Wiewiórkowate
| Sciuridae | |||
| G. Fischer, 1817[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina |
wiewiórkowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Sciurus Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Podrodziny | |||
| |||
Wiewiórkowate[2] (Sciuridae) – rodzina ssaków z podrzędu wiewiórkokształtnych (Sciuromorpha) w obrębie rzędu gryzoni (Rodentia).
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Gryzonie te dysponują dobrym wzrokiem, co odgrywa istotną rolę, jako że ich aktywność przypada na dzień. Wyjątek stanowią nocne polatuchy[3].
Wiewiórkowate mają w szczęce siekacz, dwa przedtrzonowce (bądź jeden) oraz trzy trzonowce, w połówce żuchwy siekacz, przedtrzonowiec i 3 trzonowce. Podobne uzębienie występuje u sewelowatych (dwa przedtrzonowce szczęki)[3].
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 22 | = | 1 | 0 | 2 | 3 |
| 1 | 0 | 1 | 3 | ||
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 20 | = | 1 | 0 | 1-2 | 3 |
| 1 | 0 | 1 | 3 | ||
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]W obrębie tej rodziny występuje pięć współcześnie występujących podrodzin[4][5][2]:
- Sciurillinae Moore, 1959 – tropikowiórki – jedynym przedstawicielem jest rodzaj Sciurillus O. Thomas, 1914 – tropikowiórka, z jednym gatunkiem Sciurillus pusillus (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803) – tropikowiórka karłowata
- Ratufinae Moore, 1959 – wiewióry
- Callosciurinae Pocock, 1923 – wiewiórczaki
- Sciurinae G. Fischer, 1817 – wiewiórki
- Xerinae Osborn, 1910 – afrowiórki
Obejmują one w sumie pół setki rodzajów, do których zalicza się około 270 gatunków[3].
Opisano również podrodziny wymarłe[6]:
- Aepyosciurinae Wang Banyue & Qiu Zhanxiang, 2003
- Cedromurinae Korth & Emry, 1991
oraz rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej:
- Comtia Vianey-Liaud, 2014[7]
- Dehmisciurus Marković, De Bruijn & Wessels, 2016[8] – jedynym przedstawicielem był Dehmisciurus obtusidens (Dehm, 1950)
- Hesperopetes Emry & Korth, 2007[9]
- Lagrivea Mein & Ginsburg, 2002[10] – jedynym przedstawicielem był Lagrivea vireti Mein & Ginsburg, 2002
- Oligosciurus Wang Banyue & Qiu Zhanxiang, 2004[11] – jedynym przedstawicielem był Oligosciurus dangheensis Wang Banyue & Qiu Zhanxiang, 2004
- Oriensciurus Qiu Zhuding & Yan Cuiling, 2005[12] – jedynym przedstawicielem był Oriensciurus linquensis Qiu Zhuding & Yan Cuiling, 2005
- Sciurion Skwara, 1986[13] – jedynym przedstawicielem był Sciurion campestre Skwara, 1986
- Similisciurus Stevens, 1977[14] – jedynym przedstawicielem był Similisciurus maxwelli Stevens, 1977
- Vulcanisciurus Lavocat, 1973[15] – jedynym przedstawicielem był Vulcanisciurus africanus Lavocat, 1973
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Wiewiórkowate wyodrębniły się zapewne w Ameryce Północnej. Obecnie najwięcej gatunków zamieszkuje kontynenty północnoamerykański i w jeszcze większym stopniu azjatycki. To właśnie w tropikalnych lasach na południowym wschodzie Azji obserwuje się najwięcej gatunków wiewiórkowatych[3]. Występują jednak na wszystkich kontynentach poza Australią[16][17]. Nie obserwuje się ich na Madagaskarze i na Saharze, nie sięgają również południowego krańca Ameryki Południowej[3].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Większość wiewiórkowatych wiedzie dzienny tryb życia; wyłamują się aktywne nocą polatuchy. Niektórzy przedstawiciele tej rodziny wiodą społeczne życie, na przykład susły i nieświszczuki, zawiązując kolonie o dużej liczbie członków, którzy dzielą pomiędzy siebie role społeczne. Bezpieczeństwa takiej kolonii strzegą wystawieni na czatach wartownicy, którzy w razie niebezpieczeństwa zawiadamiają o nim inne osobniki za pomocą wydawanych przez siebie dźwięków, dysponując bogatym wachlarzem odgłosów[3].
