Instytut Fizyko-Techniczny imienia A. F. Ioffego

Instytut Fizyko-Techniczny imienia Abrama Ioffego Rosyjskiej Akademii Nauk (ros. Физико-технический институт им. А. Ф. Иоффе Российской академии наук, skrót. Instytut Ioffego, ros. ФТИ им. А. Ф. Иоффе) – jeden z największych i najważniejszych w Rosji ośrodków naukowo-technicznych z zakresu fizyki, położony w Petersburgu.

Obecny podział instytutu^[1]^[2]:

centrum fizyki nanoheterostruktur – ponad 200 pracowników naukowych, w tym 30 doktorów nauk,
oddział elektroniki ciała stałego – ponad 260 pracowników naukowych, w tym ponad 40 doktorów nauk,
oddział fizyki ciała stałego – ponad 260 pracowników naukowych, w tym ponad 60 doktorów nauk,
oddział fizyki plazmy, fizyki atomowej i astrofizyki – ponad 300 pracowników naukowych, w tym ponad 40 doktorów nauk,
oddział fizyki dielektryków i półprzewodników – ponad 200 pracowników naukowych, w tym ponad 30 doktorów nauk.

Obecnie Instytut Ioffego ma znaczący wkład w badania w ramach budowy międzynarodowego reaktora termojądrowego ITER^[3].

Historia

Założycielem i pierwszym dyrektorem placówki był Abram Ioffe (1918-1950)^[1], doktorant pierwszego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki Wilhelma Röntgena. Instytut powstał w 1921 roku, po tym jak Ioffe otrzymał tytuł członka rzeczywistego Rosyjskiej Akademii Nauk i uniezależnił oddział fizyko-techniczny od Państwowego Instytutu Rentgenologii i Radiologii, powstałego trzy lata wcześniej wskutek współpracy Ioffego z lekarzem Michaiłem Niemjonowem i przy poparciu kierownika Ludowego Komisariatu Oświaty Rosji Radzieckiej Anatolija Łunaczarskiego. W 1922 roku władze Rosji Radzieckiej przekazały pod siedzibę Instytutu budynek przytułku, przy dzisiejszej ulicy Politechnicznej. Do budynku trafiło niektóre wyposażenie Pałacu Zimowego^[3].

Ioffe był tak dalece zaangażowany w pracę i rozwój Instytutu, że niemal w nim mieszkał, zmarł w 1960 roku w swoim gabinecie roboczym, który dzisiaj jest częścią Instytutu Ioffego. Pod jego kierownictwem Instytut w głównej mierze kilkakrotnie zmieniał zarówno zakres swojej działalności, jak i nazwę, m.in. był znany jako Państwowy Fizyko-Techniczny Instytut Rentgenologiczny w Piotrogrodzie, a następnie Państwowy Instytut Fizyko-Techniczny przy Najwyższej Radzie Gospodarki Narodowej w Leningradzie. Wskutek czynnej działalności Ioffego, w tym jego listu do Przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR Wiaczesława Mołotowa w 1938 roku, Instytut otrzymał nową przynależność instytucjonalną i w 1939 roku zmienił nazwę na Leningradzki Instytut Fizyko-Techniczny Akademii Nauk ZSRR, a w 1960 roku uzyskał imię A.F. Ioffego w nazwie. Zmiany nazw i zakresu pracy powodowały zmiany w wysokości płac, ale również zmiany w zatrudnianiu w Instytucie.

W początkowych latach swego istnienia Instytut zatrudniał wybranych aspirantów, którzy trafiali tam od razu po ukończeniu studiów na Leningradzkim Uniwersytecie Państwowym, na stanowiskach inżynierów i starszych inżynierów, głównie dla nieco większego uposażenia z powodu niskiego stypendium na uczelni. Upolitycznienie Instytutu przez Ioffego przyniosło też skutki tragiczne, wskutek Wielkiego terroru w ZSRR w 1939 roku około połowę pracowników placówki aresztowano^[4], wielu z nich pozbawiano wolności i brutalnie przesłuchiwano w więzieniach NKWD, zmuszano do pracy w obozach koncentracyjnych Gułagu, a także rozstrzeliwano. Najbardziej znanym międzynarodowo przypadkiem jest pionier grawitacji kwantowej Matwiej Bronsztejn, profesor fizyki teoretycznej w Instytucie Ioffego który został rozstrzelany wskutek procesu pokazowego kierowanego przez Iwana Matulewicza oraz opartego na liście stworzonej przez funkcjonariusza Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Publicznego NKWD Władimira Cesarskiego i zatwierdzonej przez członków Biura Politycznego KC WKP(b), takich jak Józef Stalin, Wiaczesław Mołotow, Łazar Kaganowicz, Klimient Woroszyłow^[5].

