Język sycylijski
| Obszar |
Włochy: Sycylia, środkowa i południowa Kalabria, Lecce (Apulia), Salerno (Kampania) oraz emigranci w ponad 30 krajach świata (m.in. USA i Argentyna). | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
4,8 miliony | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Status oficjalny | |||||||
| UNESCO | 2 wrażliwy↗ | ||||||
| Ethnologue | 5 rozwojowy↗ | ||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-2 | scn | ||||||
| ISO 639-3 | scn | ||||||
| IETF | scn | ||||||
| Glottolog | sici1248 | ||||||
| Ethnologue | scn | ||||||
| SIL | SCN | ||||||
| Występowanie | |||||||
 | |||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Język sycylijski (syc. sicilianu, wł. lingua siciliana) – zespół dialektów używanych na Sycylii oraz na Półwyspie Apenińskim (Kalabria i Apulia). Znacznie różni się od standardowego języka włoskiego, do tego stopnia, że przez językoznawców uważany jest za odrębny od włoskiego język[1], jednakże nie ma statusu języka oficjalnego i nie jest nauczany w szkołach. Wydawana jest m.in. poezja w dialektach sycylijskich. Używany głównie jako język mówiony.
We Włoszech uznawany jest za dialekt języka włoskiego. Język sycylijski czerpał wiele zapożyczeń z łaciny, greki, języka arabskiego, hiszpańskiego, katalońskiego oraz włoskiego.
Dialekty
[edytuj | edytuj kod]W języku sycylijskim wyróżnia się następujące dialekty:
- zachodniosycylijski (Palermo, Trapani, środkowa i zachodnia część prowincji Agrigento)
- środkowy metafonetyczny
- południowo-wschodni metafonetyczny
- ennijski (prowincja Enna)
- wschodni nie-metafonetyczny (prowincja Katania)
- messyński (prowincja Mesyna)
- liparyjski (Wyspy Liparyjskie)
- dialekt wyspy Pantelleria, zwany Pantesco
- południowokalabryjski (południowa i środkowa Kalabria)
- południowopuglijski, zwany Salentino (południowa Apulia)
Porównanie z innymi językami
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj gramatyczny i tworzenie liczby mnogiej
[edytuj | edytuj kod]Ogólnie, rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które we włoskim kończą się na a, również i w sycylijskim mają takie zakończenie, np. casa („dom”), porta („drzwi”), carta („kartka”), lecz ta reguła ma wyjątki, np. soru („siostra”), ficu („figa”). Podczas gdy włoski używa o jako zakończenie rzeczowników rodzaju męskiego, sycylijski zwykle używa u, np. omu („człowiek”), libbru („książka”), nomu („imię”). Końcowe i może być i w rzeczownikach rodzaju męskiego i żeńskiego (z kolei we włoskim końcowe e może być w rzeczownikach obojga rodzajów).
W przeciwieństwie do włoskiego, sycylijski używa jednej litery i, aby oznaczyć zarówno rzeczowniki liczby mnogiej męskiego rodzaju, jak i żeńskiego, np. casi („domy”), porti („drzwi”), tauli („stoły”). Jest również wiele wyjątków od tej reguły, które nie zawsze pokrywają się z włoskimi odpowiednikami, np. òmini („ludzie”), jorna („dni”), jòcura („gry”), manu („ręka/ręce”), vrazza („ramiona”), libbra („książki”), jardina („ogródki”), scrittura („pisarze”), signa („znaki”).
Opuszczanie początkowego łacińskiego i
[edytuj | edytuj kod]W olbrzymiej większości przypadków, gdzie pierwotne łacińskie słowo miało na początku i, język sycylijski zupełnie je opuszcza. Zdarza to się niekiedy w przypadku początkowego e, i w mniejszym stopniu a lub o. Przykłady: mpurtanti („ważny”), gnuranti („ignorant”), nimicu („wróg”), ntirissanti („interesujący”), llustrari („ilustrować”), mmàggini („obraz”), cona („ikona”), miricanu („amerykański”).
Czasownik aviri („mieć”)
[edytuj | edytuj kod]W przeciwieństwie do języka włoskiego, sycylijski ma tylko jeden czasownik posiłkowy aviri. Rzecz charakterystyczna, że podobnie dzieje się w języku katalońskim, hiszpańskim i rumuńskim. Sycylijski również używa tego czasownika, aby wyrazić obowiązek (tak jak w języku angielskim i w hiszpańskim, także i polskim), np. havi a jiri (ang. he/she has to go, hiszp. él/ella ha de ir, pl. on/ona ma iść). Podobnie jak w angielskim i hiszpańskim, w języku sycylijskim ta konstrukcja wymaga użycia przyimka przed czasownikiem.
