Przejdź do zawartości

Praga (Warszawa)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy Warszawy. Zobacz też: inne znaczenia słowa Praga.
Praga
część miasta Warszawy
Ilustracja
Ulica Ząbkowska przy ulicy Targowej
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Miasto

Warszawa

Prawa miejskie

1648

W granicach Warszawy

1791

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Praga”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Praga”
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Praga”
52°15′07″N 21°03′03″E/52,251981 21,050831
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Miasto Praga (1705)
Nadanie praw miejskich Pradze przez króla Władysława IV Wazę (dokument przechowywany w AGAD)
Most Kierbedzia i Praga widziane z wieży Zamku Królewskiego (1873)

Praga – centralna część prawobrzeżnej Warszawy (leżąca na wschód od Wisły), dawniej miasto.

Nazwą tą bywa określana cała prawobrzeżna część stolicy[1][2].

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

W okresie międzywojennym istniało starostwo grodzkie Warszawa-Praga utworzone 5 lipca 1928[3] i obejmujące całą prawobrzeżną Warszawę w ówczesnych granicach, czyli okręgi-dzielnice: 14. Praga-Północ I, 15. Praga-Południe I, 17. Grochów, 18. Golędzinów, 24. Targówek i 25. Bródno. Numery odpowiadały rzymskim numerom komisariatów Policji Państwowej, co było kontynuacją numeracji cyrkułów, jak ówcześnie nazywano dzielnice.

Od lat 50. podział był na dzielnice:

a następnie prawobrzeżna część miasta podzielona była tylko na dwie dzielnice, gdyż połączono Pragę Północ II z Pragą Śródmieście w Pragę północ III i Pragę Południe II z Wawrem w Pragę-Południe III:

Po kolejnych zmianach podziału administracyjnego miasta od 2003 prawobrzeżna część miasta dzieli się na siedem dzielnic:

Jednak określanie ich wszystkich mianem Pragi jest dyskusyjne[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Historyczna Praga była osadą, leżącą nad Wisłą naprzeciwko Starego Miasta i Mariensztatu, wzmiankowaną po raz pierwszy w 1432. Jej nazwa pochodzi od czasownika „prażyć” (wypalać), gdyż została założona na terenach po wypalonym lesie[5].

Miasto Praga

[edytuj | edytuj kod]

Wieś szlachecka Praga położona była w 1580 w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[6].

Praga została założona przez biskupa kamienieckiego Michała Działyńskiego[7]. 10 lutego 1648 r. król Władysław IV Waza nadał Pradze prawa miejskie. Miasto uzyskało m.in. prawo wyłaniania władz miejskich z burmistrzem, rajcami, wójtem i ławnikami, zakładania cechów, prowadzenia handlu wodnego i lądowego, wydawania wyroków w sprawach cywilnych i kryminalnych oraz organizowania czterech jarmarków w roku[8]. Dysydentom zabroniono posiadania nieruchomości, a Żydom prowadzenia handlu[8].

W XVIII wieku na prawym brzegu Wisły znajdowały się trzy jurydyki:

Praga Biskupia uzyskała lokację miejską w 1648 roku, zdegradowana w 1794 roku[9].

W 1791 Pragę przyłączono do Warszawy na mocy ustawy Prawo o miastach, znoszącej wszelkie jurydyki, a uchwalonej przez Sejm Czteroletni[10]. Faktyczne jej włączenie nastąpiło w 1794[10].

Praga podczas zaborów i wojen

[edytuj | edytuj kod]
Targ bydła na Pradze, 1912

W XVII, XVIII i XIX wieku Praga była wielokrotnie niszczona i palona: podczas potopu szwedzkiego, szturmu i rzezi Pragi (4 listopada 1794), w latach 1806–1811 przy budowie fortyfikacji podczas wojen napoleońskich oraz w czasie powstania listopadowego (bitwa o Olszynkę Grochowską i bitwa pod Wawrem).

W 1816 ustanowiono oddzielny urząd burmistrza dla Pragi, który został zniesiony w 1832[11].

