Leon Kruczkowski
Data i miejsce urodzenia |
28 czerwca 1900 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
1 sierpnia 1962 |
Członek Rady Państwa | |
Okres |
od 20 lutego 1957 |
Przynależność polityczna | |
Odznaczenia | |
|
Leon Kruczkowski (ur. 28 czerwca 1900 w Krakowie, zm. 1 sierpnia 1962 w Warszawie) – polski pisarz i publicysta, a także poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy (1947–1952) oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji (1952–1962), działacz komunistyczny, w latach 1949–1956 prezes Związku Literatów Polskich. Od 1957 do śmierci członek Rady Państwa. Budowniczy Polski Ludowej, laureat Leninowskiej Nagrody Pokoju.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 28 czerwca 1900 roku w Krakowie, jako jedno z siedmiorga dzieci w rodzinie introligatora Łukasza Kruczkowskiego, który prowadził własną pracownię przy Małym Rynku 6. Był z wykształcenia chemikiem, absolwentem Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie.
Od roku 1920 do 1924 pełnił służbę wojskową. Został awansowany do stopnia podporucznika piechoty Wojska Polskiego ze starszeństwem z dniem 1 lutego 1922 (w 1934 został zweryfikowany z lokatą 1.). W 1925 roku ożenił się z Jadwigą Janowską.
Po studiach pracował początkowo w przemyśle i szkolnictwie zawodowym, następnie od początku lat 30. zajmował się działalnością literacką i publicystyczną; był związany z lewicą. Debiutował w Krakowie na przełomie lat 1918/1919, publikując wiersze w czasopiśmie „Maski”. Po ukończeniu studiów z zakresu technologii chemii pracował w przemyśle w Zagłębiu Dąbrowskim. W latach 1926–1933 mieszkał w Kazimierzu. Mieszkając tam zatrudnił się jako nauczyciel chemii, matematyki i fizyki w Szkole Rzemieślniczo-Przemysłowej w Maczkach[1]. Jego żona również zaczęła pracować jako nauczycielka. W tym czasie wydał tom wierszy Młoty nad światem (1928) oraz powieść Kordian i cham (1932), która stała się rewelacją literacką. Po sukcesie tej powieści Kruczkowski poświęcił się wyłącznie pracy literackiej i publicystycznej. W 1935 powstał przeznaczony na scenę utwór satyryczny, wymierzony przeciw nacjonalizmowi i rasizmowi, Bohater naszych czasów, wystawiony w warszawskim Teatrze Comoedia, oraz powieść historyczna Pawie pióra, zaś w 1937 powieść o tematyce współczesnej Sidła. Jednocześnie pisarz systematycznie współpracował z prasą lewicową: „Sygnałami”, „Lewym Torem”, „Oblicze Dnia", „Po prostu”, „Nową Wsią”, „Epoką” i innymi. Efektem politycznej i publicystycznej działalności Kruczkowskiego były publikacje: „Człowiek i powszedniość”, „Dlaczego jestem socjalistą”, „W klimacie dyktatury” (zbiór artykułów), ukazujące się w latach 1936–1938.
Pod koniec dwudziestolecia pisarz pracował nad powieścią z czasów Stanisława Augusta oraz utworem poświęconym polskiej emigracji robotniczej w Belgii (obie powieści, nie ukończone, zaginęły).
W 1939 został zmobilizowany do 12 pułku piechoty[2] . Wziął udział w kampanii wrześniowej, w czasie której dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w Oflagu II B Arnswalde, a od 15 maja 1942 w Oflagu II D Gross-Born[2] .
Po powrocie do Polski wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, założył w Krakowie miesięcznik literacki „Twórczość”. W latach 1945–1948 był podsekretarzem stanu (wiceminister) w Ministerstwie Kultury i Sztuki, a od 1949 do 1956 roku prezesem Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich. W latach 1951–1956 przewodniczył Komitetowi Współpracy Kulturalnej z Zagranicą. Od lutego 1957 był członkiem Rady Państwa. Od 1946 roku był posłem – kolejno: do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji. W latach 1952–1956 przewodniczył sejmowej Komisji Oświaty, Nauki i Kultury. Od 1952 do 1956 roku był członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego, a od 1958 członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[3]. Był działaczem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, członkiem egzekutywy podstawowej organizacji partyjnej przy ZG Związku Literatów Polskich w 1950[4] oraz członkiem Komitetu Centralnego PZPR[5].
