Gwinea

Republika Gwinei
*République de Guinée*
Herb	Flaga
	Dewiza: Travail, Justice, Solidarité; (Praca, Sprawiedliwość, Solidarność)
	Hymn: Liberté; (Wolność);
Ustrój polityczny	dyktatura wojskowa
Konstytucja	Konstytucja Gwinei
Stolica	Konakry
Data powstania	2 października 1958
Prezydent	p.o. Mamady Doumbouya
Premier	Bah Oury
Powierzchnia	245 857 km²
Populacja (2017); • liczba ludności	; 12 970 000
• gęstość	51 os./km²
Kod ISO 3166	GN
Waluta	frank gwinejski (GNF)
Telefoniczny nr kierunkowy	+224
Domena internetowa	.gn
Kod samochodowy	RG
Kod samolotowy	3X
Strefa czasowa	UTC ±0
Narody i grupy etniczne	Mande (50%), Fulani (41%)
Język urzędowy	francuski
Religia dominująca	islam (85%)
PKB (2023); • całkowite ; • na osobę	; 23,30 mld USD; 1 549 USD
PKB (PSN) (2023); • całkowite ; • na osobę	; 48,40 mld dolarów międzynar.; 3 218 dolarów międzynar.
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach

Gwinea (fr. Guinée), Republika Gwinei (fr. République de Guinée) – państwo położone w zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Gwineą Bissau na północnym zachodzie, Senegalem na północy, Mali na północnym wschodzie, Wybrzeżem Kości Słoniowej na wschodzie oraz Liberią i Sierra Leone na południu. Jest członkiem Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

Historia

Na przełomie I i II tysiąclecia północno-wschodnia część kraju wchodziła w skład dawnego państwa Ghana. Od XIII wieku obszar Gwinei znalazł się w centrum Imperium Mali. Przez kraj przebiegały szlaki handlowe, łączące regiony złotonośne z Afryką Północną. W XVI wieku, po rozpadzie Imperium Mali, koczowniczy lud Fulanów zajął wyżyny Futa Dżalon. Fulani na początku XVIII wieku ulegli islamizacji i rozpoczęli dżihad przeciwko sąsiednim ludom Dżalonke, Susu i Fulanami pozostającymi wyznawcami religii tradycyjnych. Po zwycięstwie wojen utworzyli w Gwinei islamskie państwo teokratyczne^[2].

W połowie XV wieku na wybrzeże kraju dotarli Portugalczycy, a w XVII wieku kupcy francuscy. Na wybrzeżach kraju rozwinął się handel obejmujący głównie niewolników i kość słoniową. Na początku XIX wieku rozpoczęło się osadnictwo francuskie. W 1849 roku wybrzeże kraju stało się protektoratem Francji (Rivières-du-Sud). Początkowo zajęte obszary Gwinei podlegały gubernatorowi Senegalu. W 1891 roku utworzono Gwineę Francuską, która była sukcesywnie powiększana. W 1897 roku Francuzi zakończyli pacyfikację teokratycznego Futa Dżalon i południowej Gwinei. Na początku XX wieku miejsce miały zbrojne wystąpienia antykolonialne. W 1904 roku Gwinea Francuska znalazła się we Francuskiej Afryce Zachodniej. W pierwszej połowie XX wieku rozpowszechniła się gospodarka plantacyjna. Kolonialna administracja przyczyniła się do rozkładu wcześniejszych struktur politycznych^[2].

Po 1945 roku powstały afrykańskie organizacje polityczne, walczące o prawa tubylców. Formacje te były podzielone według kryteriów etnicznych i terytorialnych. W 1947 roku z gwinejskiego oddziału Afrykańskiego Zjednoczenia Demokratycznego powstała Demokratyczna Partia Gwinei (PDG). Na czele partii stanął działacz związkowy Ahmed Sekou Touré. PDG opowiadała się za całkowitą likwidacją kolonializmu, ale również przeciwko utrzymaniu tradycyjnych struktur społecznych (instytucja wodzostwa, kastowość). W 1946 roku kolonia uzyskała status terytorium zamorskiego Francji, rok później wprowadzono ograniczony samorząd. Wybory do gwinejskiej Rady Ustawodawczej wygrała PDG. W referendum z 1958 roku ludność Gwinei opowiedziała się za pełną niezależnością^[2].

