Kitanka lisia
| Trichosurus vulpecula | |||||
| (Kerr, 1792)[1] | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
kitanka lisia | ||||
| |||||
| Podgatunki | |||||
|
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[24] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
| |||||
Kitanka lisia[25], dawniej: pałanka kuzu, kuzu, lis workowaty (Trichosurus vulpecula) – gatunek ssaka z podrodziny kitanek (Phalangerinae) w obrębie rodziny pałankowatych (Phalangeridae).
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr nadając mu nazwę Didelphis vulpecula[5]. Miejsce typowe to Sydney, Nowa Południowa Walia, Australia[26][27][28]. Opis na podstawie „Vulpine Opossum” Arthura Phillipa z 1789 roku[29].
Wcześniej T. vulpecula obejmował T. johnstonii[30] ale ostatnie analizy na podstawie danych morfologicznych i molekularnych sugerują, że jest to odrębny gatunek, który żyje obok T. vulpecula w regionie Atherton, pomimo pewnego przepływu genów między nimi; niemniej jednak potrzebne są bardziej szczegółowe badania, aby zdecydowanie wykazać status taksonomiczny T. johnstonii[27]. T. vulpecula występuje w Australii kontynentalnej i Tasmanii, a zróżnicowanie geograficzne jest głębokie[27]. Taksonomia wymarłych populacji australijskich pozostaje nierozwiązana; w przeszłości podgatunek arnhemensis o małych rozmiarach ciała był czasami uznawany za odrębny gatunek[31], ale ostatnie badania morfologiczne i molekularne wskazują, że lepiej jest uznać go za podgatunek T. vulpecula[27].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają pięć podgatunków[27]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
|---|---|---|---|---|
| T. v. arnhemensis | Trichosurus vulpecula var. arnhemensis | Collett, 1897 | Rzeki Daly i Katherine, Terytorium Północne, Australia[31][32]. | (Syntypy): skóra i czaszka dorosłej samicy (sygn. NHMO 1076); skóra i czaszka dorosłego samca (sygn. NHMO 1077); skóra i czaszka dorosłej samicy (sygn. NHMO 1078); oprawiona skóra dorosłej samicy z czaszką (sygn. NHMO 1079); zamontowana skóra dorosłej samicy z czaszką (sygn. NHMO 1080); skóra i czaszka dorosłej samicy (sygn. NHMO 1083); skóra i czaszka młodego samca (sygn. NHMO 1089); skóra i czaszka dorosłego samca (sygn. 620, później BMNH 1897.4.12.3); skóra i czaszka dorosłego samca (sygn. NHMO 1091); skóra i czaszka dorosłego samca (sygn. NHMO 1096); skóra z czaszką in situ dorosłego samca (sygn. NHMO 1098); skóra i czaszka dorosłej samicy (sygn. NHMO 1100); czaszka i szkielet osobnika nieznanej płci (sygn. NHMO 136); młody osobnik zaakonserwowany w alkoholu (sygn. NHMO 668); młody osobnik zaakonserwowany w alkoholu (sygn. NHMO 669); zarodek (sygn. NHMO 22079); zarodek (sygn. NHMO 22080); zarodek, (brak numeru sygnatury); NHMO – Naturhistorisk museum, Uniwersytet w Oslo, BMNH – Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[32]. |
| T. v. eburacensis | Trichosurus vulpecula eburacensis | Lönnberg, 1916 | Olen Creek, pomiędzy rzekami Coleman i Mitchell, Jork, Queensland, Australia[33]. | Dwa dorosłe, trzy młodociane i jeden młody osobnik[34]. |
| T. v. fuliginosus | Phalangista fuliginosa | Ogilby, 1831 | Tasmania, Australia[35]. | Opis na podstawie żywego osobnika mieszkającego w Królewskim Ogrodzie Botanicznym w Sydney[11]. |
| T. v. hypoleucus | Phalangista hypoleucus | J.A. Wagner, 1855 | Stirling Range, Australia Zachodnia, Australia[33]. | Na podstawie Phalangista xanthopus Ogilby[17]. |
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Trichosurus: gr. θριξ thrix, τριχος trikhos ‘włosy’; ουρα oura ‘ogon’[36].
- vulpecula: łac. vulpecula ‘lisek’, od vulpes, vulpis ‘lis’; przyrostek zdrabniający -ula[37].
- arnhemensis: Ziemia Arnhema, Australia[19].
- eburacensis: etymologia niejasna, Lönnberg nie wyjaśnił znaczenia epitetu gatunkowego[23].