Po wojnie był jednym z najczynniejszych organizatorów życia kulturalnego, pełniąc wiele funkcji państwowych i społecznych. Jego praca literacka nie uległa przy tym zahamowaniu. Powieściopisarz stał się dramatopisarzem. W 1948 roku Teatr Polski w Warszawie wystawił jego Odwety, dramat o problematyce współczesnej, gorąco przyjęty zarówno przez publiczność, jak i krytykę, a w dwa lata potem na scenie Starego Teatru w Krakowie, odbyła się premiera Niemców – najgłośniejszej sztuki Kruczkowskiego, choć jego autorstwo zostało podane w wątpliwość[6]. Niemcy, grani na blisko dwudziestu scenach Polski, doczekały się 14 przekładów na języki obce, 8 wydań w językach obcych, oraz premier w: Berlinie i innych miastach niemieckich, Wiedniu, Paryżu, Brukseli, Pradze, Bratysławie, Rzymie, Sofii, Londynie, Helsinkach i Tokio.
22 listopada 1950 roku w Warszawie, na II Kongresie Obrońców Pokoju, został wybrany w skład Światowej Rady Pokoju[7]. W tym samym roku był sygnatariuszem apelu sztokholmskiego[8]. W 1950 roku pisarz wydał tom publicystyki Spotkania i konfrontacje oraz rekonstrukcję nieznanej i nieukończonej sztuki Stefana Żeromskiego Grzech, którą adaptował na scenę Teatru Kameralnego w Warszawie. W roku 1954 ukazał się wybór artykułów z okresu powojennego Wśród swoich i obcych oraz powstał dramat na temat skazanych na karę śmierci za przekazywanie radzieckim agentom tajemnic dotyczących amerykańskiej broni jądrowej Rosenbergów Juliusz i Ethel, natomiast w rok później – podobnie jak Juliusza i Ethel – Teatr Kameralny wystawił napisaną w roku 1952 sztukę o problematyce współczesnej Odwiedziny. Był członkiem korespondentem Akademie der Künste (Niemieckiej Akademii Sztuki)[5].
Uchwałą Rady Państwa z 8 maja 1958 został powołany na przewodniczącego Komitetu Roku Chopinowskiego 1960[9].
Zmarł 1 sierpnia 1962 roku w Warszawie[5]. 4 sierpnia 1962 trumna z jego zwłokami została wystawiona na widok publiczny w Sali Kolumnowej Rady Państwa, a następnie odbył się pogrzeb z pełnymi honorami państwowymi i wojskowymi w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A26-tuje-10/11)[10]. W pogrzebie uczestniczyły tysiące mieszkańców Warszawy. Władze PZPR i państwowe na uroczystościach reprezentowali: przewodniczący Rady Państwa Aleksander Zawadzki, premier Józef Cyrankiewicz, Edward Ochab, Ignacy Loga-Sowiński, Czesław Wycech, Stanisław Kulczyński, Oskar Lange, Bolesław Podedworny, Piotr Jaroszewicz, Franciszek Waniołka i Julian Horodecki. Przemówienia żałobne wygłosili: członek Biura Politycznego KC PZPR Edward Ochab oraz prezes Związku Literatów Polskich Jarosław Iwaszkiewicz[11].
