Metformina
| ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | ||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C4H11N5 | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
129,16 g/mol | |||||||||||||||||||
| Identyfikacja | ||||||||||||||||||||
| Numer CAS | ||||||||||||||||||||
| PubChem | ||||||||||||||||||||
| DrugBank | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | ||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | ||||||||||||||||||||
| ATC | ||||||||||||||||||||
| Stosowanie w ciąży |
kategoria B | |||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
Metformina – organiczny związek chemiczny, dimetylowa pochodna biguanidu. Jest lekiem z grupy biguanidów, stosowanym jako doustny lek przeciwcukrzycowy w leczeniu cukrzycy typu 2, szczególnie jeśli towarzyszy jej nadwaga lub otyłość[4]. Metforminę stosuje się w lecznictwie od 1957[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W medycynie ludowej od czasów średniowiecza wykorzystywano roślinę rutwicę lekarską (Galega officinalis), której przypisywano działanie przeciwcukrzycowe.
Z naturalnie występujących w rutwicy biguanidów, guanidyna okazała się zbyt toksyczna, za to galeginę stosowano przez krótki czas na początku XX w. jako lek przeciwcukrzycowy. W toku dalszych badań, w 1926, udało się uzyskać dwa syntetyczne biguanidy: syntalinę A i B, charakteryzujące się jeszcze lepszą od galeginy tolerancją. Ze względu na odkrycie i szerokie zastosowanie insuliny jako leku przeciwcukrzycowego zarzucono na wiele lat stosowanie i badania nad tą grupą leków hipoglikemizujących[6].
Metformina została odkryta i zastosowana w leczeniu cukrzycy w 1957 przez francuskiego lekarza, Jeana Sterne’a. Także dwa inne pokrewne leki, fenformina i buformina, na wiele lat weszły do arsenału farmakoterapii. Jednak od końca lat 70. XX w. ich stosowanie zostało bardzo ograniczone ze względu na zagrożenie rozwoju kwasicy mleczanowej w niektórych sytuacjach klinicznych. Fenformina i buformina są stosowane tylko wyjątkowo (w kilku krajach). Renesans metforminy rozpoczął się od doniesień, które przyniosło badanie UKPDS. W badaniu tym, opublikowanym w 1998, dowiedziono, że w okresie 10-letniej obserwacji otyłych cukrzyków leczonych metforminą doszło do znacznego zmniejszenia powikłań cukrzycowych i zmniejszenia śmiertelności[7].
W 1995, po uzyskaniu korzystnych wyników badań, Agencja Żywności i Leków ponownie zezwoliła na stosowanie metforminy w Stanach Zjednoczonych.
Działanie
[edytuj | edytuj kod]Wielostronne działania metforminy mogą być wykorzystywane w farmakoterapii.
Działanie przeciwcukrzycowe i inne metaboliczne
[edytuj | edytuj kod]Metformina stała się podstawowym lekiem antyhiperglikemicznym w cukrzycy typu 2.
Obniża poziom glukozy we krwi poprzez zwiększenie odpowiedzi organizmu na endogenną i egzogenną insulinę. Obniżenie poziomu glukozy następuje poprzez zmniejszenie wątrobowej syntezy glukozy (zmniejszenie glukoneogenezy) i zwiększenie jej obwodowego zużycia (nasilenie glikolizy beztlenowej). Wykazuje działanie antyagregacyjne i obniża stężenie trójglicerydów, LDL, cholesterolu w osoczu, poprawia sprawność fizyczną, powoduje niewielki spadek masy ciała bez zmniejszenia spożycia kalorii. Jest szczególnie polecana w razie insulinooporności (przejawiającej się podwyższonym poziomem peptydu C) i (lub) towarzyszącej otyłości[5][8][9]. Metformina wspiera produkcję tłuszczów zwanych lipidami eterowymi, które z kolei sprzyjają długowieczności[10][11].
