Przejdź do zawartości

Pawian

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pawian
Papio
Erxleben, 1777[1]
Ilustracja
Samiec pawiana gwinejskiego (P. papio)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpy wąskonose

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Papionini

Rodzaj

pawian

Typ nomenklatoryczny

Papio sphinx Erxleben, 1777 (= Cynocephalus papio Desmarest, 1820)

Synonimy
Gatunki

10 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Pawian[12] (Papio) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania i biotop

[edytuj | edytuj kod]

Pawiany zamieszkują otwarte tereny leśne i trawiaste Afryki na południe od Sahary i kilka terenów górskich tej pustyni[13][14][15].

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 35–69 cm, samców 43–100 cm, długość ogona samic 34–57 cm, samców 41–84 cm; masa ciała samic 8–20 kg, samców 16–35 kg[15][16]. Pawiany mają wydłużony pysk, oczy położone blisko siebie, silne szczęki i krótki ogon. Dymorfizm płciowy jest uwidoczniony w rozmiarach ciała, ubarwieniu i uzębieniu. Sierść ciemnooliwkowo-brązowa, skóra na pośladkach jest naga, fioletowo-brązowa, przechodząca w różową podczas ciąży.

Tryb życia i zachowanie

[edytuj | edytuj kod]

Prowadzą naziemny i stadny tryb życia. Wśród wszystkich gatunków pawianów znacznie odróżnia się trybem życia pawian płaszczowy, który tworzy złożone struktury oparte na systemie haremowym. Pozostałe gatunki, które określa się niekiedy wspólnym mianem pawianów sawannowych, skupiają się w grupy wielosamcowe z niewielką liczebną przewagą samic. Dominującymi samcami są z reguły młode, najsprawniejsze i najsilniejsze osobniki, niedawno przybyłe do stada. Starsze, wysłużone samce często zawiązują taktyczne koalicje, aby zespołowo przeciwstawić się młodemu samcowi alfa i wywalczyć sobie trochę więcej praw. Młode samce przechodzą okres kilku-, kilkunastomiesięcznej samotności po opuszczeniu macierzystego stada, a przed przyłączeniem się do nowego. Często stają się wtedy łupem drapieżników. Samicom w rui najczęściej asystuje przez jakiś czas wybrany samiec, tworząc z nią rodzaj tymczasowego stada. Samice często wybierają starszych, przyjaznych partnerów, a nie najsilniejszego samca, zwłaszcza gdy mają młode i obawiają się o ich los[17].

Pawiany zjadają prawie wszystko, ale szczególnie trawę, liście, owoce, orzechy, nasiona, korzenie, bulwy i kwiaty. Nie pogardzą również bezkręgowcami, młodymi ptakami i małymi ssakami, a nawet młodymi gazelami.

U pawianów po ciąży trwającej 173-193 dni samica rodzi 1 młode.

Długość życia pawianów dochodzi do 45 lat.

