Grójec
Na mapach: 
51°51′56″N 20°52′03″E/51,865556 20,867500
51°51′56″N 20°52′03″E/51,865556 20,867500
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
.jpg) Ratusz w Grójcu | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie |
1419 | ||
| Burmistrz |
Dariusz Gwiazda | ||
| Powierzchnia |
8,57[1] km² | ||
| Wysokość |
153 m n.p.m. | ||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 48 | ||
| Kod pocztowy |
05-600 | ||
| Tablice rejestracyjne |
WGR | ||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu grójeckiego  | |||
Położenie na mapie gminy Grójec  | |||
| 51°51′56″N 20°52′03″E/51,865556 20,867500
| |||
| TERC (TERYT) |
1406054 | ||
| SIMC |
0973352 | ||
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 4705-600 Grójec | |||
| Strona internetowa | |||
Grójec – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, siedziba powiatu grójeckiego i gminy miejsko-wiejskiej Grójec. Leży 45 km na południe od Warszawy, na pograniczu Wysoczyzny Rawskiej i Równiny Warszawskiej. Przez miasto przepływa Molnica, będąca dopływem rzeki Kraski.
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Grójec liczył 16 758 mieszkańców[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Grójec był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[3]. Początkowo jego nazwa brzmiała Grodziec[4]. Grodziec położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie grójeckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[5]. Do 1954 roku Grójec był siedzibą wiejskiej gminy Kobylin. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa radomskiego, a przed 1975 do województwa warszawskiego.
- Pierwsze ślady osadnictwa datowane są na VII w. p.n.e.
- W XI-XII wieku Grójec był grodem kasztelańskim. Tytuł przeniesiono około 1250 do Czerska.
- W latach 1124–1250 Grójec był siedzibą archidiakonatu diecezji poznańskiej, przeniesionego następnie do Czerska.
- Prawa miejskie Grójec otrzymał w 1419 r. z nadania księcia mazowieckiego Janusza I Starszego[6].
- Miasto uzyskało w 1526 r. statut miasta powiatowego.
- Miasto było zniszczone w 1656 r. podczas potopu szwedzkiego[6].
- W latach 1808–1815 Grójec wchodził w skład Księstwa Warszawskiego.
- W dniach 22–25 I 1863 r. doszło do pierwszych wystąpień powstańczych.
- W 1863 r. na terenie gminy miały miejsce walki z wojskami rosyjskimi.
- W okresie międzywojennym na 10500 mieszkańców Grójca 5200 stanowiła ludność żydowska[6].
- Grójec w czasie II wojny światowej:
- we wrześniu 1939 stacjonowały tu 211. i 212. eskadra bombowa[7].
- 6 września 1939 – nalot Luftwaffe („w wyniku nalotów uległy zniszczeniu domy mieszkalne, młyn, oraz częściowo kościół, na który spadła jedna bomba, a obok dwie następne”[8]).
- 8 września 1939 – wkroczenie Niemców do Grójca, kwaterą niemieckiego starosty miasta Wernera Zimmermanna zostaje pałacyk w Kobylinie.
- jesień 1940 – utworzenie getta dla ludności żydowskiej z Grójca oraz innych miejscowości (ok. 6 tys. osób)[9].
- luty 1941 – wywiezienie Żydów z grójeckiego getta do getta warszawskiego[9].
- 9 września 1942 – powieszenie na rynku 4 działaczy PPR w odwet za akcje sabotażowe Gwardii Ludowej (po wojnie na miejscu stracenia postawiono pomnik ku czci pomordowanych)[10].
- 26 marca 1944 – odbicie więźniów z siedziby gestapo.
- 15 stycznia 1945 – zajęcie Grójca przez Armię Czerwoną (w obecnym budynku PSP nr 1 w Grójcu zostaje założony szpital polowy)[6].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
- Piramida wieku mieszkańców Grójca w 2014 roku[11].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]
Okolice Grójca są najważniejszym polskim regionem uprawy i przetwórstwa jabłek. Obecnie w regionie Grójca uprawia się intensywne sady karłowe, które dostarczają ok. 40% krajowej produkcji jabłek, a intensywność upraw w niektórych gminach sięga nawet 70%.[potrzebny przypis]
W regionie znajdują się duże firmy dystrybuujące środki ochrony roślin, firmy przetwórcze (produkujące koncentrat jabłkowy), sklepy zaopatrzenia ogrodniczego.
