Goryl nizinny

Goryl nizinny
	Gorilla gorilla
	(Savage, 1847)
	; Samica
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Nadrodzina	człekokształtne
Rodzina	człowiekowate
Podrodzina	Homininae
Rodzaj	goryl
Gatunek	goryl nizinny
Synonimy
	Troglodytes gorilla Savage, 1847; Troglodytes savagei R. Owen, 1848; Gorilla gina I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1855; Satyrus africanus Mayer, 1856; Satyrus adrotes Mayer, 1856; Gorilla castaneiceps Slack, 1862; Gorilla mayêma Alix & Bouvier, 1877; Gorilla gigas Haeckel, 1903; Gorilla diehli Matschie, 1904; Gorilla jacobi Matschie, 1905; Gorilla gorilla matschiei Rothschild, 1905; Gorilla gorilla schwartzi Fritze, 1912; Gorilla hansmeyeri Matschie, 1914; Gorilla zenkeri Matschie, 1914; Gorilla gorilla halli Rothschild, 1927; Gorilla gorilla uellensis Schouteden, 1927; Gorilla (Pseudogorilla) ellioti Frechkop, 1943;
Podgatunki
	G. g. gorilla (Savage, 1847); G. g. diehli Matschie, 1904;
	G. g. gorilla (Savage, 1847); G. g. diehli Matschie, 1904;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Goryl nizinny^[19] (Gorilla gorilla) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny Homininae w obrębie rodziny człowiekowatych (Hominidae), najliczniejszy z goryli. Liczebność jego populacji była szacowana na ok. 100 tys., jednak po odnalezieniu na północy Konga kolejnych 125 tys. liczba ta wzrosła do 175-225 tys.^[20] W marcu 2012 roku ogłoszono w Nature zsekwencjonowanie genomu tego gatunku^[21].

Zasięg występowania

Goryl nizinny występuje w środkowej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku^[22]^[19]:

G. gorilla gorilla – goryl nizinny – południowy Kamerun, południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Gabon, Kongo i północna Angola (Kabinda).
G. gorilla diehli – goryl zachodni – południowo-wschodnia Nigeria i zachodni Kamerun.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1847 roku amerykański przyrodnik Thomas Staughton Savage nadając mu nazwę Troglodytes gorilla^[2]. Holotyp pochodził z Mpongwe, w Gabonie^[23].

W 2001 roku w Ebo Forest w zachodnim Kamerunie odkryto niewielką populację goryli, geograficznie pośrednią między podgatunkami gorilla i diehli^[22]. Potrzebne są analizy genetyczne, aby ustalić, czy goryle z Ebo stanowią odrębną grupę taksonomiczną^[22]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[22].

Etymologia

Gorilla: nazwa pochodzi od greckiego słowa Γοριλλαι Gorillai „plemię owłosionych kobiet” nazwane przez Hannona, kartagińskiego żeglarza, który przypuszczalnie przybył (około 480 p.n.e.) na obszar dzisiejszego Sierra Leone^[24].
diehli: pan Diehl, niemiecki pracownik German Northwestern Cameroon Company, który dostarczył czaszkę, na podstawie której Paul Matschie opisał nowy takson^[25].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samców 103–107 cm, wysokość w pozycji stojącej samic 109–152 cm, samców 138–180 cm; masa ciała samic 57–73 kg, samców 145–191 kg^[26]. Goryl nizinny jest nieco mniejszy od goryla górskiego.

Goryl nizinny ma szeroką, dobrze umięśnioną klatkę piersiową i grubą szyję. Również jego ręce i stopy są mocno zbudowane i bardzo umięśnione. Futro, które pokrywa całe ciało goryla nizinnego z wyjątkiem twarzy, wnętrza dłoni i podeszew stóp, ma kolor od ciemnoszarego do ciemnobrązowego. Włosy na głowie mają często odcień rudobrązowy. Podobnie jak u innych gatunków goryli futro dorosłego samca goryla nizinnego w dolnej części grzbietu ma kolor srebrzysty.

Głowa goryla nizinnego jest większa i grubsza niż u innych gatunków goryli. Charakterystyczne są jego wyraziste, mocno wystające brwi.

Odległość między kciukiem i pozostałymi palcami stopy jest większa niż u innych gatunków goryli.