Działanie przeciwnowotworowe
[edytuj | edytuj kod]Metformina wykazuje też działanie antynowotworowe. W dużych badaniach kohortowych wykazano, że w grupie osób z cukrzycą stosujących metforminę umieralność z powodu nowotworów jest mniejsza, niż u osób z cukrzycą leczonych insuliną i pochodnymi sulfonylomocznika. Mechanizm tego działania jest nieznany, jednakże przypuszcza się, że działanie to związane jest z pobudzaniem kinazy białkowej aktywowanej przez monofosforan adenozyny (AMPK), która hamuje rozwój guza; wykazano niszczenie komórek macierzystych in vitro; stwierdzono zmniejszoną zapadalność na choroby nowotworowe pewnych narządów (jajniki, trzustka i płuca) u osób leczonych metforminą[12][13][14][15][16].
Wskazania
[edytuj | edytuj kod]Głównym wskazaniem jest cukrzyca typu 2 od chwili rozpoznania, niezależnie od masy ciała (rekomendacja EASD/ADA). Może być stosowana jako lek w monoterapii oraz w skojarzeniu zarówno z wszystkimi innymi doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, jak i insuliną. Stosowana również w zespole wielotorbielowatych jajników.
Coraz częściej przepisywana jest w leczeniu skojarzonym choroby nowotworowej (płuc, jelita grubego, trzustki i piersi), oraz jako lek z potwierdzonym działaniem opóźniania chorób związanych z wiekiem[5][17].
Przeciwwskazania
[edytuj | edytuj kod]Najpoważniejszym działaniem ubocznym leczenia metforminą jest kwasica mleczanowa, której powstaniu sprzyjają, przede wszystkim stany niedotlenienia tkanek i prowadzące do pogorszenia wydolności nerek. Z tego względu stosowanie tego leku jest przeciwwskazane we wszystkich sytuacjach klinicznych, które mogą sprzyjać wystąpieniu kwasicy mleczanowej, m.in.[18]:
- niewydolność nerek (z klirensem kreatyniny poniżej 60 ml/min)
- świeży zawał serca
- niewydolność krążenia wymagająca leczenia
- niewydolność oddechowa
- niewydolność wątroby
- niedrożność tętnic kończyn dolnych
- białaczka
- czynny alkoholizm
Metforminę należy odstawić przed każdym zabiegiem operacyjnym i planowanym podaniem jodowych środków kontrastujących. Ponowne zastosowanie leku jest możliwe po 48 godzinach, jeśli potwierdzono prawidłową funkcję nerek[18].
Przerwanie leczenia metforminą należy rozważyć w wypadku gdy stężenie mleczanów w surowicy krwi przekroczy 3 mmol/l, a także w wypadku głodzenia lub przy skrajnie niskokalorycznej diecie[18].
Metformina jest przeciwwskazana u chorych na cukrzycę w podeszłym wieku (podeszły w ocenie biologicznej, nie metrykalnej), w cukrzycy ciężarnych (kategoria B) i w wypadku nadwrażliwości na ten lek[18].
Działania niepożądane
[edytuj | edytuj kod]Do bardzo często występujących działań niepożądanych metforminy należą dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha i utrata apetytu. Zwykle te objawy występują na początku leczenia i czasem ustępują one samoistnie w trakcie dalszego leczenia. Przy leczeniu metformina powoduje je rzadziej niż fenformina.
Do innych rzadziej występujących działań niepożądanych należą: zaburzenia smaku, zmiany skórne (rumień, świąd, pokrzywka).
Bardzo rzadko występuje kwasica mleczanowa, jednak jest najpoważniejszym działaniem niepożądanym.
