Kenia (góra)

Kenia
Państwo	Kenia
Pasmo	Wielki Rów Wschodni
Wysokość	5199 m n.p.m.
Wybitność	3825 m
Pierwsze wejście	1899; Halford John Mackinder
	Położenie na mapie Kenii Kenia
	0°09′22″N 37°19′05″E/0,156111 37,318056
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kenia^[1] (ang. Mount Kenya, suahili Mlima Kenya^[1]^[a]) – masyw wulkaniczny w Kenii, wysokość 5199 m n.p.m. (szczyt Batian), najwyższy szczyt w Kenii i drugi szczyt w Afryce, po Kilimandżaro. Leży nieznacznie na południe od równika, około 150 km na północ od stolicy Kenii – Nairobi.

Góra jest ważnym źródłem wody dla dużej części populacji Kenii – swe źródła mają tu dwie największe rzeka Kenii – Tana i Ewaso Ng'iro.

W 1997 roku Park Narodowy Góry Kenia został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Jej południowe, nawietrzne stoki i pola uprawne są zamieszkane przez bantuski lud Embu.^[2]

Historia

Pierwszym Europejczykiem, który odkrył Kenię, był w 1849 roku niemiecki misjonarz Johann Ludwig Krapf (1810–1881)^[3], przebywający w regionie wraz z Johannesem Rebmannem(inne języki) (1820–1876) – odkrywcą Kilimandżaro^[4]. Społeczność naukowa tamtych czasów nie chciała wierzyć w jego opowieści o śniegu i lodzie tak blisko równika^[5]. Potwierdzenie tych faktów nastąpiło dopiero w 1883 roku, kiedy górę zobaczył Joseph Thomson (1858–1895)^[5]^[6]. JAko pierwszy opisał wzniesienie pod względem geologicznym, uznając, że masyw to wygasły wulkan^[6]. W 1887 roku Sámuel Teleki potwierdził istnienie krateru^[6]. W 1893 roku ekspedycja pod kierownictwem Johna Waltera Gregory'ego(inne języki) osiągnęła lodowiec Lewis Glacier na wysokości 5000 m.^[7] Najwyższy szczyt masywu (Batian – 5199 m n.p.m.) po raz pierwszy zdobył Halford John Mackinder (1861–1947) w 1899 roku^[8]. Dziś na szczyt prowadzi wiele szlaków oraz tras wspinaczkowych, a najpopularniejsze to „Naro Moru”, „Chogoria” i „Sirimon”^[9].

Geografia

Kenia to masyw wulkaniczny leżący nieznacznie na południe od równika^[10]. Dawny stratowulkan powstały w pliocenie^[11], zbudowany jest z bazaltów, trachitów, fonolitów i kenitów^[12].

Najwyższy szczyt masywu – Batian osiąga wysokość 5199 m n.p.m. – jest to najwyższy szczyt w Kenii i drugi – po Kilimandżaro – pod względem wysokości szczyt w Afryce^[13]. Jego wybitność wynosi 3825 metrów^[14].

Góra jest ważnym źródłem wody dla dużej części populacji Kenii – swe źródła mają tu dwie największe rzeka Kenii – Tana i Ewaso Ng'iro^[15].

Najwyższe szczyty masywu

Lista podana za Balliett (2016)^[16]:

Batian – 5199 m n.p.m.
Nelion – 5188 m n.p.m.
Point Lenana – 4985 m n.p.m.
Coryndon Peak – 4960 m n.p.m.
Point Piggot – 4958 m n.p.m.
Point Dutton – 4885 m n.p.m.
Point John – 4882 m n.p.m.
Point John Minor – 4974 m n.p.m.

Zlodowacenie

Szczyt przez tysiące lat pokryty był lodowcem, co spowodowało daleko posuniętą erozję wierzchołka i zboczy. Przypuszczalnie pierwotna wysokość wulkanu wynosiła około 6000 m, czyli więcej niż Kilimandżaro^[16]. Pozostałością po lodowcach górskich są U-kształtne doliny oraz moreny. Najniżej schodziły one do wysokości 3300 m. Obecnie lodowce nie schodzą niżej niż 4650 m.

W 2015 roku znajdowało się tam 9 małych lodowców^[17]:

Nazwa	Powierzchnia w 1947 (km²)^[18]	Powierzchnia w 2015 (km²)^[18]	Opis
Krapf Glacier	0.043	0.006
Gregory Glacier	0.094	0.000	Lodowiec zanikł w latach 2006–2011^[19].
Cesar Glacier	0.049	0.008
Joseph Glacier	0.034	0.000	Lodowiec zanikł w latach 1993–2004^[19].
Northey Glacier	0.039	0.002
Lewis Glacier	0.400	0.088	W 2016 roku powierzchnia lodowca wynosiła 73 300 m², a lodowiec był największym w regionie^[20].
Mellhuish Glacier	0.005	0.000	Lodowiec zanikł w latach 1947−1987^[19].
Darwin Glacier	0.040	0.005
Diamond Glacier	0.007	0.001
Forel Glacier	0.037	0.011
Heim Glacier	0.025	0.004
Tyndall Glacier	0.101	0.024	W 2016 roku powierzchnia lodowca wynosiła 38 000 m², a lodowiec był drugim największym w regionie^[20].

