Wyszogród (województwo mazowieckie)

Wyszogród
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Panorama Wyszogrodu
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	płocki
Gmina	Wyszogród
Data założenia	1065
Prawa miejskie	1398
Burmistrz	Iwona Gortat
Powierzchnia	12,96 km²
Populacja (31.12.2021); • liczba ludności; • gęstość	; 2554; 196,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 24
Kod pocztowy	09-450
Tablice rejestracyjne	WPL
	Położenie na mapie Polski Wyszogród
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Wyszogród
	Położenie na mapie powiatu płockiego Wyszogród
	Położenie na mapie gminy Wyszogród Wyszogród
	52°23′20″N 20°11′27″E/52,388889 20,190833
TERC (TERYT)	1419154
SIMC	0969356
	Urząd miejskiul. Rębowska 37; 09-450 Wyszogród
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Wyszogród – miasto w Polsce w województwie mazowieckim w powiecie płockim, położone na prawym brzegu Wisły, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wyszogród. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa płockiego.

Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[4]. Miasto należało do starostwa wyszogrodzkiego w 1617 roku^[5]. Miejsce obrad sejmików ziemskich ziemi wyszogrodzkiej od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku^[6].

Według Spisu Powszechnego z 2021 r. miasto zamieszkiwało 2427 mieszkańców^[7], a według Spisu Powszechnego z 2011 r. miasto miało 2714 mieszkańców^[2].

Położenie

Miasto i gmina Wyszogród położone są w środkowo-zachodniej części województwa mazowieckiego w powiecie płockim nad Wisłą i ujściem Bzury. Miasto leży na wysokiej, 30-metrowej skarpie na prawym brzegu Wisły. Geograficznie leży na Wysoczyźnie Mazowieckiej. Wyszogród leży na skrzyżowaniu ważnych tras:

62 Droga krajowa nr 62 (Siemiatycze – Wyszków – Płock – Włocławek – Kruszwica – Strzelno),
50 Droga krajowa nr 50 (Ostrów Mazowiecka – Grójec – Żyrardów – Ciechanów),

Miasto od czasu wybudowania nowego mostu na Wiśle omija się z boku nowoczesną obwodnicą. Wyszogród liczy niespełna 3 tysiące mieszkańców. Dzięki bliskiemu położeniu dużych ośrodków jest łatwo dostępny komunikacyjnie. Do ważniejszych miast kursują autobusy PKS. Odległości do niektórych miejscowości:

Warszawa – 70 km
Płock – 40 km
Włocławek – 93 km
Sochaczew – 21 km
Płońsk – 29 km
Ciechanów – 61 km

Nazwa

Nazwa miejscowości wywodząca się ze staropolszczyzny odnosi się do jej wysokiego położenia względem rzeki na Górze Zamkowej oraz oznacza „wysoki gród” składając się z dwóch członów wyse – „wysoki” oraz gród.

Po raz pierwszy miejscowość zanotowana została w najstarszej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116 przez Galla Anonima, gdzie wspomniana jest pod łacińską nazwą castellum Wysegrad^[8] (pol. gród Wyszegrad)^[9].

Historia Wyszogrodu

Osobny artykuł: Ziemia wyszogrodzka.

Wyszogród liczy sobie już prawie tysiąc lat i obok Płocka, Czerwińska nad Wisłą i Czerska należy do najstarszych miast nie tylko Mazowsza, ale i Polski.