Objawy metaboliczne wynikają z mechanizmu działania, zwiększenie produkcji mleczanów w wyniku glikolizy beztlenowej (nie zakłóca metabolizmu mleczanów), może to prowadzić do kwasicy mleczanowej (metaanaliza 194 badań nie wykazała zwiększonego ryzyka wystąpienia kwasicy mleczanowej). Takie powikłanie było obserwowane u ludzi starszych, u chorych z niewydolnością wątroby lub nerek, jak również u chorych z niewydolnością krążenia. Wszystkie te sytuacje sprzyjają gromadzeniu się mleczanów i występowaniu kwasicy. Jak wykazano, pojedyncze przypadki występowania kwasicy mleczanowej zdarzają się dokładnie z taką samą częstotliwością u przyjmujących metforminę, jak u nie przyjmujących jej. Co więcej, wszystkie analizowane przypadki kwasicy mleczanowej dotyczyły osób, u których występowały uprzednio czynniki ryzyka zaistnienia kwasicy mleczanowej, tak, że zdarzenie to miałoby miejsce nawet gdyby nie przyjmowały metforminy.
Od kilku lat pojawiają się publikacje[19][20], które wykazują, że jeszcze niedawno medycyna zbyt ostro traktowała metforminę, co było niesłusznym stanowiskiem i powodowało odebranie możliwości podawania skutecznego, bezpiecznego i taniego leku wielu grupom chorych na cukrzycę, którzy mieli przeciwwskazania.
Obecne badania sugerują, że metformina – stosowana zgodnie ze wskazaniami i dawkowaniem, jak również u osób bez przeciwwskazań – nie wywołuje kwasicy mleczanowej.
Długotrwałe leczenie metforminą prowadzi do niedoboru witaminy B12, co powoduje wzrost stężenia we krwi homocysteiny. W tym wypadku zaleca się okresowe badanie stężenia witaminy B12 we krwi[21].
Dawkowanie
[edytuj | edytuj kod]Zaleca się przyjmowanie metforminy po jedzeniu w celu zmniejszenia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego. Istnieją tabletki o dawkach 500 mg, 850 mg i 1000 mg, są również dostępne preparaty o przedłużonym uwalnianiu XR 500 mg, XR 750 mg i XR 1000 mg. Nie należy zbyt szybko zwiększać dawki leku. Stosuje się go od 1 (postać XR) do 3 razy dziennie.
Preparaty
[edytuj | edytuj kod]Preparaty proste dostępne w Polsce: Avamina, Etform, Formetic, Glucophage, Glucophage XR, Gluformin, Metfogamma, Metformax, Metformax SR, Metformin Galena, Metifor, Metral, Siofor.
W niektórych krajach dostępne są połączenia metforminy z innymi lekami w jednej tabletce:
- metformina i gliburyd
- metformina i glipizyd
- metformina i rozyglitazon lub pioglitazon
- metformina i wildagliptyna lub sitagliptyna
Dostępnym w Polsce preparatem złożonym jest Eucreas (metformina + wildagliptyna).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Metformin, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00331 [dostęp 2022-07-24] (ang.).
- ↑ 1,1-Dimetylobiguanid, chlorowodorek [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 28 marca 2021, numer katalogowy: D150959 [dostęp 2022-07-24]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ Metformin, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2022-07-24] (ang.).
- ↑ Effect of intensive blood-glucose control with metformin on complications in overweight patients with type 2 diabetes (UKPDS 34). UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group, „The Lancet”, 352 (9131), 1998, s. 854–865, DOI: 10.1016/S0140-6736(98)07037-8, PMID: 9742977 (ang.).
- ↑ a b c David A. Sinclair, Matthew LaPlante, Jak żyć dugo, Znak Horyzont, 2021, s. 155–160, ISBN 978-83-240-7882-0.
- ↑ Marzena Grzybowska, Joanna Bober, Maria Olszewska, Metformina – mechanizmy działania i zastosowanie w terapii cukrzycy typu 2, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej”, 65, 2011, s. 277–285, DOI: 10.5604/17322693.941655.
