), U stóp Wieży Piastowskiej, Opole: Opolski Urząd Wojewódzki, 2014, ISBN 978-83-909834-0-0, OCLC 939904838.
- Ewa Matuszczyk-Rychlik (red.), Opole - gród, miasto, stolica regionu: Późne średniowiecze, Opole: Muzeum Śląska Opolskiego, 2021, ISBN 978-83-89798-21-3.
- Małgorzata Chorowska, Rezydencje średniowieczne na Śląsku: zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, ISBN 83-7085-680-2, OCLC 830518130.