W VIII wieku ważny ośrodek kultowy Słowian^[10]. Pierwsza pisana wzmianka o Wyszogrodzie datowana jest na 1065 rok. Z początkiem XIII w. Konrad I polecił wybudować tutaj zamek drewniany, który w późniejszym okresie został rozebrany, aby ustąpić zamkowi murowanemu postawionemu przez Kazimierza Wielkiego. Zamek ten zresztą w późniejszym czasie został długoletnią siedzibą starostów królewskich. Wyszogród już był sporą osadą, gdy w 1398 r. uzyskał prawa miejskie od Janusza I Starszego^[11]. Liczne przywileje królewskie towarzyszące prawom miejskim spowodowały znaczny rozwój i rozbudowę miasta. Wyszogród stał się znanym ośrodkiem handlowym, gdzie handlowano głównie suknem. Dzięki portowi handlowemu w mieście rozwijał się także handel zbożem, cukrem oraz wyrobami z drewna, mieszkańcy uprawiali winorośl i produkowali wino^[12]. Rozkwit przerwał potop szwedzki w latach 1655–1660, a całkowity upadek miasta nastąpił po wielkim pożarze, który strawił całe miasto. Wraz z drugim rozbiorem Polski Wyszogród trafił pod panowanie Prus, co utrudniało rozwój miasta. Stan ten uległ zmianie dopiero w XIX w. głównie dzięki rozwojowi handlu zbożem i budowie zakładów przemysłowych. Doprowadziło to do znacznego wzrostu zaludnienia, szczególnie w okresie międzywojennym. Wyszogród liczył w 1939 r. 6739 mieszkańców, najwięcej jak dotąd w historii miasta. Związane to było z planami rozwoju turystyki i planowanej rozbudowie usług turystycznych w mieście, związanej z ruchem turystycznym na trasie Warszawa – Żelazowa Wola – Czerwińsk nad Wisłą. II wojna światowa przyniosła duże straty dla miasta. Ludność żydowską, która stanowiła znaczną część mieszkańców, aresztowano, zamknięto w getcie, a następnie wywieziono do obozów zagłady i wymordowano. Po zakończeniu wojny nastąpiła odbudowa i rozbudowa miasta, które stało się lokalnym ośrodkiem handlowym i usługowym dla rolniczej okolicy.

Kalendarium

XI–XIII w. – gród na Górze Zamkowej, kontrolujący przeprawę przez Wisłę oraz osada targowa
1065 – pierwsza wzmianka historyczna (falsyfikat mogileński)
początek XIII w. – budowa nieistniejącego już dziś zamku przez Konrada I mazowieckiego, siedziba kasztelanii
1313 – zmarł tu książę płocki Bolesław II mazowiecki
1398 – otrzymanie praw miejskich
od 1793 – Wyszogród znajdował się pod zaborem pruskim
od 1807 – w Księstwie Warszawskim
od 1815 – w Królestwie Polskim
1901 założenie ochotniczej straży pożarnej
1946 – budowa najdłuższego drewnianego mostu w Europie przez inż. Stefana Łukawskiego (zamknięty dla ruchu, a następnie rozebrany po oddaniu do użytku nowego mostu w 1999 r.)
1999 – oddanie do użytku nowego, stalowego mostu przez Wisłę i Bzurę

Kultura i sport

Wyszogród jest lokalnym ośrodkiem kultury. W mieście działa Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna wraz z filią w Rębowie, istnieje oddział Towarzystwa Naukowego Płockiego, które dysponuje salą konferencyjną, organizuje sympozja, wystawy. Organizowane są imprezy masowe dla mieszkańców miasta i gminy, takie jak Dni Wisły, Biegi Nadwiślańskie, Memoriał im. Janusza Grzegorzewskiego. W 2006 roku zorganizowano na stadionie miejskim w Wyszogrodzie Dożynki Województwa Mazowieckiego, Powiatu Płockiego i Diecezji Płockiej. W mieście istnieje Ludowy Klub Sportowy „Stegny”. Wyszogród posiada stadion miejski, na którym rozgrywane są mecze miejscowego klubu oraz niedawno oddaną do użytku pełnowymiarową halę sportową.

Edukacja

Sieć placówek oświatowych i wychowawczych w gminie i mieście Wyszogród tworzą:

Zespół Szkół im. Jana Śniadeckiego w Wyszogrodzie
Szkoła Podstawowa im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Wyszogrodzie
Szkoła Podstawowa w Rębowie
Szkoła Podstawowa im. F. Chopina w Kobylnikach
Przedszkole Samorządowe w Wyszogrodzie
Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna w Wyszogrodzie oraz Filia w Rębowie.

