Przejdź do zawartości

Socjolekt

Przejrzana
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Socjolekt – odmiana językowa właściwa dla danej klasy lub grupy społecznej, zawodowej lub subkultury. Socjolekty, w przeciwieństwie do dialektów regionalnych, mają podłoże nie geograficzne, lecz środowiskowe, socjalne[1]. Jako synonimiczne wobec terminu „socjolekt” traktuje się określenia: „gwara środowiskowa”[2], „dialekt klasowy” (class dialect)[1], „dialekt środowiskowy”, „dialekt socjalny”[3]. Socjolekty bywają odrębne wyłącznie na płaszczyźnie leksyki, ale niektóre wykazują także odmienności gramatyczne[4].

Pojęcie socjolektu jest wykorzystywane w socjolingwistyce[1]. Do socjolektów należy np. angielszczyzna afroamerykańska[5]. Odmiana ta odróżnia się od języka standardowego na płaszczyźnie gramatyki, fonologii i słownictwa[6][7].

W części społeczeństw nie da się rygorystycznie wyróżnić socjolektów, w innych zaś różnice między socjolektami są wyraźnie zaznaczone, co wynika z dużej stratyfikacji społecznej. Różnice socjalne w języku mogą pokrywać się z różnicami regionalnymi, np. w Wielkiej Brytanii czy Niemczech istnieje zależność między warstwą społeczną a użyciem cech regionalnych[1].

Terminologia

[edytuj | edytuj kod]

Na gruncie polskiego językoznawstwa nie wypracowano jednolitej terminologii określającej socjalne warianty języka, toteż różni autorzy operują różnym aparatem nazewniczym[8][9]. W lingwistyce polskiej i zagranicznej środowiskowe odmiany lub elementy języka (z zasady leksykalne) określa się terminami: żargon, slang i gwara zawodowa (profesjolekt), przy czym niektóre z tych nazw bywają traktowane jako synonimy[10][11]. Niekiedy jednak czyni się ściślejsze rozróżnienie terminologiczne. Według klasyfikacji opracowanej przez Stanisława Grabiasa żargon charakteryzuje się słownictwem budowanym celowo tak, aby nie było zrozumiane dla ludzi nienależących do grupy (np. żargon więzienny)[12]. Slang stanowi zaś ekspresywną odmianę socjolektu, otwartą na wszystkie grupy społeczne. Słownictwo powstaje w nim najczęściej pod wpływem mody językowej; dlatego też najczęściej kojarzony jest z subkulturami młodzieżowymi. Zgodnie z klasyfikacją Grabiasa istotnym wyznacznikiem slangu jest ekspresywność środków językowych[12]. Język zawodowy, według ujęcia Grabiasa, ma charakter jawny i dotyczy wykonawców danego zawodu; ma za zadanie umożliwić ścisłe przekazywanie myśli między pracownikami[12].

Formy socjalne takie jak slang nie są tworami strukturalnymi, gdyż na poziomie gramatyki i podstawowej leksyki czerpią z zasobów języka literackiego (lub lokalnej gwary). Część autorów (np. Eugen Pauliny) stwierdza zatem, że gwary socjalne, w odróżnieniu do dialektów geograficznych, nie tworzą samodzielnej struktury, lecz jedynie pewien styl operowania językiem. Podobnie František Trávníček czynił zasadnicze rozróżnienie między formami socjalnymi a geograficznymi, te pierwsze określając jako byty niestrukturalne. Stąd wątpliwości budzi zasadność klasyfikowania takich form jako gwar/dialektów[13]. W opinii Tomasza Piekota takie użycie terminologii jest niewskazane; wynika bowiem z próby przeniesienia na grunt socjolingwistyki metod i pojęć właściwych dla dialektologii, co może być źródłem nieporozumień[14]. Z drugiej strony znane są przypadki socjolektów, które operują własną, kompletną strukturą gramatyki – należą do nich m.in. angielszczyzna afroamerykańska oraz paryski argot[4]. Dialekt afroamerykański nie daje się klasyfikować jako slang, gdyż wykorzystuje własny system gramatyczny[15][16].

