Kazimierz I Odnowiciel

Kazimierz I Odnowiciel
	; Rysunek Jana Matejki z cyklu Poczet królów i książąt polskich
	Książę Polski
Okres	od 1034; do 1058
Poprzednik	Mieszko II Lambert
Następca	Bolesław II Szczodry
	Dane biograficzne
Dynastia	Piastowie
Data urodzenia	25 lipca 1016
Data i miejsce śmierci	19 marca 1058 ; Poznań
Miejsce spoczynku	Poznań
Ojciec	Mieszko II Lambert
Matka	Rycheza Lotaryńska
Żona	Maria Dobroniega
Dzieci	Bolesław II Szczodry,; Władysław Herman,; Mieszko,; Świętosława Swatawa,; Otto
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Kazimierz I Odnowiciel (ur. 25 lipca 1016, zm. 19 marca 1058^[1] w Poznaniu) – książę z dynastii Piastów, władca Polski w latach 1034–1058 (z przerwami), syn Mieszka II i Rychezy. Po śmierci ojca, w 1034 r. objął władzę w zniszczonym przez kryzys państwie. Próbował wzmocnić władzę monarszą, co spotkało się ze sprzeciwem możnowładztwa. Książę został wygnany na Węgry, skąd wyjechał później do Niemiec. W kraju zapanował chaos. Brak centralnej władzy spowodował samowolę, a nawet utworzenie na części terytorium niezależnego państewka (Miecław na Mazowszu). Doszło do powstania ludowego, a w 1038 r. najazdu księcia Czech Brzetysława I.

Dopiero w 1039 r., a być może 1040 Kazimierz powrócił do kraju, przystępując do odbudowy zniszczonej organizacji państwowej i kościelnej. W polityce zagranicznej oparł się na sojuszu z Rusią. W 1047 ostatecznie pokonał Miecława, przy pomocy wojskowej swojego szwagra Jarosława Mądrego i przywrócił polskie panowanie na Mazowszu. Przeniósł z Gniezna do Krakowa główny ośrodek władzy państwowej i odnowił tamtejsze biskupstwo. Ufundował opactwo benedyktynów w Tyńcu (1044). Zbrojnie odbił też zagarnięty przez Czechów Śląsk (1050), jednak na zjeździe w Kwedlinburgu w 1054 zgodził się płacić za niego Czechom coroczny trybut.

Panowanie

W 1026 r. został oddany do któregoś z klasztorów, prawdopodobnie jedynie w celu zdobycia wykształcenia. Domniemane istnienie Bolesława Zapomnianego i połączona z tym hipoteza, że Kazimierz złożył profesję zakonną i został oblatem, a w 1034 r. dostał od papieża dyspensę i wystąpił z zakonu, nie cieszy się obecnie uznaniem wśród historyków. Po śmierci Mieszka ster rządów zapewne chciała przejąć Rycheza, być może wcześniej skłócona z mężem. Kazimierz ulegał woli ambitnej matki. Ona sama najprawdopodobniej wywiozła z kraju koronę królewską Mieszka II (w okresie rządów Bezpryma), co obecnie odczytuje się jako przejaw dbałości o prawa syna do tronu. Kazimierz nie zdołał się jednak koronować ze względu na trudności wewnętrzne (możni nie życzyli sobie koronacji) i zewnętrzne (sprzeciw Cesarstwa).

Wielkopolska uległa buntowi ludowemu skierowanemu przeciwko możnowładcom oraz Kościołowi i nastąpił masowy powrót do wierzeń przedchrześcijańskich. Na Mazowszu powstało oddzielne państwo Miecława (Masława). Na Pomorzu władzę przejęła miejscowa dynastia. W 1038 r., wykorzystując sytuację wewnętrzną Polski i panujące bezkrólewie, książę czeski Brzetysław I najechał zbrojnie Polskę, rabując ogromne bogactwa. Złupił on Wielkopolskę, niszcząc siedziby biskupie w Poznaniu i Kruszwicy. Ze zdewastowanej stolicy kraju, Gniezna, wywiózł do Pragi relikwie św. Wojciecha, Radzyma Gaudentego i pięciu eremitów, krzyż złoty ofiarowany przez Mieszka I, który ważył trzy razy tyle co on sam, złote tablice wysadzane klejnotami i wiele innych kosztowności. Jak pisał Gall Anonim: „I tak długo wspomniane miasta pozostawały w opuszczeniu, że w kościele św. Wojciecha Męczennika i św. Piotra Apostoła dzikie zwierzęta znalazły legowiska.” Ponadto żołnierze czescy zburzyli budowle sakralne w Poznaniu, które zostały wzniesione przez Mieszka I na uroczystość chrztu Polski, a także splądrowali grobowiec tego władcy, czego dowodem była m.in. czeska moneta odnaleziona w ruinach. Brzetysław zrujnował również zamek oraz kościół kamienny na wyspie Jeziora Lednickiego w Wielkopolsce. Z Giecza, którego ludność poddała się bez walki, przesiedlił licznych rzemieślników do Czech, do miejscowości zwanej odtąd Hedčany (od czeskiej nazwy Giecza – Hedeč)^[2]. W drodze powrotnej Brzetysław zabrał Polsce Śląsk oraz Małopolskę.

