Trzęsienie ziemi w Lublanie (1895)
46°01′N 14°50′E/46,016667 14,833333 Zniszczenia po trzęsieniu. Wolfova ulica | |
| Nawiedzone państwa |
Księstwo Krainy, Austro-Węgry (obecnie Słowenia) |
|---|---|
| Epicentrum | |
| Data |
14 kwietnia 1895 |
| Godzina |
22:17 |
| Ofiary śmiertelne |
21 osób |
| Siła |
6,1 stopni skali Richtera |
| Magnituda |
8–9 |
Położenie na mapie Słowenii  | |
| 46°01′N 14°50′E/46,016667 14,833333
| |
Trzęsienie ziemi w Lublanie w 1895 roku (słoweń. ljubljanski potres) lub wielkanocne trzęsienie ziemi (słoweń. velikonočni potres) – trzęsienie ziemi w Lublanie, które miało miejsce w niedzielę wielkanocną, 14 kwietnia 1895 roku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Trzęsienie miało siłę 6,1 stopni w skali Richtera i 8–9 stopni w skali Mercallego. Zaczęło się o 20:17 UTC (22:17 czasu lokalnego)[1]. Epicentrum znajdowało się w Janče, około 16 km na wschód od centrum Lublany[2]. Wstrząsy były odczuwalne w okręgu o promieniu 350 km i o powierzchni 385 000 km², między innymi w Asyżu, Florencji, Wiedniu i Splicie[3]. W ciągu następnych 10 dni miało miejsce ponad 100 wstrząsów wtórnych[1].
Zniszczenia
[edytuj | edytuj kod]Najbardziej zniszczone zostały okolice od Ig do Vodic, w promieniu 18 km od epicentrum[1]. Lublana była wówczas małym miastem z wąskimi ulicami. Większość z 1373 domów była parterowa lub jednopiętrowa i mieszkało w nich około 31 000 osób[1]. Największym zniszczeniom uległa ulica Špitalska, przy której ocalał tylko jeden dom. Podczas trzęsienia zginęło tylko 21 osób, w większości od uderzenia spadającymi dachówkami lub cegłami z kominów. Tylko 30 domów zostało zniszczonych tak, że trzeba było je rozebrać, ale ostatecznie do końca roku rozebrano ich 49, a w późniejszych latach dalsze. Powodem była z jednej strony przychylność władz, które postanowiły zmodernizować miasto, a z drugiej wielu obywateli nie chciało mieszkać w dawnych domach[4]. Szkody oszacowano na 7 milionów guldenów[1].
Odbudowa
[edytuj | edytuj kod]Już 15 kwietnia rano rada miasta podjęła decyzję o pomocy osobom najbardziej dotkniętym katastrofą. Wszystkie szkoły i niektóre fabryki zostały tymczasowo zamknięte. Ponieważ mieszkańcy bali się nocować w domach, na placach i w parkach zbudowano baraki i postawiono namioty[4]. Wielu mieszkańców Lublany opuściło miasto[5]. W mieście brakowało żywności, dlatego powstało pięć kuchni, które serwowały bezpłatne lub tanie gorące posiłki. Radny miejski Ivan Hribar zaproponował radzie miasta, aby z jednej strony poprosić cesarza o wsparcie, a z drugiej, aby wykorzystać sytuację i nie tylko odbudować miasto, ale je zmodernizować i rozbudować[4]. 23 stycznia 1896 roku rada miasta przyjęła plan regulacyjny dla Lublany. Opracowało go miejskie biuro architektoniczne kierowane przez Jana Duffégo. W opracowaniu planu uwzględniono wskazówki zawarte w pracy o sposobie regulacji w Lublanie, opublikowanej w 1896 roku przez słowackiego architekta Maxa Fabianiego[6].
Hribar rok później został wybrany burmistrzem[7] i zorganizował odbudowę miasta.
Rozwój miasta po trzęsieniu ziemi
[edytuj | edytuj kod]Podczas rozbudowy zburzono często cenne barokowe budynki, a w ich miejsce powstały nowe, secesyjne. Okres odbudowy, czyli lata pomiędzy 1896 a 1910 jest określany jako „odrodzenie Lublany” i to nie tylko z powodu zmian architektonicznych, ale również z powodu reformy administracji miejskiej, zdrowia, edukacji i turystyki. W latach 1895–1910 powstało 436 nowych budynków, a setki budynków zostało odnowionych lub rozbudowanych w stylu secesji wiedeńskiej. Większość mostów, pomników, parków i głównych budynków w Lublanie pochodzi z okresu po trzęsieniu ziemi[8]. W Janče mieszkańcy Lublany w 1895 roku zbudowali kaplicę pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej, aby Maryja uchroniła ich przed takimi katastrofami[2].
Pomoc
[edytuj | edytuj kod]Deklaracje pomocy Lublanie popłynęły z wszystkich stron Austro-Węgier. Wiedeńskie towarzystwo ratunkowe zbudowało w Lublanie 500 baraków dla ofiar trzęsienia[9]. Już 24 kwietnia rada państwa Austro-Węgier na wniosek posłów Hohenwerta, Zaleskiego i Khuenburga uchwaliła udzielenie Lublanie pomocy, a na wniosek posła Schwegla zwolnienie wszystkich nowych domów w Lublanie i okolicy z podatku na 25 lat, a mieszkańców z podatku „domowo-czynszowego” na trzy kwartały[10]. W Wiedniu zawiązał się Komitet dla dotkniętych trzęsieniem ziemi, który do 13 maja zebrał 112 586 złr[11]. 1 sierpnia 1895 roku Sejm kraiński za zgodą Wydziału Krajowego zgodził się na zaciągniecie przez Lublanę pożyczki loteryjnej w wysokości 1 miliona złr[12]. Pomoc dla miasta popłynęła również ze Stanów Zjednoczonych i całej Europy. Pomagali także Polacy[8]. Krakowska Rada miejska przekazała na rzecz Lublany 500 złr[13], a podczas zorganizowanego 8 maja festynu w Parku Krakowskim zebrano i przekazano 2000 złr[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Močni potresi v preteklosti [online] [dostęp 2020-03-27].
- ↑ a b Točka Planinski dom 2. grupe odredov na Jančah :: Pot kurirjev in vezistov NOB [online], www.pespoti.si [dostęp 2020-03-27].
- ↑ Earthquake threat in Ljubljana [online], www.dlib.si [dostęp 2020-03-28].
- ↑ a b c Ljubljanski potres [online] [dostęp 2020-03-27] (ang.).
- ↑ Gradec, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 23 kwietnia 1895, s. 5 [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Fabiani’s Heritage in Ljubljana [online], mgml.si [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Tolerancja i fanatyzm, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 28 lipca 1896, s. 4 [dostęp 2020-03-28].
- ↑ a b Sprehod po secesijski Ljubljani ART NOUVEAU – ART RENOUVEAU 2014–2017 [online] [dostęp 2020-03-27].
- ↑ Telegramy „Kuryera Lwowskiego”, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 26 kwietnia 1895 [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Telegramy „Kurjera Lwowskiego”, anno.onb.ac.at, 25 kwietnia 1895, s. 5 [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Do Komitetu wiedeńskiego, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 17 maja 1895, s. 4 [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Lublana, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 2 sierpnia 1895, s. 5 [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Krakowska Rada Miejska, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 4 maja 1895, s. 4 [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Komitet zajmujący się urządzeniem festynu, „Czas (dziennik)” (109), 1895, s. 2–3.