Golteria

Golteria
	; Golteria rozesłana
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	wrzosowate
Podrodzina	Vaccinioideae
Rodzaj	golteria
	Nazwa systematyczna
	Gaultheria L.; Sp. Pl. 395. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Gaultheria procumbens L.
Synonimy
	Brossaea L.; Brossea Kuntze; Chiogenes Salisb. ex Torr.; × Gaulnettya Marchant; × Gaulthettya Camp; Gautiera Raf.; Glyciphylla Raf.; Gualteria Scop.; Hippomanica Molina; Lasierpa Torr.; Pernettya Gaudich.; Phalerocarpus G.Don; Shallonium Raf.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Golteria, gaulteria^[5] (Gaultheria L.) – rodzaj roślin z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Obejmuje ok. 150 gatunków^[4]^[5]. W stanie naturalnym występują głównie w południowej i południowo-wschodniej Azji, Australii, Nowej Zelandii oraz Ameryce Południowej; 5 gatunków występuje w Ameryce Północnej^[6]. Rośliny te zasiedlają zwykle mokradła oraz tereny skaliste, zarówno na nagich stokach jak i porośnięte widnymi lasami. Kora i liście tych roślin są aromatyczne. Kwiaty zapylane są przez owady^[6].

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne. W warunkach klimatycznych Polski uprawia się około 10 gatunków z tego rodzaju, najczęściej golterię rozesłaną^[5]. Niektóre gatunki (np. golteria rozesłana i G. shallon) dostarczają oleju zawierającego salicylan metylu^[6].

Nazwa rodzaju w języku łacińskim (Gaultheria) została nadana przez Pehra Kalma w 1748 roku dla upamiętnienia francusko-kanadyjskiego lekarza i botanika Jeana-François Gaultiera^[7].

Morfologia

Pokrój: Zimozielone krzewy i krzewinki, zwykle o niewielkiej wysokości, nieliczne mogą przybierać pokrój małych drzew o wysokości do 8 metrów^[6].
Organy podziemne: Kłącze, podziemne rozłogi^[5].
Liście: Zimozielone, skrętoległe^[6], eliptyczne lub odwrotnie jajowate, o długości zależnie od gatunku od 0,3 do 10 cm. Brzeg blaszki liściowej: karbowano–piłkowany do ząbkowanego^[5], wierzchołek liścia z reguły ostry^[6].
Kwiaty: Pojedyncze lub w gronach wyrastających w kątach liści^[6]. Obupłciowe, rzadziej rozdzielnopłciowe (wówczas rośliny dwupienne). Kielich złożony z 5 działek u nasady zrośniętych i w czasie owocowania często mięśniejących. Korona kwiatu dzwonkowata, z 5 zrośniętych płatków, barwy od białej przez różową do czerwonej. Pręcików zwykle jest 10. Zalążnia górna, powstaje z 5 zrastających się owocolistków, zawierających liczne zalążki. Szyjka słupka jest prosta i krótka^[6].
Owoce: Pozorne, przypominające jagodę – mięsiste torebki otoczone zmięśniałym, trwałym kielichem^[8]. Barwy czerwonej i różowej, rzadziej białej (Gaultheria miqueliana) i niebiesko-czarnej (Gaultheria shallon)^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Gaultherieae z podrodziny Vaccinioideae w obrębie rodziny wrzosowatych Ericaceae^[9].

Do rodzaju współcześnie włączany jest rodzaj Pernettya obejmujący gatunki, których kielich nie mięśnieje^[6].

Wykaz gatunków^[4]^[10]