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1777 roku niemiecki zoolog i weterynarz Johann Christian Polycarp Erxleben w książce swojego autorstwa poświęconej systematyce królestwa zwierząt[1]. Erxleben wymienił kilka gatunków – Simia Nemestrina Linnaeus, 1766, Simia maimon Linnaeus, 1766 (= Simia sphinx Linnaeus, 1758), Simia mormon Alströmer, 1766 (= Simia sphinx Linnaeus, 1758), Papio sphinx Erxleben, 1777 (= Cynocephalus papio Desmarest, 1821) i Simia apedia Linnaeus, 1758 (= Simia sciurea Linnaeus, 1758) – nie wyznaczając gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1982 roku Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej na typ nomenklatoryczny wyznaczyła pawiana gwinejskiego (P. papio)[18].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Pavianus: niem. pavian ‘pawian’[19]. Gatunek typowy: Frisch wymienił kilka gatunków nie określając gatunku typowego.
  • Papio: fr. papión ‘pawian’, od hiszp. papion ‘pawian’; nazwa w nowoczesnej łacinie została zaadaptowana przez Buffona[20].
  • Cynocephalus: gr. κυνοκέφαλος kunokephalos ‘psiogłowy’, od κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’; -κεφαλος -kephalos ‘-głowy’, od κεφαλη kephalē ‘głowa’[21]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Simia cynocephalus Linnaeus, 1766.
  • Chaeropithecus (Choeropithecus): gr. χοιρος choiros ‘świnia’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[22]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia cynocephalus Linnaeus, 1766.
  • Hamadryas: w mitologii greckiej Hamadrias (gr. Άμαδρυάς Hamadryas) była nimfą leśną która miała żyć i umrzeć wraz z drzewem z którym była związana[23]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Hamadryas choeropithecus Lesson, 1840 (= Simia hamadryas Linnaeus, 1758).
  • Choiropithecus: gr. χοιρος choiros ‘świnia’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[24]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia porcaria Boddaert, 1787 (= Simia Cercopithecus hamadryas ursinus Kerr, 1792).
  • Comopithecus: gr. κομη komē ‘włosy’[25]; πιθηκος pithēkos ‘małpa’[26][11].

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[27][16][13]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[12] Podgatunki[15][13][16] Rozmieszczenie geograficzne[15][13][16] Podstawowe wymiary[15][16][g] Status
IUCN[28]
Papio cynocephalus (Linnaeus, 1766) pawian masajski 2 podgatunki południowo-wschodnia Somalia, wschodnia Kenia (włącznie z wyspą Manda), Tanzania, Malawi, wschodnia Zambia (na wschód od rzeki Luangwa) i północny Mozambik; być może skrajnie południowo-wschodnia Etiopia DC: 51–85 cm
DO: 34–66 cm
MC: 8–28 kg 		 LC 
Papio kindae Lönnberg, 1919 pawian chudy gatunek monotypowy północna Angola, południowa Demokratyczna Republika Konga, zachodnia Zambia (na zachód od rzeki Luangwa), skrajny południowo-zachodni Tanzania (prawdopodobnie na północ do Parku Narodowego Gór Mahale) DC: 56–58 cm
DO: 47–53 cm
MC: 10–16 kg 		 LC 
Papio ursinus (Kerr, 1792) pawian niedźwiedzi 3 podgatunki południowo-zachodnia Angola (na północ wzdłuż wybrzeża do około 11°30′ szerokości geograficznej południowej), południowo-zachodnia Zambia, Namibia, Botswana, Zimbabwe, południowy Mozambik (na południe od rzeki Zambezi), Południowa Afryka, Eswatini i Lesotho DC: 51–100 cm
DO: 37–84 cm
MC: 12–35 kg 		 LC 
Papio anubis (Lesson, 1827) pawian oliwkowy gatunek monotypowy pas sawanny od Malawi, Gwinei i Sierra Leone do zachodniej Erytrei i Etiopii, na południe do północnej i wschodniej Demokratycznej Republiki Konga i północno-zachodniej Tanzanii; izolowana populacja na Saharze (masywy Tibesti, Aïr i Ennedi) DC: 50–90 cm
DO: 38–60 cm
MC: 14–30 kg 		 LC 
Papio papio (Desmarest, 1820) pawian gwinejski gatunek monotypowy skrajna Afryka Zachodnia w południowej Mauretanii, Senegalu, Gambii, Gwinei Bissau, zachodnim Malawi, zachodniej Gwinei i północno-zachodniego Sierra Leone; występowanie w zachodniej Liberii jest wysoce nieprawdopodobne DC: 35–86 cm
DO: 43–70 cm
MC: 10–26 kg 		 NT 
Papio hamadryas (Linnaeus, 1758) pawian płaszczowy gatunek monotypowy południowo-zachodnia Arabia Saudyjska (do Dżuddy), zachodni Jemen, północno-wschodni Sudan (Wzgórza Morza Czerwonego), wschodnia Erytrea, północno-wschodnia Etiopia, Dżibuti, północna Somalia DC: 50–95 cm
DO: 37–60 cm
MC: 10–21 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia.