Tradycja upraw jabłoni sięga XVI w. Długa historia upraw tego owocu w regionie spowodowała wykształcenie się naturalnej marki „jabłka grójeckie”, której istnienie potwierdzają liczne zapisy duchownych i naukowców. Uprawę jabłoni promowała już królowa Bona. Rolę w rozwoju sadownictwa grójeckiego odegrali duchowni, którzy wprowadzali wysoką kulturę upraw sadowniczych. W XIX w. pojawili się pierwsi doradcy sadowniczy[12]. Szczególnie dla rozwoju sadownictwa w regionie grójeckim zasłużył się Tadeusz Morawski, który w swoim majątku w Małej Wsi rozpoczął intensywną uprawę jabłoni, które eksportował do Niemiec.
Od 28 kwietnia 2008 jabłka grójeckie są oficjalnie produktem tradycyjnym[13], a 27 listopada 2010 uzyskały[14] rejestrację jako chronione oznaczenie geograficzne – produkt regionalny.
Bardzo szybko rozwija się także przetwórstwo tych owoców, które od prostej produkcji koncentratu do soku jabłkowego, przekształca się w kierunku produkcji soków mętnych i cydru.
Inne gałęzie gospodarki
[edytuj | edytuj kod]
W Grójcu mają swoje fabryki i siedziby międzynarodowe koncerny:
- Faurecia Automotive Polska S.A.
- Peter Renz Ltd.
- Cukiernicza Spółdzielnia Inwalidów „Jedność”
Stopa bezrobocia w powiecie grójeckim w czerwcu 2007 wynosiła 6,9%, we wrześniu 2012 8,0%[15], a w styczniu 2017 3,6%[16].
Infrastruktura
[edytuj | edytuj kod]Ochrona zdrowia
[edytuj | edytuj kod]Na terenie miasta i gminy Grójec prowadzą działalność medyczną następujące podmioty opieki medycznej:
- Powiatowe Centrum Medyczne Sp. z o.o. w Grójcu, w którym mieści się m.in. SOR z poradniami specjalistycznymi.
- Niepubliczne punkty opieki zdrowotnej o różnym charakterze.
Transport
[edytuj | edytuj kod].jpg)
- W Grójcu krzyżują się S7 i DK50 stanowiące zachodnią obwodnicę miasta (oddaną do użytku w 1980 roku[17]) oraz droga krajowa nr 50, stanowiąca część tranzytowej obwodnicy Warszawy, tutaj również mają swój początek drogi wojewódzkie – 722 do Piaseczna i 728 do Jędrzejowa.
- Grójecki PKS Sp. z o.o. obsługuje[18] sieć podmiejską Grójca i trasy do Warszawy, Białobrzegów, Radomia, Góry Kalwarii, Warki, Białej Rawskiej, Nowego Miasta nad Pilicą, Mszczonowa i innych.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Wybrane zabytki
.jpg)
.jpg)
.jpg)
- Ratusz w Grójcu – wybudowany w 1821 roku według projektu Hilarego Szpilowskiego w stylu klasycystycznym. Został wpisany do rejestru zabytków 23 marca 1962 roku oraz 12 lutego 1982. Znajduje się przy Rynku (Plac Wolności). Obecnie siedziba Urzędu Stanu Cywilnego.
- Kościół św. Mikołaja Biskupa – wybudowany w stylu późnogotyckim w latach 1520-30. Obok drewniana dzwonnica z roku 1889. Wewnątrz - datowana na rok 1482 chrzcielnica, w której ochrzczono ks. Piotra Skargę, na terenie przykościelnym znajduje się również jego pomnik.
- Pomnik ks. Piotra Skargi przy kościele św. Mikołaja Biskupa z 1996 r.
- Budynek Poczty Polskiej w stylu klasycystycznym, dawny zajazd dla dyliżansów.
- Budynek dawnego szpitala im. ks. Piotra Skargi – pierwszy murowany szpital w Grójcu, wybudowany w latach 1855-1857. Już pod koniec XIX w. przestał wystarczać potrzebom chorych i pracowników. Pełnił funkcje mieszkalne dla pracowników szpitala, przytułku dla bezdomnych, a po 1965 roku, szpitalne.
- Jatki miejskie
- Budynek Szkoły Podstawowej nr 3 im. ks. Piotra Skargi – budowla klasycystyczna. Dawniej carskie koszary wojskowe, miejsce walk w okresie powstania styczniowego 1863 roku.
