Smardz półwolny
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
smardz półwolny |
| Nazwa systematyczna | |
| Morchella semilibera DC. Fl. Franç., Edn 3 (Paris) 2: 212 (1805) | |
Smardz półwolny (Morchella semilibera DC.) – gatunek grzybów należący do rodziny smardzowatych (Morchellaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Morchella, Morchellaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
- Helvella hybrida Sowerby 1799
- Mitrophora hybrida (Sowerby ex Grev.) Boud.
- Mitrophora rimosipes (DC.) Lév. 1846
- Mitrophora semilibera (DC.) 1846
- Morchella acuta Velen.
- Morchella hybrida Pers. 1801
- Morchella rimosipes DC. 1805
- Morchella semilibera DC. 1805
- Morilla rimosipes (DC.) Quél. 1886
- Morilla semilibera (DC.) Quél. 1886
- Phallus gigas Batsch:Fr 1783
- Morchella gigas (Batsch:Fr.) Pers.1801
- Eromitra gigas (Batsch:Fr.) Lév. 1855
- Ptychoverpa gigas (Batsch:Fr.) 1907
- Phallus undosus Batsch:Fr. 1783
- Morchella undosa (Batsch:Fr.) Pers.1801
- Phallus crassipes Vent.:Fr. 1783
- Morchella Crassipes (Vent.:Fr.) Pers.1801[2].
W piśmiennictwie mykologicznym często zaliczany był do rodzaju Mitrophora jako mitrówka półwolna (Mitrophora semilibera)[3]. Na podstawie najnowszych badań włączony został do rodzaju Morchella (smardz)[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]O kształcie od dzwonkowatego do dzwonkowato-stożkowatego, u różnych okazów znacznie różni się rozmiarami. Wysokość 2–8 cm, średnica 1,4 cm. Przyrasta do trzonu górną częścią dolna 1/3 do 1/2 jest wolna. Powierzchnia żeberkowana, pomiędzy wysokimi i cienkimi pionowymi żebrami znajdują się alweole tworzące pionowe rzędy oddzielone niskimi listewkami. Alweole mają barwę od żółtobrązowej przez jasnobrązową do oliwkowobrązowej, żebra i listewki od ciemnobrązowej do czarnobrązowej[5].
Wysoki w stosunku do główki (5–12 cm) i gruby (1–3 cm), wewnątrz pusty, bardzo kruchy. Powierzchnia gładka, naga, u dojrzałych okazów karbowana, początkowo biaława, potem żółtawa lub ochrowa[6].
O grubości 2–3 mm, woskowaty, kruchy, biały. Zapach przyjemny, korzenny, dość silny[5].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników oliwkowożółty do bladoochrowego. Zarodniki elipsoidalne, szkliste, gładkie, bez gutuli, 20-30 × 12-18 µm[5].
- Gatunki podobne
Smardz wyniosły (Morchella elata) odróżnia się oprószonym trzonem. Naparstniczka czeska (Verpa bohemica) ma główkę przyrośniętą tylko na szczycie[6].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Znane jest występowanie smardza półwolnego w Europie i Ameryce Północnej[7]. W Polsce występuje na obszarze całego kraju, ale jest rzadki. Podano około 100 jego stanowisk[8]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[9]. Od 2014 r. w Polsce jest objęty ochroną częściową grzybów (chronione są okazy rosnące poza terenem ogrodów, upraw ogrodniczych, szkółek leśnych oraz poza terenami zieleni)[10]. W latach 1983–2014 podlegał ochronie ścisłej[8]. Najbardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[5].
Grzyb naziemny, prawdopodobnie saprotrof. Występuje w żyznych, wilgotnych i cienistych lasach, zaroślach nadrzecznych, różnego typu zadrzewieniach, parkach, ogrodach. Często spotykany jest pod jesionami[8]. Owocniki pojawiają się wiosną[11].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Jest doskonałym grzybem jadalnym. Może być uprawiany w ogrodzie na żyznej ziemi z dodatkiem materiału drzewnego, np. trocin lub słomy i około 1–2 cm warstwą kompostu. Tak przygotowane podłoże z zasianymi zarodnikami zabezpiecza się przed wysychaniem przykrywając je warstwą słomy lub liści. Owocniki zaczynają wyrastać zwykle w następnym roku i rosną przez kilka lat[11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2019-05-09] (ang.).
- ↑ E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Franck Richard i inni, True morels (Morchella, Pezizales) of Europe and North America: evolutionary relationships inferred from multilocus data and a unified taxonomy, 2015.
- ↑ a b c d Morchella gigas (Batsch) Pers. smardz półwolny, mitrówka półwolna [online], grzyby.pl [dostęp 2023-04-19] (pol.).
- ↑ a b Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ Występowanie smardza półwolnego na świecie (mapa) [online], Discover Life Maps [dostęp 2021-06-20].
- ↑ a b c Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.
- ↑ a b Morchella semilibera – (świerk hybrydowy, smardz półwolny) [online] [dostęp 2023-04-19] (ang.).