Gaultheria abbreviata J.J.Sm.
Gaultheria acroleia Sleumer
Gaultheria acuminata Schltdl. & Cham.
Gaultheria adenothrix (Miq.) Maxim.
Gaultheria akaensis S.Panda & Sanjappa
Gaultheria albiflora (T.Z.Hsu) P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria alnifolia (Dunal) A.C.Sm.
Gaultheria amoena A.C.Sm.
Gaultheria anastomosans (Mutis ex L.f.) Kunth
Gaultheria angustifolia Brandegee
Gaultheria antarctica Hook.f.
Gaultheria antipoda G.Forst.
Gaultheria appressa A.W.Hill
Gaultheria arfakana Sleumer
Gaultheria atjehensis J.J.Sm.
Gaultheria barbulata Sleumer
Gaultheria berberidifolia Sleumer
Gaultheria borneensis Stapf
Gaultheria bracteata (Cav.) G.Don
Gaultheria bradeana Sleumer
Gaultheria brevistipes (C.Y.Wu & T.Z.Xu) R.C.Fang
Gaultheria bryoides P.W.Fritsch & L.H.Zhou
Gaultheria buxifolia Willd.
Gaultheria caespitosa Poepp. & Endl.
Gaultheria cardiosepala Hand.-Mazz.
Gaultheria celebica J.J.Sm.
Gaultheria chiriquensis Camp
Gaultheria ciliisepala Airy Shaw ex P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria codonantha Airy Shaw
Gaultheria colensoi Hook.f.
Gaultheria corvensis (R.R.Silva & Cervi) Romão & Kin.-Gouv.
Gaultheria crassa Allan
Gaultheria crassifolia (Airy Shaw) P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria cuneata (Rehder & E.H.Wilson) Bean
Gaultheria depressa Hook.f.
Gaultheria dialypetala Sleumer
Gaultheria discolor Nutt. ex Hook.
Gaultheria dolichopoda Airy Shaw
Gaultheria domingensis Urb.
Gaultheria dumicola W.W.Sm.
Gaultheria eciliata (Rae & D.G.Long) P.W.Fritsch & L.H.Zhou
Gaultheria erecta Vent.
Gaultheria eriophylla (Pers.) Mart. ex Sleumer
Gaultheria × fagifolia Hook.f.
Gaultheria foliolosa Benth.
Gaultheria fragrantissima Wall.
Gaultheria glaucifolia Hemsl.
Gaultheria glomerata (Cav.) Sleumer
Gaultheria gonggashanensis P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria gracilescens Sleumer
Gaultheria gracilis Small
Gaultheria griffithiana Wight
Gaultheria hapalotricha A.C.Sm.
Gaultheria heteromera R.C.Fang
Gaultheria hirta Ridl.
Gaultheria hispida R.Br. – golteria szczecinkowata
Gaultheria hispidula (L.) Muhl. ex Bigelow
Gaultheria hookeri C.B.Clarke
Gaultheria howellii (Sleumer) D.J.Middleton
Gaultheria humifusa (Graham) Rydb.
Gaultheria hypochlora Airy Shaw
Gaultheria insana (Molina) D.J.Middleton
Gaultheria insipida Benth.
Gaultheria × intermedia J.J.Sm.
Gaultheria itatiaiae Wawra
Gaultheria japonica (A.Gray) Sleumer
Gaultheria jingdongensis R.C.Fang
Gaultheria × jordanensis Brade & Sleum.
Gaultheria kamengiana S.Panda & Sanjappa
Gaultheria kemiriensis Sleumer
Gaultheria lanceolata Hook.f.
Gaultheria lanigera Hook.
Gaultheria leucocarpa Blume
Gaultheria linifolia (Phil.) Teillier & R.A.Rodr.
Gaultheria lohitiensis S.Panda & Sanjappa
Gaultheria losirensis Sleumer
Gaultheria macrostigma (Colenso) D.J.Middleton
Gaultheria major (Airy Shaw) P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria malayana Airy Shaw
Gaultheria marginata (N.E.Br.) D.J.Middleton
Gaultheria marronina P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria marticorenae Teillier & P.W.Fritsch
Gaultheria megalodonta A.C.Sm.
Gaultheria minuta Merr.
Gaultheria mucronata (L.f.) Hook. & Arn. – golteria chilijska
Gaultheria mundula F.Muell.
Gaultheria myrsinoides Kunth
Gaultheria myrtilloides Cham. & Schltdl.
Gaultheria nivea (J.Anthony) Airy Shaw
Gaultheria notabilis J.Anthony
Gaultheria novaguineensis J.J.Sm.
Gaultheria nubicola D.J.Middleton
Gaultheria nubigena (Phil.) B.L.Burtt & Sleum.
Gaultheria nummularioides D.Don
Gaultheria obovata (Airy Shaw) P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria oppositifolia Hook.f.
Gaultheria oreogena A.C.Sm.
Gaultheria ovatifolia A.Gray
Gaultheria paniculata B.L.Burtt & A.W.Hill
Gaultheria parvula D.J.Middleton
Gaultheria paucinervia P.W.Fritsch & C.M.Bush
Gaultheria pernettyoides Sleumer
Gaultheria phillyreifolia (Pers.) Sleumer
Gaultheria poeppigii DC.
Gaultheria praticola C.Y.Wu
Gaultheria procumbens L. – golteria rozesłana
Gaultheria prostrata W.W.Sm.
Gaultheria pseudonotabilis H.Li ex R.C.Fang
Gaultheria pullei J.J.Sm.
Gaultheria pumila (L.f.) D.J.Middleton
Gaultheria purpurascens Kunth
Gaultheria purpurea R.C.Fang
Gaultheria pyrolifolia Hook.f. ex C.B.Clarke
Gaultheria pyroloides Hook.f. & Thomson ex Miq.
Gaultheria racemulosa (DC.) D.J.Middleton
Gaultheria rengifoana Phil.
Gaultheria reticulata Kunth
Gaultheria rigida Kunth
Gaultheria rupestris (G.Forst.) G.Don
Gaultheria santanderensis A.C.Sm.
Gaultheria schultesii Camp
Gaultheria sclerophylla Cuatrec.
Gaultheria semi-infera (C.B.Clarke) Airy Shaw
Gaultheria serrata (Vell.) Kin.-Gouv. ex Luteyn
Gaultheria × serrulata Herzog
Gaultheria seshagiriana Subba Rao & Kumari
Gaultheria setulosa N.E.Br.
Gaultheria shallon Pursh
Gaultheria sinensis J.Anthony
Gaultheria sleumeri Smitinand & P.H.Hô
Gaultheria sleumeriana Kin.-Gouv.
Gaultheria solitaria Sleumer
Gaultheria stapfiana Airy Shaw
Gaultheria stenophylla P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria stereophylla A.C.Sm.
Gaultheria steyermarkii Luteyn
Gaultheria straminea R.C.Fang
Gaultheria strigosa Benth.
Gaultheria subcorymbosa Colenso
Gaultheria suborbicularis W.W.Sm.
Gaultheria taiwaniana S.S.Ying
Gaultheria tasmanica (Hook.f.) D.J.Middleton
Gaultheria tenuifolia (Phil.) Sleumer
Gaultheria tetracme (Airy Shaw) P.W.Fritsch & Lu Lu
Gaultheria tetramera W.W.Sm.
Gaultheria thymifolia Stapf ex Airy Shaw
Gaultheria tomentosa Kunth
Gaultheria trichophylla Royle
Gaultheria trigonoclada R.C.Fang
Gaultheria ulei Sleumer
Gaultheria vaccinioides Griseb. ex Wedd.
Gaultheria viridicarpa J.B.Williams
Gaultheria viridiflora Sleumer
Gaultheria wardii C.Marquand & Airy Shaw