Kraj uzyskał niepodległość 2 października 1958. Pierwszym prezydentem niepodległego państwa został Sékou Touré (1958–72 także szef rządu). Francuzi wycofali swoje wsparcie gospodarcze, przez co Sékou Touré zwrócił się o pomoc do sąsiedniej Ghany oraz Związku Radzieckiego^[2]. Wprowadzono jednopartyjne rządy PDG. Rząd realizował lewicowe reformy (w tym nacjonalizację niektórych gałęzi gospodarki, banków zagranicznych, ziemi, wprowadzenie bezpłatnego szkolnictwa i częściowo opieki medycznej). Przeprowadzono reorganizację administracji państwowej i afrykanizację kadr. Gwinea aktywnie uczestniczyła w ruchu państw niezaangażowanych. Od lat 60. doszło do zacieśnienia stosunków z krajami kapitalistycznymi i do ponownego zbliżenia się z Francją. Wraz z pogarszaniem się sytuacji gospodarczej, na emigracji powstawać zaczęła opozycja. W latach 70. prezydent stopniowo rezygnował z lewicowych reform^[2].

W 1984 roku zmarł Sékou Touré, a w wyniku zamachu stanu władzę objął Lansana Conté. Rząd wojskowy rozwiązał Zgromadzenie Ludowe i PDG. Nawiązano bliską współpracę z Francją. Pod koniec lat 80. ruszyła demokratyzacja. W 1990 przyjęto nową konstytucję, a rok później wprowadzono system wielopartyjny. Pomimo demokratycznej konstytucji wojsko funkcję głowy państwa powierzyło Tymczasowej Radzie Odnowy Narodowej, na czele której stanął Conté. W 1993 zalegalizowano nową partię – Partię Jedności i Postępu (PUP), której przywódcą został Conté. Wybory prezydenckie w 1993 roku wygrał Conté (co zakwestionowała opozycja), a reelekcję uzyskał w 1998 i 2003 roku^[2]. W 1995 roku prezydencka partia zwyciężyła w wyborach parlamentarnych (ten wynik również został zakwestionowany przez opozycjonistów), a po ich ogłoszeniu wybuchły antyrządowe zamieszki^[2].

Gwinea uległa destabilizacji na skutek przeniesienia się na obszar kraju walk domowych między zbrojnymi ugrupowaniami z Sierra Leone, Liberii i Wybrzeża Kości Słoniowej. Destabilizacja kraju pogłębiała się w 2006 i 2007 doprowadzając w 2008 roku do wojskowego zamachu stanu^[2].

W 2010 roku w wyborach prezydenckich zwyciężył Alpha Condé. Został on ponownie wybrany na prezydenta^[3] w 2015 roku. W 2020 roku przeprowadzono w Gwinei referendum konstytucyjne, które pozwoliło kandydowanie Alpha Condé na trzecią kadencję. Przeciwko zmianie konstytucji sprzeciwiali się przeciwnicy prezydenta. Mimo protestów Alpha Condé zwyciężył wyborach prezydenckich w 2020 roku^[4]. Opozycja oskarżyła prezydenta o sfałszowanie wyborów. 5 września 2021 Alpha Condé został obalony w wyniku zamachu stanu^[5]. Przywódcą puczystów był Mamady Doumbouya, który w październiku 2021 roku został mianowany tymczasowym prezydentem^[6].

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Gwinei.

Powierzchnia:

całkowita: 245 857 km²
- lądowa: 245 857 km²
- wody: 0 km²

Długość granic:

całkowita: 3399 km
- z poszczególnymi krajami:
- Wybrzeże Kości Słoniowej 610 km
- Gwinea Bissau 386 km
- Liberia 563 km
- Mali 858 km
- Senegal 330 km
- Sierra Leone 652 km

Linia brzegowa: 320 km Liczba mieszkańców: 7466 tys.

Podział administracyjny

Gwinea dzieli się na siedem regionów i 33 prefektury. Stolica, Konakry, jest specjalnym regionem administracyjnym.

