Karniszyn
52°58′33″N 19°54′12″E/52,975833 19,903333| wieś | |
_-_panoramio.jpg)
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
23 |
| Kod pocztowy |
09-320[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WZU |
| SIMC |
0112058[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu żuromińskiego  | |
Położenie na mapie gminy Bieżuń  | |
| 52°58′33″N 19°54′12″E/52,975833 19,903333[1]
| |
Karniszyn – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie żuromińskim, w gminie Bieżuń[5][6]. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1519 roku, zdegradowany przed 1662 rokiem[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.
Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Stanisława Biskupa Męczennika w Bieżuniu.
Przez miejscowość przepływa rzeczka Luta, dopływ Wkry.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś wymieniana w 1401 pod nazwą Karnischino, Carnischin, Carnyszyno, leżąca w ziemi płockiej, po lewej stronie rzeki Wkry na terenie tzw. Zawkrza. Od 1401 należał do parafii Chamsk, od 1530 siedziba oddzielnej parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w dekanacie szreńskim do 1756, kiedy znalazł się w parafii bieżuńskiej.
3 lipca 1519 r. Karniszyn otrzymał prawa miejskie niemieckie od króla Zygmunta I, które uzyskał dla niej wojski płocki, pisarz królewski i kasztelan sierpecki Jan Wieczwiński z Wieczwny herbu Prus III. Wraz z zezwoleniem na lokację miasto otrzymało prawo odbywania jarmarków na Wszystkich Świętych i na Boże Ciało oraz targów co sobotę. Otrzymało także 12 lat zwolnienia od podatków.
Miasto Karniszyn, położone 2 km od sąsiedniego miasta Bieżunia, było zdecydowanie mniejsze – w 1578 miało 13 włók gruntów, w tym czasie Szreńsk miał ich 15, a Mława 32. Także podatki miasto płaciło mniejsze - 28 florenów i 21 groszy, gdy w tym samym czasie Szreńsk płacił 122 fl. i 7 gr, a Bieżuń 45 fl. i 13 gr.
W źródłach z drugiej połowy XVII w. (1662) występuje już jako wieś. Kościół pw. św. Stanisława mimo odbudowy rozebrano w 1770 r. a parafię włączono do bieżuńskiej[8].
Według zachowanych źródeł z XV i XVI wieku znajdował się w Karniszynie zamek. W pierwszych zapisach określano go jako fortalicję zburzoną podczas najazdu Krzyżaków w 1414 r. Jędrzej Święcicki nazywał zamek „Arx Carnissium”, w innych wzmiankach mowa o "Castellum". Fortalicja została odbudowana. Następna wzmianka z 1466 r. wspomina o „Fortalicjum Carnischin dewastandum”. Zamek ponownie odbudowano, a zapis z 1520 r. wspomina: „Król Zygmunt I zwalnia Sebastiana Myślińskiego z udziału w wyprawie wojennej pod warunkiem, iż przez 7 tygodni będzie przebywał w zameczku w Karniszynie”. Kolejne zapiski o istnieniu zamku pochodzą jeszcze z 1564 i 1634 r. Zamek został zniszczony podczas potopu szwedzkiego wraz z kościołem i miastem w 1656 r. i nie został już odbudowany. Od prawdopodobnie 1696 w składzie dóbr bieżuńskich. W 1985 przeprowadzono badania archeologiczne zamku, którego pozostałości do dziś są widoczne w postaci fragmentów fundamentów.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 50714
- ↑ Wieś Karniszyn w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-04-20], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 421 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38-39.
- ↑ Zamki Mazowsza, Odyssei, portal społeczności podróżników. [dostęp 2008-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-17)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Ilski, Karszniszyn nad Lutą. Zarys dziejów. Bieżuńskie Zeszyty Historyczne nr 9, Bieżuń 1996. s. 43-67 ISSN 1231-0212
- M.Głosek, Leszek Kajzer, M.Ptycia, K.Walenta, A.Wójcik, Karniszyn. Archeologiczne badania weryfikacyjne założenia obronnego, Łódź 1985, maszynopis w zbiorach Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Ciechanowie, syg. Av. 41-56, s.5.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Karniszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 848.
- Karniszyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 59.
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Kolonia | |
| Osada leśna | |
| Części wsi |
|
| Kolonie wsi | |
| Osada wsi | |
| Przysiółki wsi |
|
