Przejdź do zawartości

Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Śródmieście
Ilustracja
Plac marsz. Józefa Piłsudskiego (2024)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie”
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Plac marsz. Józefa Piłsudskiego w Warszawie”
Ziemia52°14′28,4″N 21°00′45,9″E/52,241225 21,012761
Multimedia w Wikimedia Commons
Plac Saski – widziany z kopuły kościoła Świętej Trójcy (1870)
Pałac Saski, pałac Brühla oraz pomnik oficerów-lojalistów poległych w Noc Listopadową (przed 1895)
Uroczystość na placu Saskim z okazji koronacji cara Aleksandra III na Kremlu w maju 1883. Po lewej pomnik oficerów-lojalistów, przeniesiony później na plac Zielony
Plac Saski z soborem św. Aleksandra Newskiego (1915)
Południowo-zachodni narożnik placu w 1934, widoczne m.in. kamienica przy ul. Królewskiej 6, pałac Kronenberga i pawilon Instytutu Propagandy Sztuki
Plac Piłsudskiego w 1939
Niemcy podczas uroczystości pierwszej rocznicy ataku na Polskę, połączonej ze zmianą nazwy placu na Adolf-Hitler-Platz (1 września 1940)
Msza święta odprawiona przez Jana Pawła II (2 czerwca 1979)
Odkryte fundamenty pałacu Saskiego od strony południowej (2007)
Pomnik Józefa Piłsudskiego

Plac marsz. Józefa Piłsudskiego – plac w Śródmieściu Warszawy, położony między Ogrodem Saskim a ulicami Moliera, Królewską, Tokarzewskiego-Karaszewicza i Ossolińskich. Kilkakrotnie zmieniał nazwę.

Pierwotnie był to dziedziniec pałacu Saskiego. W XVIII wieku został uregulowany i obudowany domami mieszkalnymi, a następnie monumentalnymi gmachami.

Zabudowa zachodniej pierzei placu została zniszczona w czasie II wojny światowej.

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]
  • Plac Saski (1814–1928)
  • Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (1928–1940)
  • Sachsenplatz (maj 1940–31.08.1940)[1]
  • Adolf-Hitler-Platz (1.09.1940–17.01.1945)[2][3]
  • Plac Saski (1945–6.05.1946)[4]
  • Plac Zwycięstwa (6.05.1946–1990)[5]
  • Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (1990–2012)
  • Plac marsz. Józefa Piłsudskiego (2012)[6]

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Do XVII wieku w miejscu obecnego placu znajdowały się grunty starostwa warszawskiego, przecięte starym traktem biegnącym z północy na południe w ciągu obecnych ulic Wierzbowej i Mazowieckiej, a od 1621 również wałem Zygmuntowskim[7]. Trakt posiadał połączenie z drogą Czerską (Krakowskim Przedmieściem)[7]. Przy powstałym w tym miejscu rozdrożu dróg Tobiasz Morsztyn zbudował dwór, który został zastąpiony przez Jana Andrzeja Morsztyna nowym budynkiem zaprojektowanym przez Tylmana z Gameren[7].

Plac powstał jako dziedziniec pałacu Saskiego, przebudowanego w latach 1712–1727 przez Augusta II Mocnego z pałacu Morsztynów[8]. Został uregulowany w latach 1736–1745 i obudowany domami mieszkalnymi[9]. Był on oddzielony od Krakowskiego Przedmieścia budynkami, w których mieściły się m.in. stajnie i wozownie[9]. W latach 1754–1759 Henryk Brühl przebudował sąsiadujący z pałacem Saskim pałac Ossolińskich na nowy reprezentacyjny budynek w stylu późnego baroku, nazywany odtąd pałacem Brühla[10].

Podczas insurekcji warszawskiej w 1794 na placu doszło do walk z wojskami rosyjskimi, a w 1807 Napoleon Bonaparte przeprowadzał tam przeglądy wojsk francuskich[7]. W latach 1815–1816, na rozkaz wielkiego księcia Konstantego, plac został wybrukowany w celu umożliwienia urządzania na placu ćwiczeń musztry i defilad wojskowych[11]. W latach 1839–1842 pałac Saski został przebudowany; jego środkowy korpus został zastąpiony klasycystyczną kolumnadą, przez którą plac uzyskał połączenie z Ogrodem Saskim[12].

W latach 1841–1894 na placu znajdował się pomnik Polaków poległych za wierność swojemu monarsze zaprojektowany przez Antonia Corazziego, upamiętniający siedmiu polskich oficerów, którzy ponieśli śmierć z rąk powstańców w Noc Listopadową[9]. W 1894 monument został przeniesiony na plac Zielony (obecnie plac J. H. Dąbrowskiego), gdyż na środku placu zaplanowano wybudowanie monumentalnego soboru św. Aleksandra Newskiego wraz z 70-metrową dzwonnicą. Zaprojektowana przez petersburskiego architekta Leontija Benoisa świątynia została rozebrana w latach 1921 (dzwonnica) i 1924–1926 (gmach główny)[13].

