Przejdź do zawartości

Józef Szajna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Szajna
Ilustracja
Józef Szajna (1945)
Data i miejsce urodzenia

13 marca 1922
Rzeszów

Data i miejsce śmierci

24 czerwca 2008
Warszawa

Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 40-lecia Polski Ludowej Krzyż Oświęcimski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Szajna (ur. 13 marca 1922 w Rzeszowie, zm. 24 czerwca 2008 w Warszawie) – polski malarz, scenograf, reżyser, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W czasie II wojny światowej więzień niemieckich obozów KL Auschwitz i Buchenwaldu.

Grób Józefa Szajny
Tablica upamiętniająca Józefa Szajnę na Starym Cmentarzu w Rzeszowie

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w spolonizowanej od kilku stuleci rodzinie włoskiego[1] lub niemieckiego[2] pochodzenia, jako jeden z trzech synów kolejowego maszynisty Juliana Szajny i jego żony Karoliny z Pieniążków.

W okresie okupacji niemieckiej był uczestnikiem ruchu oporu, działając w Związku Walki Zbrojnej. Aresztowany trafił do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, a później do Buchenwaldu, był więźniem Karnej Kompanii. Przeżycia obozowe znalazły swe odbicie w twórczości. Jego twórczość to malarstwo połączone z asamblażem i kolażem, której treścią jest zagłada, zniszczenie i przemijanie.

Studiował w krakowskiej ASP, dyplom z grafiki otrzymując w 1952 roku, zaś dyplom ze scenografii w 1953 roku. W latach 1955–1966 był współzałożycielem, dyrektorem, dyrektorem artystycznym Teatru Ludowego w Krakowie, gdzie jego twórczość plastyczna w wyraźny sposób wpływała na kształt przedstawień (m.in. Rewizor M. Gogola, Księżniczka Turandot C. Gozziego, Myszy i ludzie według J. Steinbecka, Dziady A. Mickiewicza). Należał do PZPR[3]. W 1972 roku założył Warszawskie Centrum Sztuki „Studio”. Opracował scenografię i reżyserował wiele przedstawień teatralnych w kraju i za granicą. Jego prace były i są wystawiane w wielu miastach Polski i na licznych wystawach światowych.

Szajna współpracował także z teatrami we Francji (Nicea, 1968; Nancy, 1973; Paryż, 1980), Anglii (Sheffield, 1970; Richard Demarco Gallery w Edynburgu, 1972), Szwecji (Göteborg, 1971), Włoszech (Teatro della Pergola(inne języki) we Florencji, 1971), Holandii (Teaterun de Brakke Grond(inne języki) w Amsterdamie, 1977), Niemczech (Forum Theater w Berlinie, 1974; ), Chorwacji (Gradsko Kazalište Marina Držića(inne języki) w Dubrowniku, 1981), Izraelu (Teatr Habima, 1986), Egipcie, Turcji (Stambuł, 1984), Portugalii i Hiszpanii[4]. Za popularyzację polskiego teatru na świecie został wyróżniony Nagrodą Sekcji Krytyków Teatralnych PO ITI w 1992 roku[4].

Był członkiem międzynarodowych stowarzyszeń artystów, członkiem włoskiej Akademii Sztuki i Pracy, przewodniczącym Stowarzyszenia Kultury Europejskiej, honorowym członkiem Association Internationale des Arts Plastiques, oraz członkiem Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej. W 50. rocznicę wyzwolenia Auschwitz koordynował pracami nad wystawą stanowiącą hołd dla ofiar nazizmu. W latach 1988–1990 członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[5].

Pod koniec życia artysta mocniej związał się z rodzinnym Rzeszowem, w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej wystawił spektakl „Deballage” (Rozpakowanie) a ponadto przekazał swoje prace do nowo powstałej przy Teatrze Szajna Galerii. W latach 2002–2004 prof. Józef Szajna został wykładowcą Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, prowadził zajęcia między innymi z wiedzy o teatrze i sztukach plastycznych. Był bardzo cenionym i lubianym wykładowcą. W stulecie rocznicy urodzin profesora Szajny WSIiZ ogłosiło dla swoich studentów Biennale im. prof Józefa Szajny[6], uruchomiona także została poświęcona mu strona internetowa[7].

Zmarł 24 czerwca 2008 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 14-3-11)[8][9].

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Otrzymał liczne medale i nagrody, m.in. Nagrodę miasta Krakowa i Warszawy, nagrodę „Foundation of A. Jurzykowski” (Fundacja Alfreda Jurzykowskiego) w Nowym Jorku oraz Nagrodę Sekcji Krytyków Teatralnych PO ITI. Honorowy obywatel Opola[14].

W 1976 roku otrzymał dyplom Ministra Spraw Zagranicznych PRL Stefana Olszowskiego[3][15].

Pośmiertnie 6 lipca 2008 odsłonięto odcisk jego dłoni w brązie na Bursztynowej Promenadzie Gwiazd w Gdańsku[16].

5 maja 2023 miał premierę odcinek podcastu "Opowiedz im o Auschwitz" pt. "W oczach miał śmierć. Opowieść o Józefie Szajnie". Przybliża on losy Szajny w obozach koncentracyjnych[17]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Elżbieta Dziedzicka: Koło Przyjaciół Garbatki-Letniska. 2008. [dostęp 2011-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-08)].
  2. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwiska Polaków. 1999. ISBN 83-87623-18-0.
  3. ↑ a b c d Kto jest kim w Polsce 1989. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1989, s. 1278.
  4. ↑ a b Józef Szajna, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2018-04-14].
  5. ↑ Skład Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa 1988–2011. radaopwim.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. radaopwim.gov.pl [dostęp 2011-11-06]
  6. ↑ Biennale im. Prof. Józefa Szajny [online], Stulecie urodzin Józefa Szajny [dostęp 2022-03-23] (pol.).
  7. ↑ Strona główna [online], Stulecie urodzin Józefa Szajny [dostęp 2022-03-23] (pol.).
  8. ↑ Cmentarz Stare Powązki: JÓZEF SZAJNA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19].
  9. ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Narodowy Panteon na Powązkach. Sławne osoby pochowane w latach 2007–2017. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 27 października 2017. 
  10. ↑ (13 marca 1997 postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego „w uznaniu doniosłych zasług dla kultury oraz za wybitne osiągnięcia w twórczości artystycznej” – M.P. z 1997 r. nr 39, poz. 397
  11. ↑ Stefan Oberleitner, Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990: vademecum dla kolekcjonerów. Polska Rzeczpospolita Ludowa, 1944-1990, Wydawnictwo Kanion, 1992, s. 123.
  12. ↑ Odznaka Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego. bip.podkarpackie.pl. [dostęp 2017-12-15].
  13. ↑ Warszawa. Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 10 września 2005. [dostęp 2011-06-21].
  14. ↑ Honorowi Obywatele Miasta Opola na oficjalnej witrynie miasta. opole.pl. [dostęp 2011-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 listopada 2011)].
  15. ↑ Dziennik Polski, r. XXXII, nr 165 (10037), s. 2.
  16. ↑ Ryszarda Wojciechowska: Gdańsk. Kolejne dłonie na Promenadzie Gwiazd. Polska Dziennik Bałtycki nr 157, 07-07-2008. [dostęp 2010-06-28].
  17. ↑ Historia #17 W oczach miał śmierć. Opowieść o Józefie Szajnie. [dostęp 2023-05-10].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Laureaci Nagrody Witkacego – Nagrody Sekcji Krytyków Teatralnych
1984–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Szajna&oldid=74627216”