	Region	Powierzchnia (km²)	Ludność	Stolica
1	Region Boké	31 186	760 119	Boké
2	Region Konakry	450	1 092 436	Konakry
3	Region Faranah	35 581	602 485	Faranah
4	Region Kankan	72 145	1 011 644	Kankan
5	Region Kindia	28 873	928 312	Kindia
6	Region Labé	22 869	799 545	Labé
7	Region Mamou	17 074	612 218	Mamou
8	Region Nzérékoré	37 658	1 348 787	Nzérékoré

Gospodarka

Mimo bogatych złóż surowców, jest to jedno z najuboższych państw świata. Podstawą gospodarki jest rolnictwo; uprawy kawy, ryżu, manioku, prosa, sorga, bananów. W Gwinei znajduje się 30% wszystkich światowych złóż boksytów, a kraj jest drugim eksporterem tego surowca. Inne surowce to rudy żelaza, tytanu, niklu, diamenty i złoto, których eksploatacja jest rozwijana. Istnieje niewielki przemysł skórzano-obuwniczy, drzewny i spożywczy.

ONZ zalicza Gwineę do grupy najsłabiej rozwiniętych państw świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)^[7]^[8].

Podstawowe dane gospodarcze

PKB: 10,6 mld USD (dane z 2010 r.)^[9]
PKB na mieszkańca: 1000 USD (dane z 2010 r.)
Wzrost PKB: 3% (2010 r.)
Udział w PKB poszczególnych dziedzin gospodarki: rolnictwo – 25,8%; przemysł – 45,7%; usługi – 28,5%

Transport

Infrastruktura kolejowa

Długość linii kolejowych

O szerokości 1435mm: 238 km
O szerokości 1000mm: 947 km^[7]

Główne trasy kolejowe:

Port Kamsar – Sangarédi
Konakry – Kankan

W kraju nie funkcjonują połączenia pasażerskie, w transporcie kolejowym dominuje wywóz surowców z kopalni do portów morskich.

Insfrastruktura drogowa

Drogi utwardzone: 4342 km
Drogi nieutwardzone: 40006 km^[7]

Demografia

Średni roczny przyrost naturalny wynosi 29‰ (1985-1990). Przeciętna długość trwania życia wynosi 44 lata, a średnia gęstość zaludnienia 25 mieszkańców na km². Najgęściej zaludniony jest obszar masywu Futa Dżalon. W miastach mieszka 26% ludności. Główne miasta to: Konakry, Kankan, Kindia i Labé.

Struktura etniczna

Grupa etniczna^[10]	Język	Liczebność w tys.	Procent ludności
Fulani	Język ful	5 442	41,4%
Maninka (4 grupy – Mande)	Język maninka	3 773	28,7%
Susu (Mande)	Język susu	1 503	11,43%
Kissi	Język kissi	596	4,53%
Kpelle (Mande)	Język kpelle	590	4,49%
Toma (Mande)	Język toma	270	2,05%
Kono (Mande)	Język kono	173	1,32%
Jalunka (Mande)	Język jalunka	122	0,93%
Kuranko (Mande)	Język kuranko	115	0,87%
Mano (Mande)	Język mano	109	0,83%

Religia

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center^[11]^[12]:

Osobne artykuły: Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Gwinei i Świadkowie Jehowy w Gwinei.

islam – 84,4%
katolicyzm – 7,5%
protestantyzm – 3,4%
tradycyjne religie plemienne – 2,7%
brak religii – 1,8%
inne religie – 0,2%.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Gwinea. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-09-01] .
↑ Guinea sets date for presidential run-off vote. s. bbc.com. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).
↑ Guinea elections: Alpha Condé wins third term amid violent protests. s. bbc.com. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).
↑ Wojskowy zamach stanu w Republice Gwinei. s. defence.24.pl. [dostęp 2021-11-05].
↑ Guinea coup leader Mamady Doumbouya sworn in as interim president. s. aljazeera.com. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c CIA – The World Factbook. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-19)]..
↑ List of Least Developed Countries (as of May 2016), https://web.archive.org/web/20170623015529/http://www.un.org/en/development/desa/policy/cdp/ldc/ldc_list.pdf, (01.07.2017).
↑ Guinea Economy 2011. [dostęp 2011-06-14]. (ang.).
↑ Country: Guinea – People Groups. Joshua Project, 2017. [dostęp 2017-10-25]. (ang.).
↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-30].
↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-30].

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona rządu Gwinei (fr.)
CIA World Factbook. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-19)].
Strona stałej misji Gwinei przy ONZ w Genewie. unog.ch. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-27)].
Archiwalna strona MSZ Gwinei. mae.gov.gn. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-25)].

[IMF-1] Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).

[PWN-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Gwinea. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-09-01] .

[3] Guinea sets date for presidential run-off vote. s. bbc.com. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).

[4] Guinea elections: Alpha Condé wins third term amid violent protests. s. bbc.com. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).