- Budynek Starostwa Powiatowego
- Zespół dworca Grójeckiej Kolei Dojazdowej, obejmujący m.in. dworzec i wieżę ciśnień
- Cmentarz Stary (rzymskokatolicki)
- Cmentarz ewangelicki
- Cmentarz żydowski
Oświata i nauka
[edytuj | edytuj kod]W Grójcu znajdują się:
- 4 przedszkola publiczne i 2 niepubliczne,
- 3 szkoły podstawowe oraz 3 szkoły podstawowe z oddziałami przedszkolnymi na terenie wiejskim
- 2 szkoły ponadpodstawowe (LO i ZS),
- 1 szkoła specjalna
Religia
[edytuj | edytuj kod]
- Kościół rzymskokatolicki
- Kościół greckokatolicki:
- placówka duszpasterska w Grójcu[19]
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Grójec (w tym grupa ukraińskojęzyczna), Sala Królestwa[20].
Współpraca zagraniczna
[edytuj | edytuj kod]Grójec współpracuje z trzema miastami partnerskimi[21][22]:
Canosa di Puglia (Włochy)
Strumica (Macedonia)
Nowa Wieś Spiska (Słowacja)
Urodzeni w Grójcu
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Skarga herbu Pawęza, SJ, inna forma nazwiska: Piotr Powęski, mylnie: Pawęski (1536-1612) – jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji, kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy, rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie, pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego. Sługa Boży, proboszcz kapituły katedralnej lwowskiej w 1564 roku, kanclerz kapituły katedralnej lwowskiej. Autor Żywotów świętych i Kazań sejmowych.
- Jechiel Danziger (1828-1894) – rabin, pierwszy cadyk chasydzkiej dynastii Aleksander.
- Jan Bojankowski (1832-1870) – pierwszy (od 1864) architekt miejski Łodzi.
- Tadeusz Olszewski 1898-1944 - ostatni przedwojenny burmistrz Grójca, Honorowy Obywatel Miasta.
- Czesław Olszewski (1894-1969) – fotograf, dokumentalista. Współzałożyciel Syndykatu Fotoreporterów Rzeczypospolitej Polskiej.
- Jan Jagmin-Sadowski (1895-1977) – generał brygady Wojska Polskiego.
- Łukasz Kralczyński (1896-1940) – kapitan intendent Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
- Leonard Pękalski (1896-1944) – malarz, ilustrator.
- Henryk Jasiorowski (1926-2017) – przedstawiciel nauk rolniczych, zootechnik, specjalizujący się w genetyce, hodowli i produkcji zwierzęcej na świecie, w latach 1975–81 rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
- Zygmunt Olesiewicz (1929-1993) – koszykarz, trener i działacz.
- Edyta Wojtczak (1936) – w latach 1957–1996 spikerka Telewizji Polskiej; laureatka „Superwiktora”.
- Maria Wiłun (1943) – kostiumograf. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Nominowana do Polskiej Nagrody Filmowej Orzeł w 2001 za kostiumy do filmu Syzyfowe prace.
- Waldemar Rebinin (1944-1970) – pracownik Wojewódzkiej Kolumny Transportu Sanitarnego w Gdańsku, zastrzelony w czasie wydarzeń grudniowych 1970.
- Anna Karbowiak (1950) – wioślarka, medalistka mistrzostw Europy, olimpijka z Montrealu 1976.
- Leszek Suski (1957) – strażak, generał brygadier w stanie spoczynku, I zastępca komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej w latach 2005–2007, komendant główny Państwowej Straży Pożarnej i szef Obrony Cywilnej Kraju w latach 2015–2019.
- Marek Suski (1958) – polityk, poseł na Sejm IV, V, VI, VII, VIII, IX i X kadencji, w latach 2017–2019 szef Gabinetu Politycznego Prezesa Rady Ministrów.
- Magdalena Gnatowska (1968) – aktorka teatralna, filmowa i dubbingowa. Reżyser dubbingu, współpracująca ze Studiem Sonica.
- Tomasz Borowski (1970) – bokser, olimpijczyk z Atlanty 1996.
- Mariusz Klimek (1974) – wokalista popowo-jazzowy, śpiewak, kompozytor i nauczyciel akademicki.
- Andrzej Stankiewicz (1974) – dziennikarz, publicysta, zastępca redaktora naczelnego Onetu.
- Monika Zawadzka (1977) – artystka wizualna. Realizuje instalacje przestrzenne, rzeźby, wideo oraz teksty. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
- Justyna Kozdryk (1980) – sztangistka, medalistka igrzysk paraolimpijskich, mistrzostw świata i Europy.
- Sebastian Przyrowski (1981) – piłkarz grający na pozycji bramkarza, reprezentant Polski, wychowanek Pilicy Białobrzegi.
- Bartłomiej Niedziela (1985) – piłkarz występujący na pozycji pomocnika.