W latach 1855–1877 między obecnymi ulicami Karaszewicza-Tokarzewskiego i Ossolińskich etapami wzniesiono hotel Europejski[14], a w 1868–1871 w narożniku placu i ul. Mazowieckiej pałac Kronenberga[9]. Po 1890 we wschodniej części placu wzniesiono budynek rosyjskiego sztabu okręgowego, późniejszą siedzibę sądów wojskowych[12].

W 1923 przed pałacem Saskim ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego[9]. W 1925 w trzech środkowych arkadach pałacu Saskiego wzniesiono Grób Nieznanego Żołnierza, upamiętniający bohaterów poległych o wolność Polski[15].

W 1931 przy ul. Królewskiej 13 wzniesiono budynek Instytutu Propagandy Sztuki[9].

W okresie okupacji niemieckiej plac stał się centralnym punktem tzw. dzielnicy rządowej, z pałacem Brühla jako siedzibą gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera[9]. Niemcy dwukrotnie zmieniali nazwę placu: w maju 1940 na Sachsenplatz, a we wrześniu tego samego roku na Adolf-Hitler-Platz[1]. Nazwy tej nie wolno było tłumaczyć na język polski[16]. W tym samym czasie, na początku września 1940, zakazano wstępu na plac Żydom[17]. 28 lipca 1941 Czesław Zadrożny ps. Głowacki z Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” spalił wielką makietę litery „V” wykonaną z dykty, symbolizującą zwycięstwo Wehrmachtu, która została ustawiona przez Niemców na środku placu[18][19].

Wycofujący się z Warszawy Niemcy wysadzili pałace: Saski i Brühla oraz zniszczyli pomnik Poniatowskiego[9].

W 1946 plac odgruzowano oraz zabezpieczono ocalały fragment Grobu Nieznanego Żołnierza[20]. Zakończona w 1965 odbudowa i rozbudowa gmachu Teatru Wielkiego zmieniła kształt placu, który został wydłużony w kierunku ul. Trębackiej[9]. W latach 1974–1976 w miejscu rozebranego pałacu Kronenberga wzniesiono hotel Victoria[21].

Podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski, 2 czerwca 1979 na placu papież Jan Paweł II odprawił mszę świętą[22]. Ołtarz z wielkim krzyżem ustawiono we wschodniej części placu, u wylotu obecnej ul. gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza[23]. W mszy wzięło udział ok. 0,5 mln osób. Krzyż, przy którym Jan Paweł II odprawił mszę, został później ustawiony przed kościołem św. Maksymiliana Kolbego na Służewcu[24]. Dla upamiętnienia papieskiej mszy z 1979 podczas stanu wojennego na placu układano krzyż z kwiatów, wokół którego gromadzili się ludzie[9]. Był on symbolem oporu przeciwko władzom i poparcia dla „Solidarności“[9]. Krzyż był stale likwidowany przez władze[9].

W 1981 na placu odbyły się uroczystości pogrzebowe prymasa Stefana Wyszyńskiego[9]. W 1990 w nawierzchnię placu wmurowano płytę upamiętniającą mszę Jana Pawła II z 1979 oraz uroczystości pogrzebowe Stefana Wyszyńskiego z 1981[25]. 13 czerwca 1999, podczas swojej siódmej pielgrzymki do Polski, Jan Paweł II beatyfikował na placu 108 polskich męczenników, którzy ponieśli śmierć w czasie II wojny światowej[22].

W 1995 we wschodniej części placu odsłonięto pomnik Józefa Piłsudskiego zaprojektowany przez Tadeusza Łodzianę[26].

26 maja 2006 mszę na placu Piłsudskiego odprawił, odbywający pielgrzymkę do Polski – papież Benedykt XVI. 6 czerwca 2009 w 30. rocznicę mszy Jana Pawła II z 1979, na placu odsłonięto krzyż zaprojektowany przez Marka Kucińskiego, Jerzego Mierzwiaka i Natalię Wilczak[27]. W 2010 na placu odbyły się uroczystości beatyfikacyjne ks. Jerzego Popiełuszki[28], którym przewodniczył legat papieski, kard. Angelo Amato[a].

W latach 2006 i 2008 na placu, na terenie na którym znajdował się pałac Saski, przeprowadzono badania archeologiczne związane z planami odbudowy gmachu. Natrafiono na ślady osadnictwa z XII, XIII, XV i XVI wieku. Odsłonięto także piwnice pałacu Morsztyna z drugiej połowy XVII wieku. W trakcie prac zinwentaryzowano ok. 45 tys. obiektów ruchomych, głównie z XVIII wieku[29]. Od wielu lat toczy się dyskusja nad odbudową pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienicy przy ul. Królewskiej.