Kazimierz, przebywający dotychczas na Węgrzech na dworze króla Stefana I (który jednak był w kłopotliwej sytuacji, bo wspierał Brzetysława I czeskiego), po jego śmierci w sierpniu 1038 r. udał się do Niemiec, gdzie korzystne koligacje miała jego matka Rycheza. Po złożeniu hołdu lennego w 1039 r. królowi Henrykowi III Salickiemu i otrzymaniu od niego pomocy militarnej (500 ciężkozbrojnych rycerzy niemieckich) i finansowego wsparcia Kazimierz wrócił do kraju^[3]. Henryk obawiał się bowiem zbytniego wzmocnienia Brzetysława czeskiego. Pomoc okazał również książę ruski Jarosław Mądry, którego siostrę, Marię Dobroniegę, pojął Kazimierz za żonę. Odnowiciel powrócił do Wielkopolski, a w 1040 roku dokonał wyprawy na Śląsk. Na mocy układu w Ratyzbonie z 1041, Brzetysław zrzekł się wszystkich ziem polskich (w tym Małopolski), poza częścią Śląska^[4]. Niezniszczony Kraków stał się główną siedzibą polskiego księcia. W 1046 roku Kazimierz ponownie spróbował odzyskać Śląsk, co doprowadziło do spotkania z Brzetysławem I u króla niemieckiego w Merseburgu, a potem w Miśni, gdzie zawarto układ pokojowy.

W 1047 roku, przy wsparciu zbrojnym Jarosława, Kazimierz zaatakował Mazowsze i pokonał Miecława. Podbił wówczas Mazowsze oraz zapewne Pomorze Gdańskie, jako że w bitwie zostali pokonani sojusznicy Miecława – książęta pomorscy. W 1050 roku Kazimierz Odnowiciel ponownie wyprawił się na Śląsk i ostatecznie go zajął. Spowodowało to skargę Brzetysława I czeskiego do cesarza Henryka, co doprowadziło do zjazdu w Goslarze w listopadzie tego samego roku, na którym Kazimierz zapobiegł groźbie interwencji niemieckiej. Spór o ziemie te rozstrzygnięto ostatecznie na zjeździe w Kwedlinburgu. Śląsk pozostał przy Polsce, a Kazimierz Odnowiciel zobowiązał się płacić Czechom coroczny trybut w wysokości 500 grzywien srebra i 30 grzywien złota.

W 1046 r. odnowił biskupstwo krakowskie. Nowym biskupem został mnich iroszkocki Aron. W 1051 odnowione zostało biskupstwo wrocławskie z siedzibą w Ryczynie, które prawdopodobnie podporządkowano zwierzchnictwu metropolity magdeburskiego^[5]. Nowym biskupem wrocławskim został Hieronim. W 1051 roku wsparł cesarza Henryka w wyprawie przeciwko Andrzejowi I węgierskiemu, podczas której oddziały polskie wzięły udział w bitwie o most nad Rabanicą (Repczą).

Kazimierzowi nie udało się jednak odnowić arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Przypisuje się mu fundację klasztoru benedyktynów w Tyńcu, ok. 1044 roku oraz fundację klasztoru opactwa benedyktynów w Mogilnie ok. 1045 roku^{[potrzebny przypis]}. Zamiast utrzymywać stałą drużynę wojów zapoczątkował on zwyczaj nadawania ziemi rycerzom w zamian za służbę wojskową. Starania o odbudowę kraju po kryzysie sprawiły, że Kazimierz został obdarzony przydomkiem Odnowiciela.

Kazimierz Odnowiciel zmarł 19 marca 1058^[1] w Poznaniu i został pochowany w tamtejszej katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Podczas swojego długiego, trwającego osiemnaście lat panowania, doprowadził do przywrócenia państwowości polskiej i odzyskał dla Piastów państwo w takich granicach, w jakich otrzymał je od Mieszka II.