Jego nagrobek został zaprojektowany przez Mariana Wnuka[12]. Przedstawia trzy leżące jedna na drugiej księgi, z których dwie są zamknięte, a trzecia, górna – otwarta[12].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Powieści
[edytuj | edytuj kod]- Kordian i cham (1932)
- Pawie pióra (1935)
- Sidła (1937)
Zbiory opowiadań
[edytuj | edytuj kod]- Szkice z piekła uczciwych (1963)
Zbiory poetyckie
[edytuj | edytuj kod]- Młoty nad światem (1928, debiut literacki)
Dramaty
[edytuj | edytuj kod]- Kordian i cham (1935, adaptacja powieści)
- Odwety (1948)
- Niemcy (1949), pierwotny tytuł: Niemcy są ludźmi
- Juliusz i Ethel (1954)
- Odwiedziny (1955)
- Pierwszy dzień wolności (1959)
- Śmierć gubernatora (1961)
- Rodzina Sonnenbrucków (scenariusz filmowy)
Eseistyka
[edytuj | edytuj kod]- Człowiek i powszedniość
- Dlaczego jestem socjalistą[13]
- W klimacie dyktatury
- Spotkania i konfrontacje
- Prawo do kultury
- Literatura i polityka
Ekranizacje i scenariusze
[edytuj | edytuj kod]- Rodzina Sonnenbrucków (1951) – na podstawie sztuki Niemcy,
- Młodość Chopina (1951) – dialogi,
- Złote i czarne (1953),
- Drugie sumienie (1953),
- Odwety. Trzy fragmenty z II aktu (1954),
- Krzyżacy (1960) – dialogi,
- Dziś w nocy umrze miasto (1961) – autor scenariusza i dialogów,
- Pierwszy dzień wolności (1964) – ekranizacja sztuki o tym samym tytule,
- Niemcy (Germans) (1996) – na podstawie sztuki Niemcy,
- Kordian i cham – (1972) spektakl telewizyjny[14]
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Budowniczych Polski Ludowej[5] (1954)[15]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (22 lipca 1949)[16]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1946)[17]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[18]
- Oficer Orderu Lwa Białego (Czechosłowacja, 1957)[19]
- Order Zasługi dla Ludu ze Złotą Gwiazdą (Jugosławia, 1946)[20]
- Kawaler innych zagranicznych orderów[5]
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Państwowa Nagroda Artystyczna I stopnia w dziale literatury za utwór dramatyczny pt. Niemcy (1950)[21]
- Międzynarodowa Stalinowska Nagroda za Umacnianie Pokoju Pomiędzy Narodami (1953)
- Nagroda Państwowa I stopnia za całość twórczości literackiej (1955)[22]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]15 października 1980 roku odsłonięto pomnik Leona Kruczkowskiego w Sosnowcu. Monument autorstwa Mariana Koniecznego znajduje się w parku im. por. pilota Jana Fusińskiego[23].
Imieniem Leona Kruczkowskiego nazwano:
- Lubuski Teatr w Zielonej Górze (od 1964 do lutego 2019)
- I Liceum Ogólnokształcące w Tychach
- Szkoła Podstawowa nr 7 w Olsztynie[24]
- Szkoła Podstawowa nr 40 w Lublinie[25] (obecnie imienia Lubelskiego Lipca 1980)
- Szkoła Podstawowa nr 43 w Zabrzu (obecnie bez patrona)
- Szkoła Podstawowa nr 71 we Wrocławiu[26] (obecnie imienia Zesłańców Sybiru)[27]
- osiedle w Kłodzku
- osiedle w Lublinie
- ulica w Warszawie w dzielnicy Śródmieście (od 21 grudnia 1962)[28]
- ulica w Kramatorsku
- sala w Pałacu Kultury i Nauki[29].
Do 2018 roku jego imię nosiło LVI Liceum Ogólnokształcące w Warszawie (obecnie[kiedy?] imienia Rotmistrza Witolda Pileckiego)[30].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stanisław Waliński: Kartki z dziejów Kazimierza Górniczego. Od przysiółków do dzielnicy ćwierćmilionowego miasta. Sosnowiec: Wydział Kultury Sportu i Rekreacji Urzędu Miejskiego w Sosnowcu, 1999. ISBN 83-87543-65-9.
- ↑ a b Straty ↓.
- ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
- ↑ Dariusz Jarosz, Działalność Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR przy Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich w latach 1949–1953: w świetle akt własnych, w: „Mazowieckie Studia Humanistyczne”, Tom 5, Numer 1 (1999) s. 9
- ↑ a b c d e Leon Kruczkowski. Nekrologi. „Nowiny”, s. 2, Nr 183 z 3 sierpnia 1962.
- ↑ Bogdan Szpila: Zaginione rękopisy
- ↑ „Trybuna Robotnicza” z 1950, nr 324 s. 3 [dostęp z dnia: 2016-08-03]
- ↑ Dziennik Polski, rok VI, nr 91 (1861), Kraków 1 kwietnia 1950 roku, s. 1.
- ↑ M.P. z 1958 r. nr 38, poz. 217.
- ↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989, s. 39. ISBN 83-217-2641-0.
- ↑ "Ostatnia droga Leona Kruczkowskiego" [w:] "Trybuna Robotnicza", nr 185 (5769), 6 sierpnia 1962, s. 1
- ↑ a b Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny Wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 55.
- ↑ Dlaczego jestem socjalistą? | Lewicowo.pl [online], lewicowo.pl [dostęp 2018-06-11] (pol.).