Plac jest własnością Skarbu Państwa, jednak do 2017 był administrowany przez stołeczny Zarząd Dróg Miejskich[30]. W listopadzie 2017 minister infrastruktury i budownictwa, pomimo negatywnej opinii Urzędu m.st. Warszawy, na wniosek wojewody mazowieckiego przekazał mu plac w trwały zarząd[30][31]. Decyzja została uzasadniona tym, że plac jako miejsce służące przede wszystkim organizacji uroczystości państwowych powinien znajdować się pod nadzorem administracji rządowej[31]. W tym samym miesiącu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wydało decyzję ws. ustalenia placu tzw. terenem zamkniętym, w wyniku czego miasto m.in. straciło na rzecz wojewody uprawnienia planistyczne i architektoniczne do placu[32]. 10 kwietnia 2018 na placu odsłonięto pomnik Ofiar Tragedii Smoleńskiej oraz kamień w miejscu, w którym ma powstać pomnik Lecha Kaczyńskiego[33]. W październiku 2018 Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia nakazał prokuraturze wszczęcie śledztwa w sprawie ustanowienia placu Piłsudskiego terenem zamkniętym[34].

Ważniejsze obiekty

[edytuj | edytuj kod]

Obiekty nieistniejące

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ w imieniu Papieża, kard. Angelo Amato (prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Andrzej Krzysztof Kunert: Pamięć II wojny światowej w nazewnictwie ulic Warszawy [w:] Śladami nazw miejskich Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2012, s. 65. ISBN 978-83-62189-21-2.
  2. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 182. ISBN 978-83-240-1057-8.
  3. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 325. ISBN 83-86619-97X.
  4. ↑ Jan Górski, Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 260–261; Uchwała nr 5 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 6 maja 1946 r. w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, s. 1, 3 kwietnia 1948. 
  5. ↑ Jan Górski, Odbudowa Warszawy. Wybór dokumentów i materiałów, t. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 260; Uchwała nr 5 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 6 maja 1946 r. w sprawie zmiany nazw niektórych ulic w m.st. Warszawie. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy”, s. 1, 3 kwietnia 1948. 
  6. ↑ Uchwała N r XLVI/1259/2012 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic, placów, ronda i skwerów w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego [on-line]. mazowieckie.pl, 21 listopada 2012. s. 2. [dostęp 2013-09-24].
  7. ↑ a b c d Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 266.
  8. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 637–638. ISBN 83-01-08836-2.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 638. ISBN 83-01-08836-2.
  10. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 597. ISBN 83-01-08836-2.
  11. ↑ Henryk Janczewski: Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej. Warszawa: Arkady, 1971, s. 198.
  12. ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 267.
  13. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 268.
  14. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 264. ISBN 83-01-08836-2.
  15. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 229. ISBN 83-01-08836-2.
  16. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 48. ISBN 978-83-07-03239-9.
  17. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 42. ISBN 978-83-07-03239-9.
  18. ↑ Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1971, s. 138, 140.
  19. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 52. ISBN 978-83-07-03239-9.
  20. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 269.
  21. ↑ Marta Leśniewska: Architektura w Warszawie 1965-1989. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 35. ISBN 83-908950-7-2.
  22. ↑ a b Paweł Zuchniewicz: Papieska Warszawa. Warszawa: Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie, 2006, s. 49.
  23. ↑ Grzegorz Sołtysiak, Jerzy S. Majewski: Warszawa. Ballada o okaleczonym mieście. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Baobab, 2006, s. 264. ISBN 978-83-7626-380-9.
  24. ↑ Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 411. ISBN 978-83-7821-118-1.
  25. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 218. ISBN 83-912463-4-5.
  26. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 188. ISBN 83-88973-59-2.
  27. ↑ Krajobraz Warszawski, nr 94, październik 2008
  28. ↑ Ks. Jerzy Popiełuszko - nowym błogosławionym. deon.pl, 2010. [dostęp 2019-10-22].
  29. ↑ Agata Wójcik. Badania archeologiczne w Warszawie. „Stolica”, s. 48, styczeń-luty 2016. 
  30. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Wojna o plac Piłsudskiego. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 27 października 2017. 
  31. ↑ a b Oświadczenie w sprawie placu Piłsudskiego w Warszawie. [w:] Mazowiecki Urząd Wojewódzki [on-line]. mazowieckie.pl, 27 października 2017. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-10)].
  32. ↑ MSWiA: Pl. Piłsudskiego nadal dostępny, teren nie będzie ogrodzony. gazetaprawna.pl, 17 listopada 2017. [dostęp 2018-02-12].
  33. ↑ Magdalena Cedro. Symboliczny koniec żałoby. „Dziennik Gazeta Prawna”, s. A2, 11 kwietnia 2018. 
  34. ↑ Kamil Siałkowski. Śledczy zajmą się pomnikami. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 31 października-1 listopada 2018. 

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plac_marsz._Józefa_Piłsudskiego_w_Warszawie&oldid=75232581”