Dieta goryli nizinnych składa się głównie z owoców, termitów i mrówek. W poszukiwaniu owoców przemierzają dziennie średnio ok. 1 km, a obszar ich aktywności obejmuje powierzchnię od 7-14 km².

Ekologia

Goryl nizinny (Gorilla gorilla) występuje w nizinnych lasach tropikalnych oraz bagnach. Spotykany jest na wysokościach od poziomu morza do 1600 m n.p.m. Na obszarze jego występowania nie ma dużego zagęszczenia skupisk ludzkich.

Status ochronny

G. gorilla został wpisany do Czerwonej Księgi IUCN jako gatunek krytycznie zagrożenia wyginięciem w najbliższej przyszłości^[18]. Objęty jest również Konwencją CITES.

Przypisy

↑ Gorilla gorilla, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b T.S. Savage. Notice of the external characters and habits of Troglodytes gorilla, a new species of orang from the Gaboon River. „Boston journal of natural history”. 5 (4), s. 417, 1847. (ang.).
↑ R. Owen. On a New Species of Chimpanzee. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 16, s. 27, 1848. (ang.).
↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Deuxième mémoire sur l’anatomie comparée des grands singes pseudo-anthropomorphes et plus particulièrement sur la Syndymologie et la Myologie du Gorille de Savage, Gorilla gina Is. Geoffroy, comparées a celles des genres Troglodyte et Orang. „Archives du Muséum d’'Histoire Naturelle”. 8, s. 65, 1855–1856. (fr.).
↑ Mayer 1856 ↓, s. 281.
↑ Mayer 1856 ↓, s. 282.
↑ J.H. Slack. Gorilla castaneiceps. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 14, s. 159–160, 1862. (ang.).
↑ E. Alix & A. Bouvier. Sur un nouvel Anthropoide (Gorilla Mayèma) provenant de la région du Congo. „Bulletin de la Société zoologique de France”. 2, s. 488, 1877. (fr.).
↑ E. Haeckel: Anthropogenie, oder, Entwicklungsgeschichte des Menschen: Keimes- und Stammes-Geschichte. Cz. 1. Leipzig: Engelmann, 1903, s. 426. (niem.).
↑ P. Matschie. Bemerkungen über die Gattung Gorilla. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1904, s. 52, 1904. (niem.).
↑ P. Matschie. Merkwürdige Gorilla-Schädel aus Kamerun. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1905, s. 283, 1905. (niem.).
↑ L.W. Rothschild. Notes on anthropoid apes. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1904 (4), s. 415, 1904. (ang.).
↑ W.A. Fritze. „Jahrbuch des Provinzial-Museums zu Hannover”. 1912–1913, s. 113, 1912. (niem.).
↑ ^a ^b P. Matschie. Neue Affen aus Mittelafrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1914, s. 325, 1914. (niem.).
↑ L.W. Rothschild. On a new race of bongo and of gorilla. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 19, s. 271, 1927. (ang.).
↑ E. Schwarz. Un gorille nouveau de la forêt de l’Ituri, Gorilla gorilla rex-pygmaeorum subsp. n. „Revue de Zoologie et Botanique Africaines”. 14, s. 335, 1927. (fr.).
↑ Fascicule 1: Primates. W: S. Frechkop: Exploration du Parc National Albert. Cz. 1: Mammifères. Bruxelles: Institut des Parcs Nationaux du Congo Belge, 1943, s. 13. (fr.).
↑ ^a ^b F.F. Maisels F.F., R.A. Bergl & E.A.R.A.B.& E.A. Williamson R.A. Bergl & E.A.R.A.B.& E.A., Gorilla gorilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-15] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ Zagłębie goryli nizinnych http://kopalniawiedzy.pl/goryle-nizinne-Kongo-liczebnosc-gatunek-zagrozony-5398.html (Dostęp 2008-08-14)
↑ Kerri Smith: Gorilla joins the genome club - News. nature.com. [dostęp 2012-03-08].
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 272. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Gorilla gorilla. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-15].
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 299, 1904. (ang.).
↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 111. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
↑ E.A. Williamson, F.G. Maisels, C.P. Groves, B.I. Fruth, T. Humle, F.B. Morton, M.C. Richardson, A.E. Russon & I. Singleton: Family Hominidae (Great Apes). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 848–849. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

Bibliografia

A.F.J.K. Mayer. Zur Anatomie des Orang-Utang und des Chimpansee. „Archiv für Naturgeschichte”. 22 (1), s. 281–304, 1856. (niem.).