Deglacjacja postępuje stopniowo od początku XX w.^[19] W 1929 roku na górze odnotowano 17 lodowców, w 2004 rok – 10 a w 2016 – 9^[21]. Według prognoz wszystkie lodowce mogą zaniknąć całkowicie do 2050 roku^[22].

Flora i fauna

Do wysokości 1200 m górę porastają lasy równikowe, do 3200 m wilgotne lasy górskie i sawanny, wyżej łąki wysokogórskie a najwyższe partie pokrywają śnieg i lodowce^[13].

Występuje tu 13 gatunków roślin endemicznych^[23], m.in. Dendrosenecio(inne języki) i lobelie^[24]. Do endemicznych gatunków zwierząt zalicza się m.in. Tachyoryctes rex(inne języki) i Surdisorex polulus(inne języki)^[24].

Ochrona środowiska

Powyżej 3300 m góra objęta jest ochroną w ramach Parku Narodowego Góry Kenia (ang. Mount Kenya National Park)^[13]. W 1932 roku ustanowiono tu rezerwat przyrody, a w 1949 roku – park narodowy o powierzchni 715 km²^[25]. W 1978 roku park został ustanowiony rezerwatem biosfery UNESCO^[24]. W 1997 roku Park Narodowy Góry Kenia został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[26].

Kultura i religia

Tradycyjne społeczności, m.in. Kikuju, Meru czy Embu uznają Kenię za świętą górę^[25]. Śnieg na szczycie uznawany jest za boski^[25]. Na górze znajduje się wiele świętych miejsc – wzniesień, jezior, jaskiń czy zagajników^[25]. Porastający górę Ficus natalensis(inne języki) czczony jest jako święte drzewo^[25].

Kikuju wierzą, że bóg, stwórca świata Ngai rezyduje na ziemi na górze Kenia^[27]. Według mitu stworzenia, Ngai pokazał pierwszemu Kikuju stworzony przez siebie świat ze szczytu Kenii i zapowiedział, że jeśli kiedykolwiek będzie w potrzebie, to ma złożyć ofiarę i wznieść ręce w stronę góry^[27]. Wszystkie najważniejsze obrzędy Kikuju – związane z poświęceniem domu, zawarciem związku małżeńskiego czy rozstrzyganiem sporów – wymagają zwrócenia się w stronę góry i prośby o błogosławieństwo Ngai^[28]. Góra pełni ponadto centralną funkcję w inicjacji w wiek dorosły oraz w rytuałach sprowadzających deszcz^[28].

Uwagi

↑ Encyklopedia PWN podaje, że nazwa w języku suahili to Kirinyaga, zob. Encyklopedia PWN ↓. Natomiast Maxon i Ofcansky (2014) podają, że Kirinyaga lubKereNyaga („Góra Jasności”) to nazwy góry w języku kikuju, zob. Maxon i Ofcansky 2014 ↓, s. 232.

Przypisy

↑ ^a ^b KSNG 2019 ↓, s. 518.
↑ PierreP. Camberlin PierreP. i inni, Climatic gradients along the windward slopes of Mount Kenya and their implication for crop risks. Part 1: climate variability, „International Journal of Climatology”, 34 (7), 2014, s. 2136–2152, DOI: 10.1002/joc.3427, ISSN 0899-8418 [dostęp 2023-12-31] (ang.).
↑ Gregory 2018 ↓, s. 161.
↑ Coe 1967 ↓, s. 1.
↑ ^a ^b Coe 1967 ↓, s. 2.
↑ ^a ^b ^c Gregory 2018 ↓, s. 163.
↑ Gregory 2018 ↓, s. 173.
↑ Coe 1967 ↓, s. 3.
↑ Mountain Club of Kenya 2023 ↓.
↑ Encyclopædia Britannica 2023 ↓.
↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 71.
↑ Scoon 2022 ↓.
↑ ^a ^b ^c Encyklopedia PWN ↓.
↑ Helman 2005 ↓.
↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 46.
↑ ^a ^b Balliett 2016 ↓.
↑ Chen, Wang i Guo 2018 ↓.
↑ ^a ^b Chen, Wang i Guo 2018 ↓, s. 1271.
↑ ^a ^b ^c ^d Chen, Wang i Guo 2018 ↓, s. 1279.
↑ ^a ^b Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 4.
↑ Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 2.
↑ UNESCO i IUCN 2022 ↓, s. 24.
↑ Maxon i Ofcansky 2014 ↓, s. 232.
↑ ^a ^b ^c UNESCO 2020 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 49.
↑ UNESCO ↓.
↑ ^a ^b Bernbaum 2022 ↓, s. 189.
↑ ^a ^b Bernbaum 2022 ↓, s. 190.