Powstanie dworców Petersburskiego, Terespolskiego i mostu Kierbedzia przyspieszyło rozwój gospodarczy Pragi i spowodowało szybki wzrost liczby ludności[12][13]. Rosnący popyt na produkty żywnościowe i drewno oraz nowe możliwości wykorzystania do transportowania towarów z terenów Cesarstwa Rosyjskiego (w tym zboża i bydła) kolei sprzyjały funkcjonowaniu tam wielkich targowisk[14]. W 1882 na posesji znajdującej się między ulicami: Targową, Ząbkowską i Brzeską otwarto istniejący do dzisiaj bazar Różyckiego[15].

Cyrkuł Praga był ostatni w numeracji – VII, VIII oraz XII. Następnie został on podzielony na dwa XIV i XV staropraski i nowopraski, które miały być później nazwane okręgami Praga-Północ i Praga-Południe.

W 1869 uruchomiono niewielki wodociąg zaprojektowany przez Alfonsa Grotowskiego[16]. Został on zamknięty w 1896 po doprowadzeniu na Pragę sieci wodociągowej z lewobrzeżnej części miasta[16].

W 1913 Praga liczyła ok. 90 tys. mieszkańców, głównie robotników i kolejarzy oraz osób napływających do Warszawy ze wschodnich terenów Królestwa[12].

5 sierpnia 1915 wycofujące się na wschód wojska rosyjskie wysadziły w powietrze wszystkie trzy warszawskie mosty (Kierbedzia, Poniatowskiego oraz most przy Cytadeli). Rosjanie opuścili Pragę 9 sierpnia 1915[17].

Płonąca Warszawa we wrześniu 1939, na pierwszym planie Targówek, dalej Praga

Zabudowa Pragi, w znaczącej części drewniana, ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[18]. Po kilkudniowych walkach, 15 września 1944, Praga została wyzwolona spod okupacji niemieckiej przez oddziały Armii Czerwonej i Wojska Polskiego[19][20]. W tym czasie w prawobrzeżnej Warszawie mieszkało ok. 130 tys. osób[21], co stanowiło ok. połowę ludności z okresu sprzed powstania warszawskiego[22]. Wśród nich prawie nie było mężczyzn w wieku 18–50 lat, wywiezionych wcześniej przez Niemców do Rzeszy[23]. Front na Wiśle odciął Pragę od elektrowni, gazowni i stacji wodociągów; nie było elektryczności, telefonów i nie kursowały tramwaje[24]. Pragę szybko podłączono jednak do niewielkiej elektrowni w Falenicy[25] i uruchomiono straż pożarną[26].

Podczas II wojny światowej Praga została zniszczona w 25%[27]. Zniszczeniu uległo ok. 85% największych zakładów przemysłowych[28]. W mniejszym stopniu ucierpiały mniejsze zakłady przemysłowe i rzemieślnicze oraz budynki mieszkalne[29]. W ciągu kolejnych czterech miesięcy Praga znajdowała się na linii frontu, z czego przez pierwsze sześć tygodni nie tylko od strony Wisły, ale również od strony północnej[28]. Miasto było w tym czasie intensywnie ostrzeliwane przez Niemców[28].

Praga współcześnie

[edytuj | edytuj kod]

Podczas II wojny światowej Praga nie uległa tak dużym zniszczeniom jak lewobrzeżna część Warszawy. Już jesienią 1944 miały tu swe tymczasowe siedziby nowe władze. W kolejnych latach na Pradze zlokalizowano jedne z największych zakładów przemysłowych w Warszawie – Fabrykę Samochodów Osobowych oraz zbudowano Stadion Dziesięciolecia. Jednak przez kolejne dziesięciolecia Pragę zaniedbano. Brakowało inwestycji w infrastrukturę mieszkaniową (do dziś można tu znaleźć budynki z widocznymi zniszczeniami wojennymi), kulturę (nieliczne teatry i kina), komunikację.