[itis-1] Gorilla gorilla, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Savage-2] T.S. Savage. Notice of the external characters and habits of Troglodytes gorilla, a new species of orang from the Gaboon River. „Boston journal of natural history”. 5 (4), s. 417, 1847. (ang.).

[Owen-3] R. Owen. On a New Species of Chimpanzee. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 16, s. 27, 1848. (ang.).

[Geoffroy-4] I. Geoffroy Saint-Hilaire. Deuxième mémoire sur l’anatomie comparée des grands singes pseudo-anthropomorphes et plus particulièrement sur la Syndymologie et la Myologie du Gorille de Savage, Gorilla gina Is. Geoffroy, comparées a celles des genres Troglodyte et Orang. „Archives du Muséum d’'Histoire Naturelle”. 8, s. 65, 1855–1856. (fr.).

[CITEREFMayer1856[https://www.biodiversitylibrary.org/page/7083690_281]-5] Mayer 1856 ↓, s. 281.

[CITEREFMayer1856[https://www.biodiversitylibrary.org/page/7083691_282]-6] Mayer 1856 ↓, s. 282.

[Slack-7] J.H. Slack. Gorilla castaneiceps. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 14, s. 159–160, 1862. (ang.).

[Alix&Bouvier-8] E. Alix & A. Bouvier. Sur un nouvel Anthropoide (Gorilla Mayèma) provenant de la région du Congo. „Bulletin de la Société zoologique de France”. 2, s. 488, 1877. (fr.).

[Haeckel-9] E. Haeckel: Anthropogenie, oder, Entwicklungsgeschichte des Menschen: Keimes- und Stammes-Geschichte. Cz. 1. Leipzig: Engelmann, 1903, s. 426. (niem.).

[Matschie1904-10] P. Matschie. Bemerkungen über die Gattung Gorilla. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1904, s. 52, 1904. (niem.).

[Matschie1905-11] P. Matschie. Merkwürdige Gorilla-Schädel aus Kamerun. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1905, s. 283, 1905. (niem.).

[Rothschild1905-12] L.W. Rothschild. Notes on anthropoid apes. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1904 (4), s. 415, 1904. (ang.).

[Fritze-13] W.A. Fritze. „Jahrbuch des Provinzial-Museums zu Hannover”. 1912–1913, s. 113, 1912. (niem.).

[Matschie1914-14] P. Matschie. Neue Affen aus Mittelafrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1914, s. 325, 1914. (niem.).

[Rothschild1927-15] L.W. Rothschild. On a new race of bongo and of gorilla. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 19, s. 271, 1927. (ang.).

[Schouteden-16] E. Schwarz. Un gorille nouveau de la forêt de l’Ituri, Gorilla gorilla rex-pygmaeorum subsp. n. „Revue de Zoologie et Botanique Africaines”. 14, s. 335, 1927. (fr.).

[Frechkop-17] Fascicule 1: Primates. W: S. Frechkop: Exploration du Parc National Albert. Cz. 1: Mammifères. Bruxelles: Institut des Parcs Nationaux du Congo Belge, 1943, s. 13. (fr.).

[iucn-18] F.F. Maisels F.F., R.A. Bergl & E.A.R.A.B.& E.A. Williamson R.A. Bergl & E.A.R.A.B.& E.A., Gorilla gorilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-15] (ang.).

[Cichocki&inni-19] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[20] Zagłębie goryli nizinnych http://kopalniawiedzy.pl/goryle-nizinne-Kongo-liczebnosc-gatunek-zagrozony-5398.html (Dostęp 2008-08-14)

[21] Kerri Smith: Gorilla joins the genome club - News. nature.com. [dostęp 2012-03-08].

[Burgin&inni-22] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 272. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-23] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Gorilla gorilla. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-15].

[Palmer-24] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 299, 1904. (ang.).

[Beolens&inni-25] B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 111. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).

[Williamson&inni-26] E.A. Williamson, F.G. Maisels, C.P. Groves, B.I. Fruth, T. Humle, F.B. Morton, M.C. Richardson, A.E. Russon & I. Singleton: Family Hominidae (Great Apes). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 848–849. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]