Bibliografia

Baker, B. H.: Geology of the Mount Kenya Area. Ministry of Natural Resources, 1967, seria: Geological Survey of Kenya. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Balliett, James Fargo: Mountains Environmental Issues, Global Perspectives. Taylor & Francis, 2016. ISBN 978-1-315-49699-3. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Bernbaum, Edwin: Sacred Mountains of the World. Cambridge University Press, 2022, s. 188–195. ISBN 978-1-108-83474-2. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Coe, M.J.: The Ecology of the Alpine Zone of Mount Kenya. Springer Netherlands, 1967. ISBN 978-94-011-7831-0. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Chen, Aa., Wang, Nl., Guo, Zm. et al.. Glacier variations and rising temperature in the Mt. Kenya since the Last Glacial Maximum. „Journal of Mountain Science”, s. 1268–1282, 2018. DOI: 10.1007/s11629-017-4600-z. (ang.).
Gregory, J.W.: The Great Rift Valley [1896]. Taylor & Francis, 2018. ISBN 978-1-317-84550-8. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Helman, Adam: The Finest Peaks – Prominence and Other Mountain Measures. Trafford Publishing, 2005. ISBN 978-1-4120-5995-4. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Kenia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-29] .
Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: GŁÓWNY URZĄD GEODEZJI I KARTOGRAFII, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2023-12-29].
Maxon, Robert M., Ofcansky, Thomas P.: Historical Dictionary of Kenya. Rowman & Littlefield, 2014. ISBN 978-0-8108-5637-0. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Mount Kenya, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-12-31] (ang.).
Mountain Club of Kenya: Mt. Kenya information. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Mizuno, Kazuharu, Otani, Yuya: Glaciers, Nature, Water, and Local Community in Mount Kenya. Springer Nature Singapore, 2022. ISBN 978-981-16-7853-0. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
Scoon, Roger: Geological Highlights of East Africas National Parks. Penguin Random House South Africa, 2022. ISBN 978-1-77584-778-6. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
UNESCO, International Union for Conservation of Nature: World heritage glaciers: sentinels of climate change. 2022. ISBN 978-92-3-100557-2. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
UNESCO: Mount Kenya National Park/Natural Forest. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).
UNESCO: Mount Kenya - Lewa Biosphere Reserve, Kenya. 2020. [dostęp 2023-12-31]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Masyw Kenia

[2] Encyklopedia PWN podaje, że nazwa w języku suahili to Kirinyaga, zob. Encyklopedia PWN ↓. Natomiast Maxon i Ofcansky (2014) podają, że Kirinyaga lubKereNyaga („Góra Jasności”) to nazwy góry w języku kikuju, zob. Maxon i Ofcansky 2014 ↓, s. 232.

[CITEREFKSNG2019518-1] KSNG 2019 ↓, s. 518.

[3] PierreP. Camberlin PierreP. i inni, Climatic gradients along the windward slopes of Mount Kenya and their implication for crop risks. Part 1: climate variability, „International Journal of Climatology”, 34 (7), 2014, s. 2136–2152, DOI: 10.1002/joc.3427, ISSN 0899-8418 [dostęp 2023-12-31] (ang.).

[CITEREFGregory2018161-4] Gregory 2018 ↓, s. 161.

[CITEREFCoe19671-5] Coe 1967 ↓, s. 1.

[CITEREFCoe19672-6] Coe 1967 ↓, s. 2.

[CITEREFGregory2018163-7] Gregory 2018 ↓, s. 163.

[CITEREFGregory2018173-8] Gregory 2018 ↓, s. 173.

[CITEREFCoe19673-9] Coe 1967 ↓, s. 3.

[CITEREFMountain_Club_of_Kenya2023-10] Mountain Club of Kenya 2023 ↓.

[CITEREFEncyclopædia_Britannica2023-11] Encyclopædia Britannica 2023 ↓.

[CITEREFMizunoOtani202271-12] Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 71.

[CITEREFScoon2022-13] Scoon 2022 ↓.

[CITEREFEncyklopedia_PWN-14] Encyklopedia PWN ↓.

[CITEREFHelman2005-15] Helman 2005 ↓.

[CITEREFMizunoOtani202246-16] Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 46.

[CITEREFBalliett2016-17] Balliett 2016 ↓.

[CITEREFChenWangGuo2018-18] Chen, Wang i Guo 2018 ↓.

[CITEREFChenWangGuo20181271-19] Chen, Wang i Guo 2018 ↓, s. 1271.

[CITEREFChenWangGuo20181279-20] Chen, Wang i Guo 2018 ↓, s. 1279.

[CITEREFMizunoOtani20224-21] Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 4.

[CITEREFMizunoOtani20222-22] Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 2.

[CITEREFUNESCOIUCN202224-23] UNESCO i IUCN 2022 ↓, s. 24.

[CITEREFMaxonOfcansky2014232-24] Maxon i Ofcansky 2014 ↓, s. 232.

[CITEREFUNESCO2020-25] UNESCO 2020 ↓.

[CITEREFMizunoOtani202249-26] Mizuno i Otani 2022 ↓, s. 49.

[CITEREFUNESCO-27] UNESCO ↓.

[CITEREFBernbaum2022189-28] Bernbaum 2022 ↓, s. 189.

[CITEREFBernbaum2022190-29] Bernbaum 2022 ↓, s. 190.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]