Burmistrzowie Grójca
[edytuj | edytuj kod]- Andrzej Osiński (1990-1992)
- Witold Rak (1992-1993)
- Jacek Stolarski (1993-1998)
- Piotr Papaj (1998-2002)
- Jacek Stolarski (2002-2018)
- Dariusz Gwiazda (2018 - obecnie)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: ''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.)'' [online] [dostęp 2009-10-01].
- ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-09-14].
- ↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 37.
- ↑ Grójec (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 845.
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ a b c d Arkadiusz Kępka, Dzieje Grójca do 1945 roku, ISBN 83-89729-58-X.
- ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991, s. 161–175. ISBN 83-206-0795-7.
- ↑ Henryk Świderski: Okupacja i konspiracja w obwodzie AK Grójec – „Głuszec”. Warszawa: PAX, 1989, s. 8.
- ↑ a b Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 194. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945. Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 605.
- ↑ Grójec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Beata Anna Słowińska: Początki Sadownictwa w Grójeckiem. Wydawnictwo Hortpress Sp.z o.o., 2007. ISBN 83-89211-63-7.
- ↑ Lista produktów tradycyjnych – Jabłka grójeckie [online], Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi [zarchiwizowane z adresu 2018-06-23].
- ↑ Dz. Urz. UE C 322/35 z 27.11.2010 [online].
- ↑ Statystyki/Stopa bezrobocia [online], Powiatowy Urząd Pracy w Grójcu [zarchiwizowane z adresu 2014-07-06].
- ↑ Rekordowo niskie bezrobocie w Powiecie Grójeckim – Grójec [online] [dostęp 2018-03-11].
- ↑ Samochodowy atlas Polski 1:500 000. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1980, s. 102.
- ↑ Rozkład jazdy [online], PKS Grójec Sp. z o.o..
- ↑ Greckokatolicka placówka duszpasterska w Grójcu [online], grekokatolicy.pl [dostęp 2023-06-15].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-08-30].
- ↑ Karol Biedrzycki, Strumica nowym miastem partnerskim Grójca [online], 16 marca 2012 [dostęp 2012-11-30] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ Strona promocyjna Gminy Grójec [online], galeria.grojec.eu [dostęp 2018-06-23].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Gród, w: Encyklopedia staropolska, t. 2, oprac. A. Brückner, K. Estreicher, Warszawa 1990, s. 215-217.
- Grójec, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. II, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1986, s. 845.
- Kąkol R., Kacewicz E., Polskie miasta i miasteczka: niezwykły przewodnik po największych, najmniejszych, najstarszych, najmłodszych, najciekawszych, najdziwniejszych miastach i miasteczkach, Warszawa 2010. (ISBN 978-83-60530-95-5)
- Kępka A., Dzieje Grójca do 1945 roku, Grójec 2006. (ISBN 83-89729-58-X)
- Laskowski W. S., Grójec: w 500-letnią rocznicę wyniesienia do godności miasta, red. Z. Szeląg, Grójec 2004. (ISBN 83-919242-2-X)
- Matyjas R., Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Wacława Skarbimira Laskowskiego w Grójcu: tradycje i współczesność, Grójec 2017. (ISBN 978-83-950077-0-5)
- Matyjas R., Powiat grójecki na scenie wieków, Grójec 2010. (ISBN 978-83-85953-70-8)
- Matyjas R., Powiat grójecki w okresie Drugiej Rzeczypospolitej: studia i materiały, Grójec 2004. (ISBN 83-85953-24-8)
- Matyjas R., Wyznania ratuszowych duchów, Grójec 2019. (ISBN 978-83-956192-0-5)
- Matyjas R., Z dziejów Grójecczyzny, Grójec 1994.
- Pawlak R., Polska: zabytkowe ratusze, Warszawa 2010. (ISBN 978-83-7495-781-6)
- Rola-Stężycki A. Z., Grójeckim traktem, Grójec 2009. (ISBN 978-83-925866-1-6)
- Szeląg Z., Grójeckie we wspomnieniach. Seria 1-7, Grójec 1999-2008.
- Szeląg Z., Zagłada Żydów w Grójcu, Grójec 2011. (ISBN 978-83-60659-11-3)
- Wolf J., Miasto Grójec, „Tygodnik Ilustrowany” t. XV nr 381/1867, s. 16. (link)
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona internetowa gminy i miasta Grójec.
- Strona internetowa parafii św. Mikołaja Biskupa.
- Strona internetowa parafii Miłosierdzia Bożego.
- Historia Żydów w Grójcu.