Bolesław Zapomniany

W XIX w. powstała hipoteza, że Kazimierz Odnowiciel miał brata Bolesława, który objął rządy po wygnaniu Kazimierza Odnowiciela, a powrót Kazimierza do kraju w 1039 umożliwiła jego śmierć. Według Oswalda Balzera miał on być starszym synem Mieszka II i Rychezy, urodzonym w 1014 lub 1015^[6], natomiast według Tadeusza Wasilewskiego synem Mieszka i nałożnicy urodzonym w 1033^[7]. Hipoteza ta we współczesnej historiografii jest jednak odrzucana^[8].

Rodzina

Kazimierz Odnowiciel prawdopodobnie w 1041 roku poślubił Dobroniegę (ur. w okr. 1010–1016, zm. 13 grudnia 1087) – córkę Włodzimierza I Wielkiego. Z tego małżeństwa pochodzili:

Bolesław II Śmiały (ur. ok. 1042, zm. 2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082) – książę Polski (1058-1076), król Polski (1076-1079),
Władysław I Herman (ur. ok. 1043, zm. 4 czerwca 1102) – książę Polski (1079-1102),
Mieszko (ur. 16 kwietnia 1045, zm. 28 stycznia 1065) – hipotetyczny książę Kujaw od 1058,
Świętosława Swatawa (ur. zap. 1046–1048, zm. 1 września 1126) – żona Wratysława II, z dynastii Przemyślidów, księcia ołomunieckiego (1055-1056, 1058-1061), księcia Czech (1061-1085) oraz króla Czech (1085-1092),
Otto (ur. zap. 1047 lub 1048, zm. zap. 1048) – otrzymał imię po Ottonie, księciu Szwabii; późne źródła myliły go z Ottonem I Pięknym, księciem morawskim; teorię tę obalił ostatecznie Oswald Balzer.

Genealogia

Bolesław I Chrobry
ur. 967
zm. 17 VI 1025

Emnilda
ur. w okr. 970–975
zm. 1016 lub 1017

Ezzon
ur. 955
zm. 21 V 1034

Matylda
ur. 980
zm. 4 XI 1025

Mieszko II Lambert
ur. 990
zm. 10 V 1034

Rycheza
ur. ok. 993
zm. 21 III 1063

	Dobroniega ur. w okr. 1010–1016 zm. 13 XII 1087 OO ok. 1041	Kazimierz I Odnowiciel (ur. 25 VII 1016, zm. 19 III 1058)



Bolesław II Śmiały ur. ok. 1042 zm. 2 lub 3 IV 1081 lub 1082	Władysław I Herman ur. ok. 1043 zm. 4 VI 1102	Mieszko ur. 16 IV 1045 zm. 28 I 1065	Świętosława Swatawa ur. w okr. 1046-1048 zm. 1 IX 1126	Otto ur. w okr. 1047-1048 zm. zap. 1048

Następstwo

Kazimierz miał czterech synów, jego następcą został Bolesław II Śmiały (Szczodry), a po jego wygnaniu władzę objął drugi syn Odnowiciela – Władysław I Herman.

Upamiętnienie

Kazimierz Odnowiciel jest patronem ulic m.in. w Dzielnicy III Prądnik Czerwony w Krakowie^[9], w Pobiedziskach i na osiedlu Gołąbki w dzielnicy Ursus w Warszawie. Kazimierza upamiętnia renesansowa płaskorzeźba umieszczona w portalu bramy wjazdowej Zamku Piastów Śląskich w Brzegu. Uchwałą Rady Gminy Kazimierz Biskupi zostało nazwane jedno z rond w Kazimierzu Biskupim (miejscowość ta zawdzięcza księciu swój pierwszy człon nazwy)^[10]^[11].