- ↑ FilmPolski.pl - KORDIAN I CHAM [online], www.filmpolski.pl [dostęp 2018-06-11] (pol.).
- ↑ Stefan Oberleitner, Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705–1990: vademecum dla kolekcjonerów. Polska Rzeczpospolita Ludowa, 1944–1990, Wydawnictwo Kanion, 1992, s. 22.
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490 „w II rocznicę P.K.W.N. w wyróżnieniu zasług na polu pracy nad odrodzeniem państwowości polskiej, nad utrwaleniem jej podstaw demokratycznych i w odbudowie kraju”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
- ↑ Wysokie odznaczenia czechosłowackie dla polskich działaczy [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 59, 11 marca 1957, s. 2.
- ↑ Podpisanie umowy o przyjaźni i wzajemnej pomocy pomiędzy Polską a Jugosławią [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 77, 19 marca 1946, s. 1.
- ↑ Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 1, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-06].
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-29].
- ↑ Leszek Mazan. Wyspiański, Długosz, Hubal i pochód królów na Wawel. Rozmowa z prof. Marianem Koniecznym. „Nowiny”, s. 5, Nr 260 z 19 listopada 1979.
- ↑ Ewa Olender, Barbara Jarosz: 50 lat Szkoły Podstawowej nr 7 im. Leona Kruczkowskiego w Olsztynie. Olsztyn: Studio Poligrafii Komputerowej „SQL” s.c., 2002. ISBN 83-88125-20-6. (pol.).
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 40 w Lublinie im. Leona Kruczkowskiego
- ↑ Szkoła Podstawowa nr 71 im. Leona Kruczkowskiego we Wrocławiu
- ↑ O szkole. [dostęp 2019-02-22].
- ↑ Uchwała nr 63 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 21 grudnia 1962 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 27 grudnia 1962 r., nr 25, poz. 91
- ↑ Jerzy Majewski, Tomasz Urzykowski: Pałac Kultury i Nauki. Socrealistyczna Warszawa. Spacerownik. Warszawa: Agora, 2015, s. 65. ISBN 978-83-268-2252-0.
- ↑ LVI Liceum Ogólnokształcące im. Rotmistrza Witolda Pileckiego [online] [dostęp 2024-04-15] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Profil na stronie Biblioteki Sejmowej,
- „Leon Kruczkowski” — materiały zebrała i wstępem opatrzyła Zenona Macużanka, Państwowe Zakłady Wydawnictwa Szkolnych Warszawa 1966 rok.
- Informacje w BIP IPN
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-08-01].
- Członkowie egzekutywy POP PZPR w Związku Literatów Polskich
- Członkowie Komitetu Centralnego PZPR
- Członkowie Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu
- Członkowie Rady Państwa PRL
- Członkowie Światowej Rady Pokoju
- Członkowie Związku Literatów Polskich (Polska Rzeczpospolita Ludowa)
- Jeńcy Oflagu II B Arnswalde
- Jeńcy Oflagu II D Gross-Born
- Laureaci Międzynarodowej Stalinowskiej Nagrody Pokoju
- Ludzie urodzeni w Krakowie
- Ludzie związani z Jastrowiem
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej
- Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
- Odznaczeni Orderem Budowniczych Polski Ludowej
- Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy
- Oficerowie 12 Pułku Piechoty (II RP)
- Pisarze związani z Krakowem
- Pisarze związani z Sosnowcem
- Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie
- Podporucznicy piechoty II Rzeczypospolitej
- Polacy odznaczeni Orderem Zasługi dla Ludu (Jugosławia)
- Polacy odznaczeni Orderem Lwa Białego
- Politycy PPR
- Polscy dramaturdzy XX wieku
- Polscy pisarze dwudziestolecia międzywojennego
- Polscy pisarze współcześni
- Polscy poeci XX wieku
- Polscy prozaicy XX wieku
- Polscy publicyści
- Polscy scenarzyści XX wieku
- Posłowie do Krajowej Rady Narodowej
- Posłowie na Sejm Ustawodawczy (1947–1952)
- Posłowie z okręgu Jarosław (PRL)
- Posłowie z okręgu Kraków (PRL)
- Sygnatariusze apelu sztokholmskiego 1950
- Uczestnicy kampanii wrześniowej (strona polska)
- Urodzeni w 1900
- Zmarli w 1962