Opisano również gatunki wymarłe:

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Książka Brissona została uznana decyzją ICZN za nieważną ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego.[2].
  2. ↑ Publikacja Frischa została uznana decyzją ICZN za nieważną ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego.[4].
  3. ↑ Młodszy homonim Cynocephalus Schäffer, 1760 (Chondrichthyes).
  4. ↑ Wariant pisowni Chaeropithecus P. Gervais, 1839.
  5. ↑ Młodszy homonim Hamadryas Hübner, 1806 (Lepidoptera).
  6. ↑ Nowa nazwa dla Hamadryas Lesson, 1840.
  7. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cum synonymia et historia animalium. Cz. 1: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 15. (łac.).
  2. ↑ Anonim. Regnum Animale ..., Ed. 2 (M.J. Brisson, 1762): rejected for nomenciatural purposes, with the conservation of the mammalian generic names Philander (Marsupialia), Pteropus (Chiroptera), Glis, Cuniculus and Hydrochoerus (Rodentia), Meles, Lutra and Hyaena (Carnivora), Tapirus (Perissodactyla), Tragulus and Giraffa (Artiodactyla). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 55 (1), s. 64–71, 1998. (ang.). 
  3. ↑ M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica: sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 136. (łac.).
  4. ↑ F. Hemming. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.). 
  5. ↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 19. (niem.).
  6. ↑ G. Cuvier & É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mammalogie. Histoire naturelle Orangs-Outangs. „Magasin Encyclopédique”. 3 (12), s. 462, 1795. (fr.). 
  7. ↑ P. Gervais. Pithéque. „Dictionnaire pittoresque d’histoire naturelle et des phénomènes de la nature”. 8, s. 90, 1839. (fr.). 
  8. ↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. 39. (fr.).
  9. ↑ R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 107. (fr.).
  10. ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 151. (niem.).
  11. ↑ a b J.A. Allen. Primates collected by the American Museum Congo Expedition. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 47, s. 290, 312, 1925. (ang.). 
  12. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  13. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228–230. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  14. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Papio. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
  15. ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 661–665. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  16. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 149. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  17. ↑ Jerzy A. Kowalski: Homo eroticus. Opole: Wydawnictwo IBS, 2011, s. 23, seria: Eros i logos. ISBN 978-83-931776-0-8.
  18. ↑ ICZN. Opinion 1199: Papio Erxleben, 1777, and Mandrillus Ritgen, 1824 (Mammalia, Primates): designation of type species. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 39 (1), s. 15, 1984. (ang.). 
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 952.
  20. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 511.
  21. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 210.
  22. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 177.
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 308.
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 186.
  25. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 63.
  26. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 199.
  27. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
  28. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
  29. ↑ R. Broom. The South African Pleistocene ceropithecid apes. „Annals of the Transvaal Museum”. 20, s. 89–100, 1940. (ang.). 
  30. ↑ B.A. Williams, C.F. Ross, S.R. Frost, D.M. Waddle, M. Gabadirwe & G.A. Brook. Fossil Papio cranium from !Ncumtsa (Koanaka) Hills, western Ngamiland, Botswana. „American Journal of Physical Anthropology”. 149 (1), s. 8, 2012. DOI: 10.1002/ajpa.22093. (ang.). 
  31. ↑ J.H.S. Gear. A preliminary account of baboon remains from Taungs. „South African Journal of Science”. 23 (112), s. 731–747, 1926. (ang.). 
  32. ↑ L. Freedman. The fossil Cercopithecoidea of South Africa. „Annals of the Transvaal Museum”. 23 (2), s. 181, 1957. (ang.). 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pawian&oldid=74505467”