Specyficzne głoski
[edytuj | edytuj kod]Język sycylijski ma dużo spółgłosek, które, jeśli nie są specyficzne dla sycylijskiego, z pewnością wyróżniają ten język od innych romańskich. Najbardziej specyficznymi głoskami są retrofleksyjne (z językiem wygiętym w górę i w tył). Głoska „-ll-” (np. w słowach pochodzenia łacińskiego), wyraża się w sycylijskim z językiem zwiniętym w górę i w tył, co nie ma miejsca w standardowym włoskim. W sycylijskim ową głoskę się zapisuje -dd-, choć nie brzmi jak [d], lecz raczej jak [ɖ]. Np. włoskie bello to po sycylijsku beddu.
Zbitka str w sycylijskim jest zupełnie inna niż we włoskim. Litery t nie wymawia się wcale, jest lekki gwizd między s a r, ta ostatnia nie wibrowana jak we włoskim.
Inną specyficzną sycylijską głoskę można napotkać w słowach, które pochodzą od łacińskich słów zawierających fl. Zwykle staje się we włoskim fi, np. fiume od łacińskiego flumen („rzeka”). W sycylijskim, ta głoska jest oddawana jak ci (reprezentując głoskę [ç]), np. ciumi lub /hjumi/ (lecz w piśmie oddaje się ją również jako sci, x albo çi). Ta głoska zbliżona jest do polskiego h.
Nieakcentowane o we włoskim staje się nieakcentowanym u w sycylijskim. Toteż u jest dużo częstsze niż o w sycylijskim. Także nieakcentowane e we włoskim staje się nieakcentowanym i w sycylijskim i i jest dużo częstsze niż e w sycylijskim.
Podwajanie i ścieśnianie
[edytuj | edytuj kod]Rzadko sygnalizowane w piśmie, mówiony sycylijski pokazuje tzw. raddoppiamento (Borelli, 2002), co oznacza, że pierwsza spółgłoska słowa jest wydłużana, gdy poprzedza ją samogłoska poprzedniego słowa, np. è bonu /ebbonu/.
Dla odmiany, litera j na początku słowa może być wymawiana za pomocą trzech różnych głosek, w zależności od tego, co poprzedza słowo. Na przykład w słowie jornu („dzień”), j jest wymawiane jak w języku polskim, jednak un jornu jest wymawiane /unnjornu/. Tri jorna („trzy dni”) jest wymawiane /triggjorna/, literę j wymawia się jak g w języku polskim.
Inna różnica między mówionym a pisanym językiem tkwi w zakresie, do którego głoski są ścieśniane w mowie potocznej. Tak więc często wyrażenie jak avemu a accattari („musimy iść i kupić”) zwykle redukuje się do amâ ccattari podczas rozmowy z bliskimi. Używa się często znaku akcentu na oznaczenie szerokiego zakresu ścieśnienia w pisanym języku, w szczególności, łącząc proste przedimki i rodzajniki określone, np. di lu = dû, a lu = ô („do”), pi lu = pû („dla”), nta lu = ntô („w”) itd.
Teksty w języku sycylijskim
[edytuj | edytuj kod]Modlitwa „Ojcze nasz”
[edytuj | edytuj kod]| Język sycylijski | Język włoski | Język łaciński |
|---|---|---|
| Patri nostru cca si 'n celu, | Padre Nostro, che sei nei cieli, | Pater noster, qui es in caelo |
| santificamu 'u nomu tuju | sia santificato il tuo nome. | sanctificetur nomen tuum: |
| venga 'u tò rregnu, | Venga il tuo regno, | Adveniat regnum tuum. |
| sia fatta 'a tò vuluntati, | sia fatta la tua volontà, | Fiat voluntas tua |
| comu 'n celu accussì 'n terra. | come in cielo, così in terra. | sicut in caelo et in terra |
| Dani oggi 'u nostru pani cutiddianu, | Dacci oggi il nostro pane quotidiano, | Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. |
| rimetti a niàutri i nostri debbiti, | e rimetti a noi i nostri debiti, | Et dimitte nobis debita nostra, |
| comu niàutri li rimittemu ê nostri debbitura | come noi li rimettiamo ai nostri debitori. | sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. |
| e nun ni lassàri cascari ‘nta’ | E non ci indurre in tentazione, | Et ne nos inducas in tentationem; |
| a tantazzioni e libbèrani d’u mali. | ma liberaci dal male. | sed libera nos a malo. |
| Amen. | Amen. | Amen. |
| lunidìa | poniedziałek |
| martidìa | wtorek |
| mercuridìa | środa |
| jovidìa | czwartek |
| venniridìa | piątek |
| sabbatudìa | sobota |
| duminicadìa | niedziela |
| Jinnaru | Styczeń |
| Frivaru | Luty |
| Marzu | Marzec |
| Aprili | Kwiecień |
| Maiu | Maj |
| Giugnu | Czerwiec |
| Giugnettu | Lipiec |
| Austu | Sierpień |
| Sittèmmiru | Wrzesień |
| Uttùviru | Październik |
| Nuvèmmiru | Listopad |
| Dicèmmiru | Grudzień |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Lingua siciliana
- Gramatyka sycylijska. linguasiciliana.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-08)].
- Vocabolario Siciliano – Italiano. scicli.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-19)]. Słownik włosko-sycylijski
- Wikipedia w języku sycylijskim