Rolnictwo

Gmina Wyszogród położona jest nad północnym brzegiem Wisły. Zajmuje powierzchnię 98 km², z czego 13,9 przypada na miasto, a 84,1 na 17 sołectw. Jest typową gminą rolniczą o powierzchni ogólnej 9793 ha, z czego użytki rolne zajmują 6100 ha, co stanowi 62,3% ogólnej powierzchni. Z użytków rolnych, grunty orne zajmują powierzchnię 5900 ha, tj. 96,7% użytków rolnych, sady 102 ha, tj. 1,67%, łąki 98 ha, tj. 1,6%. W ogólnej powierzchni gminy znajdują się również lasy 700 ha, tj. 7,15%. Przeważają gleby III i IV klasy, które stanowią łącznie 73% gleb. Średni wskaźnik bonitacji wynosi 0,99. Największą grupę stanowią gospodarstwa od 7 do 10 ha. Średni areał w ostatnich latach sukcesywnie rośnie i aktualnie wynosi 8,70 ha. Zachodzące zmiany struktury gospodarstw są istotnie zauważalne i postępują w kierunku prawidłowego ich funkcjonowania. W sektorze zasiewów dominują zboża, które stanowią 3732 ha gruntów, co stanowi 61,18% użytków rolnych.

Gospodarka

Wyszogród jest gminą typowo rolniczą. Brak tutaj jakiegokolwiek przemysłu, a mieszkańcy miasta trudnią się usługami, handlem czy rolnictwem. Kilka lat wstecz w Wyszogrodzie działała Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska, która jednak nie przetrwała okresu transformacji i upadła. Ogółem w gminie działa ok. 250 podmiotów gospodarczych. Od niedawna działa firma „Vitesse sportswear”, która szyje ubrania dla kolarzy. Żegluga Śródlądowa, Kaltrus – owoce i warzywa, ośrodek zdrowia, stacja benzynowa, serwis „Bosch”, sklepy, punkty usługowe, dom towarowy, Dom Weselny „Zamkowa”. W mieście zlokalizowany jest Nadwiślański Bank Spółdzielczy, pogotowie ratunkowe. Niedawno w Towarzystwie Naukowym Płockim otworzono restaurację „W Towarzystwie”, którą po kilku miesiącach zamieniono na pizzerię.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Wyszogrodu w 2014 roku^[3].

Zabytki

Kościół Świętej Trójcy – został wybudowany w XVIII w. przez architekta pomorskiego Samuela Fischera. Kościół zbudowany jest w stylu późnobarokowym, a fasadę kościoła wieńczą dwie smukłe wieże. We wnętrzu na uwagę zasługuje neobarokowy ołtarz z drugiej połowy XIX w.
Kościół Matki Boskiej Anielskiej – kościół Franciszkanów został oddany do użytku na początku XV w. W XVII w. uległ rozbudowie i przebudowie. W latach 1808–1945 był kościołem luterańskim. Zbudowany w stylu barokowym, posiada zabytkowy ołtarz, nawy, późnogotyckie prezbiterium. Ołtarz główny posiada ciekawą rzeźbę pelikana, który karmi młode.
Mosty na Wiśle:
- stary – drewniany most na Wiśle do niedawna był najdłuższą tego typu konstrukcją w Europie. Konstrukcja posiadała 60 przęseł i aż 1285 metrów długości. Wybudowali go Niemcy (rękami jeńców wojennych) w 1916 r. z drewna pochodzącego z Puszczy Kampinoskiej. Wysadzony w powietrze przez polskich saperów w 1939 r., a w 1945 r. przez wycofujących się Niemców. Zmodernizowany w latach 60. XX w. Niestety ciągle naprawiany i uszkadzany most pochłaniał olbrzymie koszty utrzymania i eksploatacji. W 1999 r. postanowiono ostatecznie rozebrać drewnianą konstrukcję, a dla pamięci o nim pozostawiono na prawym brzegu Wisły przyczółek mostu stanowiący taras widokowy (rozebrany w maju 2013 roku).
- nowy most w Wyszogrodzie – wskutek ciągłego uszkadzania starego, drewnianego mostu na Wiśle przez kry czy wezbrane wody rzeki, podjęto decyzję o budowie nowej przeprawy mostowej. Pomysł wybudowania nowego mostu poparty był również tym, iż drewniany most miał ograniczoną nośność, ciężkie samochody ciężarowe nie mogły po nim przejeżdżać. W 1999 r. most został oddany do użytku, a stary został prawie całkowicie rozebrany.
układ przestrzenny Wyszogrodu z Rynkiem i uliczkami z niego wychodzącymi
ratusz – siedziba Urzędu Miasta i Gminy
pomnik poświęcony Bohaterom Bitwy nad Bzurą
barokowy budynek klasztorny z 1684 r.
domy z XVIII i XIX w.
stanowisko archeologiczne – wczesnośredniowieczne, stożkowate grodzisko zwane Górą Zamkową, w tym miejscu w średniowieczu wzniesiono zamek w Wyszogrodzie
cmentarz żydowski z XIX w.
grodzisko z VII–XI w. otoczone wysokim wałem zniszczonym od strony rzeki, położone na zachód od centrum miasta, przy granicy z wsią Drwały, na cyplu na krawędzi wysokiego brzegu Wisły.