Jego wizerunek został przedstawiony na polskiej monecie o nominale 50 zł, wyemitowanej w 1980. Moneta ta została wykonana z miedzioniklu w nakładzie 2 503 800 egzemplarzy, miała średnicę 30,5 mm i wagę 11,7 g, rant ząbkowany^[12].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Jasiński 1992 ↓, s. 130–131, ustala datę śmierci na 19 marca 1058 r.
↑ Kosmasa Kronika Czechów, s. 206; M. Matla-Kozłowska, Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku). Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, s. 464, zob. przyp. 353.
↑ Józef Dobosz, Jacek Jaskulski, Słownik władców polskich. Poznań 1999, s. 193.
↑ Kosmasa Kronika Czechów, s. 154 (zob. przyp. 18) podaje, że Czechom pozostała część Śląska po lewej stronie Odry z Wrocławiem i Opolem; z kolei Jurek 1994 ↓, s. 40–44, uważa, że już w 1041 Polska odzyskała cały Śląsk oprócz ziemi Golęszyców.
↑ Jurek 1994 ↓, s. 37–38, 44–45, 50–54.
↑ Balzer 1895 ↓, s. 80–81.
↑ Tadeusz Wasilewski. Zapomniane przekazy rocznikarskie o Bolesławie Mieszkowicu. O nie – Gallowe pojmowanie wczesnych dziejów Polski. „Przegląd Historyczny”. T. LXXX, z. 2, s. 225–237, 1989.
↑ M.in. Jasiński 1992 ↓, s. 127–128; Gerard Labuda: Mieszko II król Polski (1025–1034). Czasy przełomu w dziejach państwa polskiego. Kraków: 1992, s. 148–175, seria: Polska Akademia Umiejętności. Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego. 73.
↑ MateuszM. Drożdż MateuszM., „Biuletyn Rady Dzielnicy III Miasta Krakowa” nr 3, wrzesień 2016 .
↑ Uchwała nr X/90/2019 Rady Gminy Kazimierz Biskupi z dnia 18 czerwca 2019 r., „Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego”, Poz. 6200, 1 lipca 2019 [dostęp 2023-11-24] .
↑ Praca zbiorowa pod redakcją Zbigniewa Chodyły, Dzieje Kazimierza Biskupiego, wyd. 2, Konin: Wydawnictwo „Aspeks”, 2001, ISBN 83-88349-03-01.
↑ Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. Szczecin: Nefryt, 1995, s. 71. ISBN 83-902670-1-2.

Bibliografia

Źródła

Kosmas, Kosmasa Kronika Czechów, Warszawa 1968.

Opracowania

Oswald Balzer: Genealogia Piastów. Kraków: Akademia Umiejętności, 1895.
Kazimierz Jasiński: Rodowód pierwszych Piastów. Warszawa-Wrocław: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, 1992. ISBN 83-85218-32-7. OCLC 468383930.
T. Jurek: Ryczyn biskupi. W: T. Jurek: Roczniki historyczne. 1994.
Matla-Kozłowska M., Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku). Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, Poznań 2008.
StanisławS. Szczur StanisławS., Historia Polski: średniowiecze, Kraków: Wyd. Literackie, 2002, ISBN 83-08-03273-7, OCLC 830373090 .

Linki zewnętrzne

Materiały związane z Kazimierzem Odnowicielem w bibliotece Polona

[zgon-1] Jasiński 1992 ↓, s. 130–131, ustala datę śmierci na 19 marca 1058 r.

[2] Kosmasa Kronika Czechów, s. 206; M. Matla-Kozłowska, Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku). Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, s. 464, zob. przyp. 353.

[3] Józef Dobosz, Jacek Jaskulski, Słownik władców polskich. Poznań 1999, s. 193.

[4] Kosmasa Kronika Czechów, s. 154 (zob. przyp. 18) podaje, że Czechom pozostała część Śląska po lewej stronie Odry z Wrocławiem i Opolem; z kolei Jurek 1994 ↓, s. 40–44, uważa, że już w 1041 Polska odzyskała cały Śląsk oprócz ziemi Golęszyców.

[CITEREFJurek199437–38,_44–45,_50–54-5] Jurek 1994 ↓, s. 37–38, 44–45, 50–54.

[6] Balzer 1895 ↓, s. 80–81.

[7] Tadeusz Wasilewski. Zapomniane przekazy rocznikarskie o Bolesławie Mieszkowicu. O nie – Gallowe pojmowanie wczesnych dziejów Polski. „Przegląd Historyczny”. T. LXXX, z. 2, s. 225–237, 1989.

[8] M.in. Jasiński 1992 ↓, s. 127–128; Gerard Labuda: Mieszko II król Polski (1025–1034). Czasy przełomu w dziejach państwa polskiego. Kraków: 1992, s. 148–175, seria: Polska Akademia Umiejętności. Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego. 73.

[9] MateuszM. Drożdż MateuszM., „Biuletyn Rady Dzielnicy III Miasta Krakowa” nr 3, wrzesień 2016 .

[10] Uchwała nr X/90/2019 Rady Gminy Kazimierz Biskupi z dnia 18 czerwca 2019 r., „Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego”, Poz. 6200, 1 lipca 2019 [dostęp 2023-11-24] .

[11] Praca zbiorowa pod redakcją Zbigniewa Chodyły, Dzieje Kazimierza Biskupiego, wyd. 2, Konin: Wydawnictwo „Aspeks”, 2001, ISBN 83-88349-03-01.

[12] Janusz Parchimowicz: Katalog monet polskich obiegowych i kolekcjonerskich od 1916. Szczecin: Nefryt, 1995, s. 71. ISBN 83-902670-1-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]