- fuliginosus: nowołac. fuliginosus ‘okopcony, pokryty sadzą’, od łac. fuligo, fuliginis ‘sadza’[38].
- hypoleucus: gr. ὑπο hupo ‘pod’; λευκος leukos ‘biały’[39].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Kitanka lisia występuje w zależności od podgatunku[40][27]:
- T. vulpecula vulpecula – wschodnia i południowa kontynentalna Australia, od środkowego Queenslandu do Wiktorii i Australii Południowej oraz rozproszone populacje w suchych obszarach środkowej Australii, w tym wyspy Magnetic i Prudhoe w Queensland oraz wyspa Thistle i Wyspa Kangura w Australii Południowej.
- kitanka krótkowłosa[25] (T. vulpecula arnhemensis) – północno-wschodnia Australia Zachodnia i Terytorium Północne, w tym Wyspa Barrowa, Melville i Bathurst.
- T. vulpecula eburacensis – półwysep Jork w północnej części Queensland.
- T. vulpecula fuliginosus – Tasmania i wyspy w Cieśninie Bassa.
- T. vulpecula hypoleucus – południowo-zachodnia Australia Zachodnia.
Gatunek introdukowany w Nowej Zelandii[40].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 35–55 cm, długość ogon 25–40 cm; masa ciała 1,2–4,5 kg[40][41]. Niewielki, roślinożerny ssak o długim chwytnym ogonie pozbawionym sierści od strony, którą przylega do gałęzi; taka budowa ogona zwiększa znacznie jego przyczepność. Sierść jedwabista, puszysta, gęsta, szara lub brązowa.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozród
Rozmnaża się cały rok; torba otwiera się do przodu, wewnątrz znajdują się 2 sutki; ciąża trwa 17 dni, po czym rodzą się młode, które przebywają w torbie do 5 miesiąca życia.
- Pożywienie
Gatunek roślinożerny, nie gardzi jednak owadami.
- Biotop
Lasy eukaliptusowe, parki i ogrody.
Status
[edytuj | edytuj kod]Gatunek liczny, inwazyjny[42]. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[24].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. Class I, Mammalia: containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Edinburgh: W. Creech, 1792, s. 198. (ang.).
- ↑ Meyer 1793 ↓, s. 23.
- ↑ Meyer 1793 ↓, s. 24.
- ↑ Ch.K. André: Der Zoologe, oder Compendiöse Bibliothek des Wissenswürdigsten aus der Thiergeschichte und allgemeinen Naturkunde. Cz. 1. Eisenach: Johann Jacob Gebauer, 1795, s. 26. (niem.).
- ↑ a b G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 2: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 487. (ang.).
- ↑ J.M. Bechstein: Thomas Pennant’s Allgemeine Uebersicht der vierfüssigen Thiere. Cz. 2. Weimar: Im Verlage des Industrie-Comptoir’s, 1800, s. 337, 683. (niem.).
- ↑ G.A. Goldfuss: Vergleichende Naturbeschreibung der Säugethiere. Erlangen: altherschen Kunst- und Buchhandlung, 1809, s. 220. (niem.).
- ↑ A.G. Desmarest: Phalanger, Phalangista, Geoff., Cuv. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Wyd. Nouv. éd. presqu’ entièrement refondue et considérablement angmentée. T. 25. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 475. (fr.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères, avec figures originales, coloriées, dessinées d’après des animaux vivants. T. 6. Paris: Chez A. Belin, 1824, s. ryc. i tekst. (fr.).
- ↑ Addenda et Emendanda. W: J.B. Fischer: Synopsis Mammalium. Stuttgardtiae: Sumtibus J.G. Cottae, 1829, s. 383. (łac.).
- ↑ a b c d W. Ogilby. On two New Species of Phalangista, Cuv. „Proceedings of the Committee of Science and Correspondence of the Zoological Society of London”. 1, s. 135, 1831. (ang.).
- ↑ G.R. Waterhouse: Mammalia. Marsupialia or Pouched Animals. W: W. Jardine: The Naturalist’s Library. Cz. 24. Edinburgh: W.H. Lizars, 1841, s. 268. (ang.).
- ↑ J.E. Gray: Contributions towards the Geographical distribution of the Mammalia of Australia, with votes on some recently discovered species. W: G. Grey: Journals of Two Expeditions of Discovery in North-West and Western Australia. Cz. 2. London: T. and W. Boone, 1841, s. 401. (ang.).
- ↑ Wagner 1843 ↓, s. 76.
- ↑ Wagner 1843 ↓, s. 81.