[5] Wojskowy zamach stanu w Republice Gwinei. s. defence.24.pl. [dostęp 2021-11-05].

[6] Guinea coup leader Mamady Doumbouya sworn in as interim president. s. aljazeera.com. [dostęp 2021-11-05]. (ang.).

[autonazwa1-7] CIA – The World Factbook. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-19)]..

[8] List of Least Developed Countries (as of May 2016), https://web.archive.org/web/20170623015529/http://www.un.org/en/development/desa/policy/cdp/ldc/ldc_list.pdf, (01.07.2017).

[9] Guinea Economy 2011. [dostęp 2011-06-14]. (ang.).

[10] Country: Guinea – People Groups. Joshua Project, 2017. [dostęp 2017-10-25]. (ang.).

[11] Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-30].

[12] Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-30].

[13] Państwo to jest klasyfikowane jako proto-państwo(inne języki) albo terytorium separatystyczne.

[14] Państwo to może być uznawane za państwo separatystyczne ze względu na liczne walki zbrojne w Kabindzie, które cały czas się odbywają po wojnie domowej w Angoli od 2002 roku.

[15] Państwo to zostało utworzone po wybuchu wojny domowej w Somalii w 1991 roku, odkąd w 1998 roku rozpoczęła się 3-miesięczna krajowa konferencja konstytucyjna w Garoowe.

[16] Obecnie okupowana przez Maroko.

[17] Nieuznana niepodległość od Somalii ogłoszona 18 maja 1991.

[18] Państwo to powstało wskutek połączenia Zanzibaru (jako republika) z kontynentalną Tanganiką w kwietniu 1964 roku, co doprowadziło także do utworzenia Zjednoczonej Republiki Tanzanii.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

Państwa	Algieria Angola Benin Botswana Burkina Faso Burundi Czad Demokratyczna Republika Konga Dżibuti Egipt Erytrea Eswatini Etiopia Gabon Gambia Ghana Gwinea Gwinea Bissau Gwinea Równikowa Kamerun Kenia Komory Kongo Lesotho Liberia Libia Madagaskar Malawi Mali Maroko Mauretania Mauritius Mozambik Namibia Niger Nigeria Południowa Afryka Republika Środkowoafrykańska Republika Zielonego Przylądka Rwanda Senegal Seszele Sierra Leone Somalia Sudan Sudan Południowy Tanzania Togo Tunezja Uganda Wybrzeże Kości Słoniowej Wyspy Świętego Tomasza i Książęca Zambia Zimbabwe
Terytoria zależne	Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha (Wielka Brytania)
Państwa nieuznawane oraz terytoria autonomiczne	Ambazonia^[A] Kabinda^[B] Puntland^[C] Sahara Zachodnia^[D] Somaliland^[E] Zanzibar^[F]
Integralne części państw położonych poza Afryką	Azory (część Portugalii) Ceuta (część Hiszpanii) Isla de Alborán (część Hiszpanii) Isla del Perejil (część Hiszpanii) Islas Alhucemas (część Hiszpanii) Islas Chafarinas (część Hiszpanii) Madera (część Portugalii) Majotta (część Francji) Melilla (część Hiszpanii) Pantelleria (część Włoch) Peñón de Vélez de la Gomera (część Hiszpanii) Reunion (część Francji) Sokotra (część Jemenu) Wyspy Kanaryjskie (część Hiszpanii) Wyspy Pelagijskie (część Włoch) Wyspy Rozproszone (część Francuskich Terytoriów Południowych i Antarktycznych) Wyspy Selvagens (część Portugalii)

Ameryka	Nowa Francja Akadia Luizjana Quebec Nowa Szkocja Saint-Domingue Saint Lucia Dominika
Afryka	Algieria Francuska Francuska Afryka Równikowa Czad Gabon Kongo Środkowe Ubangi-Szari Francuska Afryka Zachodnia Dahomej Górna Wolta Gwinea Mauretania Niger Senegal Sudan Francuski Wybrzeże Kości Słoniowej Komory Madagaskar Maroko Francuskie Mauritius Seszele Somali Francuskie Tunezja Francuska
Azja	Indie Francuskie Pondicherry Karikal Yanaon Mahé Chandernagore Indochiny Francuskie Tonkin Kochinchina Annam Laos Kambodża terytoria mandatowe: Syria i Liban
Australia i Oceania	Nowe Hebrydy kondominium