Roszczenia terytorialne na Antarktydzie

Mapa polityczna Antarktydy z zaznaczonymi roszczeniami terytorialnymi

Na mocy art. 4 Traktatu Antarktycznego, który wszedł w życie w 1961 r., żadne z państw nie może zgłaszać w czasie obowiązywania traktatu roszczeń terytorialnych do obszarów znajdujących się na południe od 60°S. Jednak roszczenia, które zostały zgłoszone przed wejściem w życie traktatu nie zostały nim ani anulowane, ani negowane – przed wejściem postanowień Traktatu w życie roszczenia do fragmentów Antarktydy i wysp przyległych zgłosiło 7 państw: Argentyna, Australia, Chile, Francja, Norwegia, Nowa Zelandia i Wielka Brytania (z 12 państw założycielskich).

Traktat zawarty został bezterminowo, lecz zgodnie z art. 12 w każdej chwili może zostać zmieniony za jednomyślną zgodą stron pełnoprawnych^[1]. Po 30 latach obowiązywania (czyli od 1991 r.) możliwe jest zwołanie konferencji tych stron mogącej wprowadzić zmiany większością głosów, dotychczas zmiany takie nie nastąpiły^[2].

Większość z omawianych terytoriów to sektory Antarktydy wyznaczone przez południki, tworzące wycinek koła ciągnący się od bieguna południowego aż po 60° szerokości geograficznej południowej. Wyjątek stanowi terytorium Norwegii, która w 1930 r. zdefiniowała tylko wschodnie i zachodnie granice swojego obszaru roszczeń (południowa i północna granica nie zostały zdefiniowane^[3]). Norwegia rości także sobie prawo do innego terytorium antarktycznego, niewielkiej Wyspy Piotra I. Roszczenia terytorialne Chile, Argentyny i Wielkiej Brytanii częściowo się nakładają.

W latach 1939–1945 III Rzesza rościła sobie prawa do części terytorium Ziemi Królowej Maud, zwanego Nową Szwabią^[4].

Roszczenia terytorialne

Flaga	Terytorium	Państwo	Południki	Rok
	Wybrzeże Adeli	Francja	od 142°02′E do 136°11′E	1924
	Antarktyda Argentyńska	Argentyna	od 25°W do 74°W	1943
	Australijskie Terytorium Antarktyczne	Australia	od 160°E do 142°02′E oraz od 136°11′E do 44°38′E	1933
	Chilijskie Terytorium Antarktyczne	Chile	od 53°W do 90°W	1940
	Brytyjskie Terytorium Antarktyczne	Wielka Brytania	od 20°W do 80°W	1908
	Ziemia Królowej Maud	Norwegia	od 44°38′E do 20°W	1939
	Wyspa Piotra I	Norwegia	68°50′S 90°35′W/-68,833333 -90,583333	1929
	Dependencja Rossa	Nowa Zelandia	od 150°W do 160°E	1923
brak roszczeń (wycinek pomiędzy roszczeniami Chile i Nowej Zelandii)			od 90°W do 150°W (poza Wyspą Piotra I)

Historyczne roszczenia

Flaga	Terytorium	Państwo	Południki	Rok
	Nowa Szwabia	III Rzesza	od 20°E 10°W	1939–1945

Możliwe roszczenia

Zgodnie z postanowieniami układu podpisanego 30 kwietnia 1991 r. w Madrycie, rozszerzającego zawieszenie roszczeń terytorialnych do 2041 r., po tym czasie roszczenia do terytorium Antarktydy mogą zgłaszać:

państwa zgłaszające roszczenia terytorialne przed 1959 r. (Argentyna, Australia, Chile, Francja, Norwegia, Nowa Zelandia i Wielka Brytania)
państwa – pierwotni sygnatariusze Traktatu Antarktycznego (Belgia, Japonia, Południowa Afryka, Rosja, Stany Zjednoczone)
państwa będące stronami konsultatywnymi traktatu w 1991 r. (Brazylia, Chiny, Ekwador, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Indie, Korea Południowa, Niemcy, Peru, Polska^[5], Szwecja, Urugwaj, Włochy)

Przypisy

↑ Obecnie liczba stron pełnoprawnych wynosi 29 z 53 państw członkowskich. Prawo głosu uzaleznione jest od posiadania stacji badawczej na Antarktydzie.
↑ Spotykane czasem twierdzenie, iż Traktat „zamrażał” roszczenia na lat 30, zaś Protokół Madrycki o ochronie środowiska z 1991 r. przedłużył ten termin o dalszych lat 50, jest błędne. Protokół ten nie wprowadził zmian do Traktatu, a okres 50 lat jest terminem obowiązywania, po którym możliwa będzie zmiana Protokołu większością głosów stron. Taka sytuacja będzie mogła mieć miejsce po 2048 r., bowiem Protokół wszedł w życie w 1998 r. (Protokół o ochronie środowiska do Układu w sprawie Antarktyki sporządzony w Madrycie 4 października 1991 r.).
↑ „Dronning Maud Land”. Norwegian Polar Institute.
↑ Przegląd politologiczny, nr 1/2007, s. 74.
↑ Układ w sprawie Antarktydy podpisany w Waszyngtonie dnia 1 grudnia 1959 r. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-02-07] .

[1] Obecnie liczba stron pełnoprawnych wynosi 29 z 53 państw członkowskich. Prawo głosu uzaleznione jest od posiadania stacji badawczej na Antarktydzie.

[2] Spotykane czasem twierdzenie, iż Traktat „zamrażał” roszczenia na lat 30, zaś Protokół Madrycki o ochronie środowiska z 1991 r. przedłużył ten termin o dalszych lat 50, jest błędne. Protokół ten nie wprowadził zmian do Traktatu, a okres 50 lat jest terminem obowiązywania, po którym możliwa będzie zmiana Protokołu większością głosów stron. Taka sytuacja będzie mogła mieć miejsce po 2048 r., bowiem Protokół wszedł w życie w 1998 r. (Protokół o ochronie środowiska do Układu w sprawie Antarktyki sporządzony w Madrycie 4 października 1991 r.).

[3] „Dronning Maud Land”. Norwegian Polar Institute.

[4] Przegląd politologiczny, nr 1/2007, s. 74.

[5] Układ w sprawie Antarktydy podpisany w Waszyngtonie dnia 1 grudnia 1959 r. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-02-07] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]