- ↑ P. Gervais: Phalanger. Phalangista. W: A. d’Orbigny: Dictionnaire universel d’histoire naturelle résumant et complétant tous les faits présentés par les Encyclopédies, les anciens dictionnaires scientifiques, les Œuvres complètes de Buffon, et les meilleurs traités spéciaux sur les diverses branches des sciences naturelles; – Donnant la description des êtres et des divers phénomènes de la nature, l’étymologie et la définition des noms scientifiques, et les principales applications des corps organiques et inorganiques à l’agriculture, à la médecine, aux arts industriels, etc. Cz. 9. Paris: Au bureau principal des éditeurs, 1847, s. 704. (fr.).
- ↑ a b c J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch. Schreiber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 5: Die Affen, Bahnlücker, Beutelthiere, Susthiere, Tusettenfresser und Sandflüger. Leipzig: Berlag von T. D. Weigel, 1855, s. 273. (niem.).
- ↑ J.L.G. Kreff. The Phalanger Tribe – (continued.). „The Sydney Mail and New South Wales Advertiser”. 13 (626), s. 821, 1872. (ang.).
- ↑ a b c R. Collett. On a collection of mammals from north and north-west Australia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. For the year 1897, s. 328, 1897. (ang.).
- ↑ E. Schwarz. Über zwei mit Trichosurus vulpecula verwandte Kusus. „Zoologischer Anzeiger”. 34, s. 626, 1909. (niem.).
- ↑ O. Thomas. On various mammals obtained during Capt. Wilkins’s Expedition in Australia. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 17, s. 633, 1926. DOI: 10.1080/00222932608633458. (ang.).
- ↑ H.H. Finlayson. The brush-tailed opossum of Kangaroo Island, South Australia. „Transactions of the Royal Society of South Australia”. 87, s. 18, 1963. (ang.).
- ↑ a b Lönnberg 1916 ↓, s. 9.
- ↑ a b K. Morris i inni, Trichosurus vulpecula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-08-08] (ang.).
- ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 12. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Trichosurus vulpecula. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-08-02].
- ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 76. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Trichosurus vulpecula (Kerr, 1792). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-02]. (ang.).
- ↑ A. Phillip: The voyage of Governor Phillip to Botany Bay: with an account of the establishment of the colonies of Port Jackson & Norfolk Island; compiled from authentic papers which have been obtained from the several departments, to which are added the journals of Lieuts. Shortland, Watts, Ball, & Capt. Marshall; with an account of their new discoveries. London: John Stockdale, 1789, s. 150 i ryc.. (ang.).
- ↑ T. Iredale & E. Le G. Troughton. A check-list of the mammals recorded from Australia. „The Australian Museum Memoir”. 6, s. 31, 1934. (ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Trichosurus arnhemensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-08-02].
- ↑ a b Ø. Wiig & L. Bachmann. The mammal type specimens at the Natural History Museum, University of Oslo, Norway. „Zootaxa”. 3736 (5), s. 590–591, 2013. DOI: 10.11646/zootaxa.3736.5.9. (ang.).
- ↑ a b Jackson i Groves 2015 ↓, s. 130.
- ↑ Lönnberg 1916 ↓, s. 10.
- ↑ Jackson i Groves 2015 ↓, s. 129.
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 689, 1904. (ang.).
- ↑ vulpecula, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-02] (ang.).
- ↑ fuliginosus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-02] (ang.).
- ↑ hypoleucus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-02] (ang.).
- ↑ a b c K. Helgen & S. Jackson: Family Phalangeridae (Cuscuses, Brush-tailed Possums and Scaly-tailed Possum). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 483. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 53. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ GISD [online], issg.org [dostęp 2017-11-24].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- F.A.A. Meyer: Systematisch-summarische Uebersicht der neuesten zoologischen Entdeckungen in Neuholland und Afrika: nebst zwey andern zoologischen Abhandlungen. Leipzig: Im Verlage der Dykischen Buchhandlung, 1793, s. 1–178. (niem.).
- J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch. Schreiber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 3. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1843, s. 1–614. (niem.).
- E. Lönnberg. Results of Dr. E. Mjöberg’s Swedish Scientific Expeditions to Australia 1910-1913. II. Mammals from Queensland. 1. List of Mammals. „Kungl. Svenska vetenskapsakademiens handlingar”. 52 (2), s. 3–11, 1916. (ang.).
- S.M. Jackson & C.P. Groves: Taxonomy of Australian Mammals. Clayton South: CSIRO Publishing, 2015, s. 1–529. ISBN 978-1-486-30012-9. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).