Język tajski
| Obszar |
Tajlandia i inne | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
ogółem 46–50 milionów; 20 milionów jako pierwszy język[1] | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| język urzędowy |  Tajlandia
| ||||||
| Organ regulujący | ?↗ | ||||||
| UNESCO | 1 bezpieczny↗ | ||||||
| Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | th | ||||||
| ISO 639-2 | tha | ||||||
| ISO 639-3 | tha | ||||||
| IETF | th | ||||||
| Glottolog | thai1261 | ||||||
| Ethnologue | tha | ||||||
| GOST 7.75–97 | таи 645 | ||||||
| WALS | tha | ||||||
| SIL | THJ | ||||||
| Występowanie | |||||||
| |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język tajski, syjamski – język z rodziny języków dajskich. Jest językiem urzędowym Tajlandii[2]. Jako pierwszy język używany jest jedynie w centralnej części Tajlandii (wokół Bangkoku). Na północy, południu oraz w regionie północno-wschodnim mówi się odrębnymi językami tajskimi[3][4][5].
System fonetyczny
[edytuj | edytuj kod]System dźwiękowy (a także słowotwórstwo) języka tajskiego opiera się na sylabie o sformalizowanej budowie, składającej się z: nagłosu, śródgłosu, wygłosu (nie zawsze) i tonu. W nagłosie i wygłosie sylaby mogą znajdować się tylko spółgłoski (พยัญชนะ phayanchana), a w śródgłosie głoski z grupy sara (สระ), które to słowo tłumaczy się zazwyczaj jako „samogłoska”, choć do zakresu pojęcia „sara” należą także dyftongi (np. /ɯːa/), tryftongi oraz zbitka samogłosek ze spółgłoską /w/ – /iaw/ (/iaw/ i tryftongi, określane w literaturze anglojęzycznej jako „glide endings”, występują tylko w sylabach otwartych, czyli pozbawionych wygłosu). Tradycyjnie, do grupy „sara” zaliczano też zbitki: /am/, /ri/ i /rɯ/, które zachowały do dziś własne znaki pisma.
Głoski i ich zbitki występujące w nagłosie sylaby to: /g-/, /kh-/, /ng-/, /j-/, /ch-/, /s-/, /y-/, /d-/, /dt-/, /th-/, /n-/, /b-/, /bp-/, /ph-/, /f-/, /m-/, /r-/, /l-/, /w-/, /h-/, /kr/, /kl/, /kw/, /kʰr/, /kʰl/, /kʰw/, /pr/, /pl/, /pʰr/, /pʰl/, /tr/ oraz zwarcie krtaniowe, a w wygłosie: /-n/, /-ng/, or /-m/ (sylaby „żywe”), /-k/, /-p/, or /-t/ (sylaby „martwe”). Samogłoski tajskie to: /i ɯ u e ɤ o ɛ ɔ a/ oraz ich długie wersje (iloczas). Pozostałe dźwięki z grupy „sara” to: /aj/, /ia/, /aw/, /ua/, /ew/, /uj/, /ɯa/ (długie bądź krótkie), /ɛːw/, /ɤːj/, /ɔːj/, /o:j/, /iaw/, /uaj/, /ɯaj/ (wyłącznie długie), oraz wyłącznie krótkie /iw/.
Spółgłoski w nagłosie:
| Wargowe | Dziąsłowe | Podniebienne | Tylnojęzykowe | Krtaniowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | [m] ม |
[n] ณ,น |
[ŋ] ง |
|||
| Zwarte | bezdźwięczne | [p] ป |
[t] ฏ,ต |
[tɕ] จ |
[k] ก |
[ʔ] อ |
| przydechowe | [pʰ] ผ,พ,ภ |
[tʰ] ฐ,ฑ,ฒ,ถ,ท,ธ |
[tɕʰ] ฉ,ช,ฌ |
[kʰ] ข,ฃ,ค,ฅ,ฆ |
||
| dźwięczne | [b] บ |
[d] ฎ,ด |
||||
| Szczelinowe | [f] ฝ,ฟ |
[s] ซ,ศ,ษ,ส |
[h] ห,ฮ | |||
| Płynne | [w] ว |
[l] ล,ฬ |
[j] ญ,ย |
|||
| Drżące | [r] ร |
|||||
Tony
[edytuj | edytuj kod]Tonów w języku tajskim jest pięć – trzy rejestrowe (niski, pośredni, wysoki) i dwa konturowe (opadający i rosnący)[2]. Tony są elementem alfabetu języka tajskiego, posiadają funkcję dystynktywną. Przykład sylab o identycznych głoskach, ale różnych tonach i znaczeniach:
| Ton tajski | Zapis | Wymowa | Znaczenie |
|---|---|---|---|
| Pośredni สามัญ | นา | /nāː/ | pole ryżowe |
| Niski เอก | หน่า | /nàː/ | (popularny pseudonim) |
| Opadający โท | หน้า | /nâː/ | twarz |
| Wysoki ตรี | น้า | /náː/ | młodsze rodzeństwo matki |
| Rosnący จัตวา | หนา | /nǎː/ | gruby, gęsty |
Nie jest przyjęta za standard żadna transkrypcja ani transliteracja pisma tajskiego na alfabet łaciński. Najczęściej używa się (także w niniejszym artykule) Royal Thai General System of Transcription (RTGS), który jest jednak systemem przybliżonym (stworzonym na użytek znaków informacyjnych dla turystów), gdyż nie odtwarza tonów i iloczasu.
Morfologia i składnia
[edytuj | edytuj kod]Jest to język typu SVO (subject-verb-object), czyli o szyku zdania zbliżonym do języków europejskich. Wyrazy są nieodmienne, z tego względu pozycja wyrazu w zdaniu określa relacje znaczeniowe (język izolujący).
Pismo tajskie
[edytuj | edytuj kod]
Pismo tajskie jest alfabetem sylabicznym, spokrewnionym z alfabetami indyjskimi. Składa się z 44 liter podstawowych spółgłoskowych oraz 14 niesamodzielnych znaków służących do zaznaczania samogłosek (do zapisu niektórych dźwięków „sara” używa się też znaków spółgłoskowych). W piśmie tajskim nie rozróżnia się dużych i małych liter. Między wyrazami brak odstępów (z bardzo nielicznymi wyjątkami). Odstępem oddziela się zdania. Sylaby pisze się od lewej do prawej, ale kolejność stawiania liter w ramach sylaby określają odrębne zasady ortografii.
Spółgłoski można podzielić na trzy klasy tonalne: niskie, średnie i wysokie:
Niskie: ค, ฅ, ฆ, ง, ช, ซ, ฌ, ญ, ฑ, ฒ, ณ, ท, ธ, น, พ, ฟ, ภ, ม, ย, ร, ล, ว, ฬ, ฮ
Średnie: ก, จ, ฎ, ฏ, ด, ต, บ, ป, อ
Wysokie: ข, ฃ, ฉ, ฐ, ถ, ผ, ฝ, ศ, ษ, ส, ห
Znajomość klasy spółgłoski, typu sylaby („żywa” lub „martwa”) oraz długości samogłoski w sylabie pozwala określić, jaki ton ma być użyty przy wypowiadaniu sylaby. Dodatkowo ton może być modyfikowany odpowiednim markerem.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ethnologue report for language code: tha.
- ↑ a b Thai language, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-06-04] (ang.).
- ↑ Ethnologue report for language code: tts.
- ↑ Kam-Tai, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2022-08-29] (ang.).
- ↑ Ethnologue report for language code: nod.