Religia

Kościół katolicki

parafia Świętej Trójcy

Świadkowie Jehowy

zbór Wyszogród^[13].

Burmistrzowie Wyszogrodu

Henryk Klusiewicz (2002-2010)
Mariusz Bieniek (2010-2014)
Jan Boszko (2014-2018)
Iwona Gortat (od 2018)

Zobacz też

Przypisy

↑ I Sesja Rady Gminy i Miasta Wyszogród w kadencji 2018-2023. Video (od ok. 1:10:00).
↑ ^a ^b Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012). [dostęp 2014-09-09].
↑ ^a ^b Wyszogród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Adolf Pawiński: Mazowsze. Warszawa: 1895, s. 38.
↑ Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku. Cz. 1 1617–1620, wydała Alina Wawrzyńczyk, Wrocław 1968, s. 4.
↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
↑ GUS – Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-24] .
↑ „Monumenta Germaniae Historica”, „Chronicae Polonorum”, tom IX, Hannoverae 1851 s. 478.
↑ „Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, s. 161.
↑ Miejsca kultu. W: Bogusław Gierlach: Sanktuaria słowiańskie. Warszawa: Iskry, 1980, s. 123–125. ISBN 83-207-0116-3.
↑ Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863, CXXXI (1398. Janusz, książę Mazowiecki nadaje prawo chełmińskie miastu Wyszogrodowi), s. 126–127.
↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 261–262.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-04-05] .

Bibliografia

A.H. Boszko: Wyszogród w zwierciadle czasu. OPTIMUS, 1999. ISBN 83-907262-2-X.
praca zbiorowa: Powiat Płocki. Promis, 1999. ISBN 83-88099-30-2.
S. Kulczyk, A. Krakowiak: Mazowsze na weekend. Pascal, 2002. ISBN 83-7304-086-2.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona UMiG Wyszogród
Wyszogród, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 150 .
Cmentarz żydowski. izrael.badacz.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-28)]. izrael.badacz.org
Cmentarz żydowski kirkuty.xt.pl
Strona Ochotniczej Straży Pożarnej w Wyszogrodzie. ospwyszogrod.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-25)].

[1] I Sesja Rady Gminy i Miasta Wyszogród w kadencji 2018-2023. Video (od ok. 1:10:00).

[gus-2] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012). [dostęp 2014-09-09].

[populacja2016-3] Wyszogród w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[4] Adolf Pawiński: Mazowsze. Warszawa: 1895, s. 38.

[5] Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku. Cz. 1 1617–1620, wydała Alina Wawrzyńczyk, Wrocław 1968, s. 4.

[6] Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.

[7] GUS – Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-24] .

[8] „Monumenta Germaniae Historica”, „Chronicae Polonorum”, tom IX, Hannoverae 1851 s. 478.