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-09-28] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-09-28].
↑ ^a ^b ^c Gaultheria Kalm ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-10-29].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: PWN, 2011, s. 434. ISBN 978-83-01-15369-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 206. ISBN 0-333-73003-8.
↑ GAULTIER, JEAN-FRANÇOIS,” in Dictionary of Canadian Biography. biographi.ca. [dostęp 2013-10-26]. (ang.).
↑ Debra K. Trock: Gaultheria. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-09-28]. (ang.).
↑ Genus Gaultheria L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-10-29].
↑ Nazwy polskie według: Mieczysław Czekalski: Wrzosy, wrzośce i inne rośliny wrzosowate. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2008, s. 140-148. ISBN 978-83-09-01032-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-09-28] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-09-28].

[powo-4] Gaultheria Kalm ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-10-29].

[Seneta-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: PWN, 2011, s. 434. ISBN 978-83-01-15369-4.

[philipstree-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 206. ISBN 0-333-73003-8.

[JEAN-7] GAULTIER, JEAN-FRANÇOIS,” in Dictionary of Canadian Biography. biographi.ca. [dostęp 2013-10-26]. (ang.).

[america-8] Debra K. Trock: Gaultheria. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-09-28]. (ang.).

[grin-9] Genus Gaultheria L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-10-29].

[10] Nazwy polskie według: Mieczysław Czekalski: Wrzosy, wrzośce i inne rośliny wrzosowate. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2008, s. 140-148. ISBN 978-83-09-01032-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]