W 1941 roku podpisany został akt o wprowadzeniu laboratorium cyklotronowego do Instytutu. W czasie blokady Leningradu podczas ataku Niemiec na ZSRR część laboratoriów Instytutu była ewakuowana do Kazania, gdzie pracowała pod kierownictwem Ioffego. W 1943 roku w ramach Leningradzkiego Instytutu Fizyko-Technicznego Akademii Nauk ZSRR sformowano Laboratorium nr 2 Akademii Nauk ZSRR, kierował nim Igor Kurczatow i jego otwarcie rozpoczęło radziecki program nuklearny. W 1946 roku w Instytucie uruchomiony został największy radziecki cyklotron^[4]. Obecnie ośrodek jest niezależny i nosi nazwę Narodowe Centrum Badawcze „Instytut Kurczatowa”^[3].

Karierę naukową z Instytutem Ioffego związało pięciu noblistów^[3]:

Żores Ałfiorow – współlaureat, Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki 2000, w latach 1987–2003 dyrektor Instytutu Ioffego
Piotr Kapica – współlaureat, Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki 1978
Lew Landau – Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki 1962
Nikołaj Siemionow – współlaureat, Nagroda Nobla w dziedzinie chemii 1956
Igor Tamm – współlaureat, Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki 1958

jak również wielu innych znanych uczonych, m.in. Anatolij Aleksandrow, Abram Alichanow, Julij Chariton, Władimir Fock, Jakow Frenkel, George Gamow, Dmytro Iwanenko, Dmitrij Skobielcyn, Jakow Zeldowicz i inni.

Instytut Ioffego jest wydawcą znaczących czasopism naukowych:

Physics of the Solid State(ros. Физика твердого тела), założony w 1959 roku przez Abrama Ioffe, ISSN 0367-3294, 12 wydań rocznie, publikuje artykuły naukowe w dziedzinie fizyki ciała stałego, w języku angielskim i rosyjskim,
Semiconductors (ros. Физика и техника полупроводников), założony w 1967 roku, ISSN 0015-3222, 12 wydań rocznie, publikuje artykuły naukowe w dziedzinie fizyka i technologia półprzewodników, w języku angielskim i rosyjskim,
Technical Physics (ros. Журнал технической физики), założony w 1931 roku przez Abrama Ioffego, analog do amerykańskiego Journal of Applied Physics. ISSN 0044-4642, 12 wydań rocznie, publikuje artykuły naukowe w dziedzinie fizyki technicznej, w języku rosyjskim,
Technical Physics Letters (ros. Письма в журнал технической физики), założony w 1975 roku, analog Applied Physics Letters. ISSN 0320-0116, 24 wydania rocznie, publikuje krótkie artykuły naukowe w dziedzinie fizyki technicznej, w języku rosyjskim.

Po rozpadzie ZSRR, od 1991 roku, Instytut Ioffego działa pod obecną nazwą Instytut Fizyko-Techniczny imienia A.F. Ioffego Rosyjskiej Akademii Nauk.

Przypisy

↑ ^a ^b Ioffe Institute. [dostęp 2020-05-24]. (ang.).
↑ Russian Academy of Sciences / Physical Technical Institute. ISTC. [dostęp 2020-05-24]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Aleksander Petrow: A short history of the Ioffe Institute. ITER, 2010-06-04. [dostęp 2020-05-24]. (ang.).
↑ ^a ^b Ian Hore-Lacy: Nuclear Energy in the 21st Century. Elsevier, 2010, s. 142. ISBN 0-08-049753-5.
↑ W.J.W.J. Cesarski W.J.W.J., Obwód leningradzki: spis osób podlegających sądowi Kolegium Sądu Najwyższego ZSRR z 3 lutego 1938 roku, JózefJ. Stalin i inni red., „Archiwum Prezydenta Federacji Rosyjskiej”, operacja 24, sprawa 414, strona 335, pozycja 11 [dostęp 2020-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-01-31] (ros.).

[ioffe-www-1] Ioffe Institute. [dostęp 2020-05-24]. (ang.).

[ISTC-2] Russian Academy of Sciences / Physical Technical Institute. ISTC. [dostęp 2020-05-24]. (ang.).

[Petrow-3] Aleksander Petrow: A short history of the Ioffe Institute. ITER, 2010-06-04. [dostęp 2020-05-24]. (ang.).

[Hore-Lacy-4] Ian Hore-Lacy: Nuclear Energy in the 21st Century. Elsevier, 2010, s. 142. ISBN 0-08-049753-5.

[5] W.J.W.J. Cesarski W.J.W.J., Obwód leningradzki: spis osób podlegających sądowi Kolegium Sądu Najwyższego ZSRR z 3 lutego 1938 roku, JózefJ. Stalin i inni red., „Archiwum Prezydenta Federacji Rosyjskiej”, operacja 24, sprawa 414, strona 335, pozycja 11 [dostęp 2020-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-01-31] (ros.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]