[9] „Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, s. 161.

[10] Miejsca kultu. W: Bogusław Gierlach: Sanktuaria słowiańskie. Warszawa: Iskry, 1980, s. 123–125. ISBN 83-207-0116-3.

[11] Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863, CXXXI (1398. Janusz, książę Mazowiecki nadaje prawo chełmińskie miastu Wyszogrodowi), s. 126–127.

[mazowsze-12] Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 261–262.

[13] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-04-05] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Przytyk Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Miasto	Wyszogród
Części miasta	Kępa Wyszogrodzka Rybaki Zamieście
Wsie	Bolino Chmielewo Ciućkowo Drwały Grodkowo Grodkówko Kobylniki Marcjanka Pozarzyn Pruszczyn Rakowo Rębowo Rostkowice Słomin Starzyno Wiązówka Wilczkowo
Części wsi	Bielice Imolinek Wychylówka

Miasta	Bodzanów Drobin Gąbin Wyszogród
Gminy miejsko-wiejskie	Bodzanów Drobin Gąbin Wyszogród
Gminy wiejskie	Bielsk Brudzeń Duży Bulkowo Łąck Mała Wieś Nowy Duninów Radzanowo Słubice Słupno Stara Biała Staroźreby

Przynależność wojewódzka	gubernia płocka (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (1945–75)
Miasta	Bielsk (do 1870) Bodzanów (do 1870) Drobin (do 1870) Płock (do 1948 →) Wyszogród
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Biała (1931–54) Bielino (do 1954) Bielsk (od 1948) Bodzanów (od 1946) Borowiczki (od 1973) Boryszewo (do 1877) Brudzeń (Duży) (← od 19??) Brwilno (do 1931) Bulkowo (od 1973) Ciołkowo (do 1877) Drobin Góra (do 1914?) Kleniewo (do 1948) Lelice (do 1954) Łubki (do 1954) Majki (←1867–1954) Mała Wieś (od 1948) Mąkolin (do 1946) Miszewo Murowane (1925–1954) Radzanowo (od 1973) Ramutówko (do 1925) Rębowo (do 1954) Rogozino (1877–1954) Sikorz (do 18??) Stara Biała (od 1973) Staroźreby Święcice (do 1948) Wyszogród (od 1973) Zągoty (do 1954)
Gromady (1954–72)	Biała Stara / Stara Biała (1954–72) Bielsk (1954–72) Biskupice (1954–59) Blichowo (1954–72) Bodzanów (1954–72) Bonisław (1954–58) Borowiczki (1954–72) Bromierz Nowy (1954–59) Brudzeń Duży (1954–72) Bulkowo (1954–72) Ciachcin (1954–61) Cieśle (1954–61) Ciółkowo (1954–59) Daniszewo (1961) Dobrosielice (1954–59) Drobin (1954–72) Dzierżanowo (1954–58) Główczyn (1959–72) Góra (1954–72) Kobylniki (1954–58) Lelice (1954–61 →) Łęg-Probostwo (1954–72) Łubki (1954–61) Łukoszyn (1954–59) Mała Wieś (1954–72) Maszewo Duże (1954–61) Mirosław (1954–59) Miszewko (1954–59) Miszewo Murowane (1954–72) Orszymowo (1954–58) Piączyn (1954–61) Pilichówko (1954–60) Podgórze (1959–68) Proboszczewice Nowe (1954–61) Radzanowo (1954–72) Rembielin (1954–72) Rębowo (1954–68) Rogotwórsk (1954–59) Rogozino (1954–72) Siecień (1954–72) Sikórz (1954–61) Słupia (1954–61 →) Słupno (1954–59) Staroźreby (1954–72) Starzyno (1954–58) Śmiłowo (1954–59) Święcice Nowe (1954–61) Święcieniec (1954–59) Trzepowo Nowe (1954–61) Turza Mała (1954–58) Wyszogród (1969–72) Zagroba (1954–68) Zągoty (1954–72) Zdziar Wielki (1954–59)