Gryzonie te przyjmują pokarm roślinny i zwierzęcy. Przed nastaniem zimy magazynują tłuszcz, który zużywają, gdy zimą zapadają w długą, trwającą nawet i pół roku hibernację. Podczas snu zimowego ich procesy życiowe zwalniają. Serce bije wolniej, mniej oddechów przypada na jednostkę czasu. Obniża się także temperatura ciała. Przystosowanie takie sprzyja wydłużeniu życia[3].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Liczni członkowie wiewiórkowatych są zagrożeni wyginięciem bądź też narażeni na nie. Zagrożenie takie wynikać może z utraty siedlisk bądź wypierania przez gatunki introdukowane przez człowieka. Tak dzieje się w przypadku choćby wiewiórki pospolitej na terenie Wielkiej Brytanii oraz w północnych Włoszech, gdzie wypiera ją przybyła z kontynentu północnoamerykańskiego wiewiórka szara[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b J.G. Fisher von Waldheim. De systemate Mammalium. „Mémoires de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 5, s. 408, 1817. (łac.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 192–214. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h Joanna Gliwicz, Systematyka, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, s. 147-148, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-19]. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 594–626. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ J.S. Zijlstra, Sciuridae, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-19] (ang.).
- ↑ M. Vianey-Liaud, B. Comte, B. Marandat, S. Peigné, J. Rage & J. Sudre. A new early late Oligocene (MP 26) continental vertebrate fauna from Saint-Privat-des-Vieux (Alès Basin, Gard, Southern France). „Geodiversitas”. 36 (4), s. 602, 2014. DOI: 10.5252/g2014n4a4. (ang.).
- ↑ Z. Marković, H. de Bruijn de & W. Wessels. A revision of the new rodent collections from the Early Miocene of Sibnica, Serbia. „Special Issue of the Natural History Museum in Belgrade”. 1, s. 81, 2016. (ang.).
- ↑ R.J. Emry & W.W. Korth. A new genus of squirrel (Rodentia, Sciuridae) from the Mid-Cenozoic of North America. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 27 (3), s. 694, 2007. DOI: 10.1671/0272-4634(2007)27[693:ANGOSR]2.0.CO;2. (ang.).
- ↑ P. Mein & L. Ginsburg. Sur l’âge relatif des différents dépôts karstiques miocènes de La Grive-Saint-Alban (Isère). „Cahiers scientifiques, Muséum d’Histoire naturelle de Lyon”. 2, s. 29, 2002. (fr.).
- ↑ 王伴月 & 邱占祥 / B.-y. Wang & Z.-x. Qiu. 甘肃党河下游地区早渐新世哺乳动物化石的发现 / Discovery of early Oligocene mammalian fossils from Danghe Area, Gansu, China. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 42 (2), s. 132, 2004. (chiń. • ang.).
- ↑ 邱铸鼎 & 阎翠玲 / Z.-d. Qiu & C.-l. Yan. 山东山旺新发现的中新世松鼠类化石 / New sciurids from the Miocene Shanwang Formation, Linqu, Shandong. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 43 (3), s. 203, 2005. (chiń. • ang.).
- ↑ T. Skwara. A new „flying squirrel” (Rodentia: Sciuridae) from the Early Miocene of southwestern Saskatchewan. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 6 (3), s. 290, 1986. DOI: 10.2307/4523104. (ang.).
- ↑ M.S. Stevens. Further study of Castolon local fauna (Early Miocene) Big Bend National Park, Texas. „Pearce-Sellards Series”. 28, s. 21, 1977. (ang.).
- ↑ Sous-Ordre Sciuromorpha. W: R. Lavocat: Les Rongeurs du Miocène d’Afrique Orientale. Cz. 1: Miocène inférieur. Montpellier: École pratique des hautes études, Institut de Montpellier, 1973, s. 239. (fr.).
- ↑ J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 648–837. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Sciuridae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-22].