Język średnio-wysoko-niemiecki
| Obszar |
Niemcy | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Pismo/alfabet | |||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||
| |||||
| Kody języka | |||||
| ISO 639-2 | gmh | ||||
| ISO 639-3 | gmh | ||||
| ISO 639-6 | mdgr | ||||
| IETF | gmh | ||||
| Glottolog | midd1343 | ||||
| GOST 7.75–97 | срн 620 | ||||
| W Wikipedii | |||||
| |||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||
Język średnio-wysoko-niemiecki (niem. Mittelhochdeutsch) – historyczna forma języka niemieckiego. Formę tę poprzedza język staro-wysoko-niemiecki, zaś po niej nastąpił język wczesno-nowo-wysoko-niemiecki[1].
Badacze przyjmują, że funkcjonowała ona w przybliżeniu w okresie między rokiem 1050 a 1350. Niektóre źródła za cezurę końcową przyjmują rok 1500[2].
Chociaż nigdy nie powstał standardowy język średnio-wysoko-niemiecki, to prestiż domu Hohenstaufów spowodował wyłonienie się w końcu XII wieku ponadregionalnego, opartego na dialekcie szwabskim języka literackiego (mittelhochdeutsche Dichtersprache). Jednak obraz tego języka nieco zniekształca fakt, że nowoczesne wydania tekstów z tego okresu starają się ujednolicać pisownię, wskutek czego język pisany sprawia wrażenie większej spójności, niż to miało miejsce w rękopisach. „Tak zwany klasyczny język średnio-wysoko-niemiecki istniał tylko w postaci swoich wariantów lokalnych, był językiem na wskroś literackim, używanym jedynie w wersji pisemnej[3].”
Teksty
[edytuj | edytuj kod]Twórczość literacka koncentrowała się głównie w Niemczech południowych, na terenach bawarsko-alemańskich. Tam były najsilniejsze wpływy kultury francuskiej. Główni przedstawiciele liryki i epiki dworskiej i rycerskiej, to: Hartmann von Aue, Gottfried von Straßburg, Wolfram von Eschenbach. Do najbardziej znanych minnesingerów (piewców piękna i miłości) należał Walther von der Vogelweide. Nieznany z nazwiska jest autor eposu bohaterskiego Pieśń o Nibelungach (Nibelungenlied, ok. roku 1200). Powstawały też teksty religijne, w tym Annolied, czyli Pieśń o arcybiskupie Anno z Kolonii (ok. 1090) i (pod koniec XIII w.) teksty mistyków[3].
Periodyzacja
[edytuj | edytuj kod]Jak zwykle w takich wypadkach daty początku i końca okresu są wyłącznie orientacyjne.
Istnieje kilka kryteriów, które odróżniają język średnio-wysoko-niemiecki od wcześniejszego staro-wysoko-niemieckiego:
- osłabienie nieakcentowanych samogłosek do /e/ – taga → tage („dni”),
- pełne rozwinięcie przegłosu (umlautu) i jego zastosowania do oznaczenia kilku kategorii morfologicznych,
- ubezdźwięcznienie końcówek – tag → tac („dzień”).
- Pojawiło się w tym okresie wiele zapożyczeń z języka francuskiego, m.in.: Abenteuer, Turnier, Lanze, Preis, Tanz[4]
Z punktu widzenia kulturowego, te dwa okresy odróżnia przejście od kultury piśmiennej tworzonej wyłącznie w kręgach kościelnych do kultury skupionej wokół dworów arystokracji średniowiecznej. Dwór cesarski w Wiedniu, powstanie silnego szwabskiego domu Hohenstaufów, a później Habsburgów spowodowały, że południowe Niemcy zyskały dominującą polityczną i kulturalną pozycję.
Przejście do następnej formy języka wczesno-nowo-wysoko-niemieckiego związane jest z:
- dyftongizacją długich samogłosek i wydłużeniem krótkich, w wyniku czego powstał system samogłoskowy identyczny z systemem współczesnego niemieckiego – hûs → Haus („dom”); sagen → sagen /sa:gen/ („powiedzieć”)
- utratą nieakcentowanych samogłosek – vrouwe → Frau („kobieta”)[5].
W następnym okresie dwory przestają być głównymi centrami kulturowymi, a ich miejsce zajmą miasta.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Norbert Morciniec, Historia języka niemieckiego, 2021, s. 67 [dostęp 2024-02-14] (pol.).
- ↑ Wilhelm Schmidt: Geschichte der deutschen Sprache. 9. Aufl. Stuttgart 2004, s. 30.
- ↑ a b Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego, 2021, s. 70-71.
- ↑ Astrid Stedje: Deutsche Sprache gestern und heute. 5. Aufl. München: Wilhelm Fink Verlag, 2001, s. 94-95.
- ↑ Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 127 nn.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aleksander Szulc: Historia języka niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 124–159. ISBN 83-01-10160-1.
- Norbert Morciniec: Historia języka niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2021, s. 67–92. ISBN 978-83-7977-607-8.
- Norbert Morciniec: Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2020, s. 38–39. ISBN 978-83-7977-488-3.
- Astrid Stedje: Deutsche Sprache gestern und heute. 5. Aufl. München: Wilhelm Fink Verlag, 2001. ISBN 3-7705-2514-0.
- Wilhelm Schmidt: Geschichte der deutschen Sprache. 9. Auflage. Stuttgart: S. Hirzel Verlag, 2004. ISBN 3-7776-1277-4.