- ↑ Michael Mark, Sulfonylharnstoffe und Glinide: Vom Chemotherapeutikum zum Antidiabetikum, „Pharmazie in unserer Zeit”, 31 (3), 2002, s. 252–262, DOI: 10.1002/1615-1003(200205)31:3<252::AID-PAUZ252>3.0.CO;2-P (niem.).
- ↑ Artur Czyżyk, Cukrzyca, [w:] Endokrynologia Kliniczna, W. Hartwig (red.), Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
- ↑ Alejandro Martin-Montalvo i inni, Metformin improves healthspan and lifespan in mice, „Nature Communications”, 4, 2013, DOI: 10.1038/ncomms3192, PMID: 23900241, PMCID: PMC3736576 (ang.).
- ↑ Lucydalila Cedillo i inni, Ether lipid biosynthesis promotes lifespan extension and enables diverse pro-longevity paradigms in Caenorhabditis elegans, „eLife”, 12, 2023, DOI: 10.7554/eLife.82210, PMID: 37606250, PMCID: PMC10444025 [dostęp 2024-01-24] (ang.).
- ↑ Wiadomo, dlaczego metformina wydłuża życie [online], www.termedia.pl [dostęp 2024-01-19].
- ↑ Anna Markowska i inni, Could there be a role for the antidiabetic drug metformin in oncological treatment?, „European Journal of Gynecological Oncology”, 39 (6), 2018, s. 867–870, DOI: 10.12892/ejgo4677.2018 (ang.).
- ↑ Josie M.M. Evans i inni, Metformin and reduced risk of cancer in diabetic patients, „British Medical Journal”, 330 (7503), 2005, s. 1304–1305, DOI: 10.1136/bmj.38415.708634.F7 (ang.).
- ↑ Heather A. Hirsch i inni, Metformin selectively targets cancer stem cells, and acts together with chemotherapy to block tumor growth and prolong remission, „Cancer Research”, 69 (19), 2009, s. 7507–7511, DOI: 10.1158/0008-5472.CAN-09-2994, PMID: 19752085, PMCID: PMC2756324 (ang.).
- ↑ Janis C. Kelly, Metformin Might Prevent Colorectal, Lung Cancers, [w:] Medscape [online], WebMD, 3 września 2010 (ang.).
- ↑ Gijs W.D. Landman i inni, Metformin associated with lower cancer mortality in type 2 diabetes: ZODIAC-16, „Diabetes Care”, 33 (2), 2010, s. 322–326, DOI: 10.2337/dc09-1380, PMID: 19918015, PMCID: PMC2809274 (ang.).
- ↑ Jared M. Campbell i inni, Metformin reduces all-cause mortality and diseases of ageing independent of its effect on diabetes control: A systematic review and meta-analysis, „Ageing Research Reviews”, 40, 2017, s. 31–44, DOI: 10.1016/j.arr.2017.08.003 (ang.).
- ↑ a b c d Metformina, [w:] Indeks Leków MP, opis substancji, Medycyna Praktyczna.
- ↑ James McCormack, Kevin Johns, Hugh Tildesley, Metformin’s contraindications should be contraindicated, „Canadian Medical Association Journal”, 173 (5), 2005, s. 502–504, DOI: 10.1503/cmaj.045292, PMID: 16129871, PMCID: PMC1188187 (ang.).
- ↑ A. Holstein, M. Stumvoll, Contraindications can damage your health-is metformin a case in point?, „Diabetologia”, 48 (12), 2005, s. 2454–5459, DOI: 10.1007/s00125-005-0026-1, PMID: 16283245 (ang.).
- ↑ Jolien de Jager i inni, Long term treatment with metformin in patients with type 2 diabetes and risk of vitamin B-12 deficiency: randomised placebo controlled trial, „British Medical Journal”, 340, 2010, c2181, DOI: 10.1136/bmj.c2181, PMID: 20488910, PMCID: PMC2874129 (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Farmakologia, Wojciech Kostowski (red.).* Farmakologia Goodmana & Gilmana, Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2007, s. 1757–1758, ISBN 978-83-60608-66-1.