W tej części miasta zachował się przez długie lata specyficzny praski folklor (zwyczaje mieszkańców[30] zauważalne m.in. w ubiorze[31], handel na Bazarze Różyckiego, kapliczki na podwórkach kamienic itp., stosunkowo dużo tradycyjnych zakładów rzemieślniczych). Dopiero w ostatnich latach przybyło na Pradze inwestycji: część budynków poddano renowacji (na przykład kamienice wzdłuż ulicy Ząbkowskiej, czy zabytkowe obiekty położone na terenie Warszawskiej Wytwórni Wódek „Koneser”), trwa budowa II linii metra, prowadzona jest modernizacja linii tramwajowych. Praga zaczęła cieszyć się zainteresowaniem artystów i turystów – powstało tu wiele galerii i małych lokali gastronomicznych, w nowych budynkach coraz chętniej osiedlają się nowi mieszkańcy.

Muzeum Warszawskiej Pragi

W 2007 utworzono Muzeum Warszawskiej Pragi[32]. Od 2015 działa ono we własnej siedzibie przy ul. Targowej 50/52 jako oddział Muzeum Warszawy.

Dużym atutem Pragi jest brzeg Wisły, który ma charakter zbliżony do naturalnego[33].

Praga w administracji kościelnej

[edytuj | edytuj kod]

W Kościele katolickim Praga jest centralnym ośrodkiem diecezji warszawsko-praskiej, utworzonej w 1992. Katedrą diecezji jest bazylika św. Michała i św. Floriana.

Na Pradze znajduje się również drugi kościół o randze katedry – sobór metropolitalny Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny, który jest katedrą diecezji warszawsko-bielskiej i zarazem główną cerkwią Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 691. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 8.
  3. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej na obszarze miasta stołecznego Warszawy. 1928-07-28. [dostęp 2011-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)].
  4. ↑ Jarosław Osowski. Grochowem o ścianę. „Gazeta Wyborcza”, 2010-01-16. 
  5. ↑ Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 13.
  6. ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 251.
  7. ↑ Władysław J. Wójtowicz, Dzieje Pragi warszawskiej od czasów najdawniejszych do obecnych, Warszawa 1934, s. 14.
  8. ↑ a b Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 46.
  9. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.
  10. ↑ a b Jan Berger: Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 255.
  11. ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 312, 316.
  12. ↑ a b Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 204.
  13. ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 284.
  14. ↑ Jan Berger: Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 264.
  15. ↑ Marek Miller: Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca. Warszawa: Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury, 2018, s. 70. ISBN 978-83-7982-337-6.
  16. ↑ a b Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 90. ISBN 83-06-00089-7.
  17. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie I wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 22–23.
  18. ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 280.
  19. ↑ Kazimierz Sobczak. Operacja praska. „Rocznik Warszawski”. I, s. 212, 1960. 
  20. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 34−35. ISBN 978-83-280-3725-0.
  21. ↑ Jan Górski: Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 74. ISBN 83-01-05901-X.
  22. ↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 219, 1960. 
  23. ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 12.
  24. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 36. ISBN 978-83-280-3725-0.
  25. ↑ Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 335. ISBN 978-83-931723-5-1.
  26. ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 38. ISBN 978-83-280-3725-0.
  27. ↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 566. ISBN 83-213-2958-6.
  28. ↑ a b c Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 13.
  29. ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 12–13.
  30. ↑ Praga Gada. Archiwum Historii Mówionej Inaczej. Relacje Prażan. [dostęp 2011-11-16].
  31. ↑ Stróż w Boże Ciało [online], Newsweek.pl [dostęp 2022-05-24] (pol.).
  32. ↑ Dorota Folga-Januszewska: Muzea Warszawy. Przewodnik. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2012, s. 70. ISBN 978-83-7576-159-7.
  33. ↑ Irmina Głowacka i in.: Monografia przyrodnicza gminy Warszawa-Centrum. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Dino, 1999, s. 23. ISBN 83-900751-5-6.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Praga_(Warszawa)&oldid=74657390”