Historia pojęcia

[edytuj | edytuj kod]

Na gruncie językoznawstwa polskiego termin „socjolekt” pojawił się dopiero w latach 90. XX wieku. Po raz pierwszy został on odnotowany przez Stanisława Urbańczyka w Encyklopedii języka polskiego (1994), gdzie odesłano czytelnika do pojęcia języka środowiskowego[17][18]. Na gruncie polskim rozpropagował ten termin Aleksander Wilkoń za pośrednictwem pracy Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny (2000), gdzie przypisał temu pojęciu dwa zakresy znaczeniowe: szeroki i wąski[19]. W znaczeniu szerokim „socjolekt” odnosi się do wszelkich odmian językowych związanych z konkretnymi grupami społecznymi, natomiast ujęcie wąskie obejmuje wyłącznie ekspresywne i zawodowe odmianki społeczne (gwary środowiskowe i zawodowe). W polskiej literaturze socjolingwistycznej największe zastosowanie znalazł sens wąski[17]. Ewa Kołodziejek, omawiając język młodzieżowy, język żołnierski i kibiców sportowych, używa pojęcia „język subkultury”. Rozumie go szerzej niż „socjolekt”, gdyż oprócz zachowań werbalnych „język subkultury” obejmuje także symbolikę rytuałów, stroju, fryzury czy rodzaju słuchanej muzyki[20]. 

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
Informacje w projektach siostrzanych
 Cytaty w Wikicytatach
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Hervey, Higgins i Loughridge 1995 ↓, s. 85–86.
  2. ↑ SOCJOLEKT, [w:] Słownik terminów gramatycznych [online], Edupedia [dostęp 2019-03-19].
  3. ↑ Zofia Rudnik-Karwatowa, Słownik słów kluczowych językoznawstwa slawistycznego, Hanna Karpińska, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1999, ISBN 83-86619-48-1, OCLC 49265459.
  4. ↑ a b Jiří Černý, Dějiny lingvistiky, Olomouc: Votobia, 1996, s. 395, ISBN 80-85885-96-4, OCLC 37391292 (cz.).
  5. ↑ Sophia Huber, African American Vernacular English as a Literary Dialect: A Linguistic Approach, München: Herbert Utz Verlag, 2018 (English and Beyond 6), s. 42, ISBN 978-3-8316-4669-2, OCLC 1158310430 [dostęp 2023-10-03] (ang.).
  6. ↑ Walter F. Edwards, African American Vernacular English: phonology, [w:] Bernd Kortmann, Edgar W. Schneider (red.), A Handbook of Varieties of English, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2004, s. 383–392, DOI: 10.1515/9783110197181-027, ISBN 978-3-11-019718-1, OCLC 56880203 (ang.).
  7. ↑ John R. Rickford, African American Vernacular English in California: Over Four Decades of Vibrant Variatonist Research, [w:] Sonja Lanehart (red.), The Oxford Handbook of African American Language, Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 299–315, ISBN 978-0-19-979539-0, ISBN 978-0-19-979550-5 (ang.).
  8. ↑ Pavol Odaloš, KANIA, S.: SŁOWNIK ARGOTIZMÓW. Warszawa, Wiedza Powszechna 1995 (recenzja), „Jazykovedný časopis”, nr 2, 1997, s. 131–133 [dostęp 2023-10-02] (słow.), patrz s. 131.
  9. ↑ Piekot 2008 ↓, s. 29.
  10. ↑ Jan Grzenia, socjolekt, slang, żargon, [w:] Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl, 20 listopada 2009 [dostęp 2019-03-20].
  11. ↑ Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 385, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  12. ↑ a b c Piekot 2008 ↓, s. 24.
  13. ↑ Ladislav Dvonč, K otázke sociálnych „nárečí“, „Slovo a slovesnost”, 18 (3), 1957, s. 180–183 [dostęp 2023-10-03] (słow.).
  14. ↑ Piekot 2008 ↓, s. 30.
  15. ↑ Rebecca S. Wheeler, From home speech to school speech: Vantages on reducing the achievement gap in inner city schools, „Virginia English Bulletin”, 51, 2000, s. 4–16 (ang.), patrz s. 5.
  16. ↑ P.L. Patrick, English, African-American Vernacular, [w:] E.K. Brown, Sarah Ogilvie (red.), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Oxford: Elsevier, 2009, s. 334–339, ISBN 978-0-08-087775-4, ISBN 978-0-08-087774-7, OCLC 318247422 (ang.), patrz s. 335.
  17. ↑ a b Marta Oleńska, Ewolucja socjolektu młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie, Wilno: Wileński Uniwersytet Pedagogiczny, 2008, s. 6.
  18. ↑ Stanisław Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, wyd. 2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1994, s. 323, ISBN 83-04-04251-7, OCLC 31217816.
  19. ↑ Aleksander Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, wyd. 2, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000 (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1875), s. 87–88, ISBN 83-226-0975-2, OCLC 1290988919.
  20. ↑ Kołodziejek 2007 ↓, s. 39.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Socjolekt&oldid=75313348”