Gołogłów

Gołogłów
	Pityriasis gymnocephala
	(Temminck, 1836)
	; Okaz muzealny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	Pityriaseidae; Mayr & Amadon, 1951
Rodzaj	Pityriasis; Lesson, 1837
Gatunek	gołogłów
Synonimy
	Barita gymnocephala Temminck, 1836;
	Barita gymnocephala Temminck, 1836;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gołogłów^[6] (Pityriasis gymnocephala) – gatunek średniej wielkości ptaka, jedynego przedstawiciela monotypowej rodziny gołogłowów (Pityriasidae)^[a]^[6]^[7], enigmatyczny i rzadki mieszkaniec lasów deszczowych Borneo^[8].

Taksonomia

Pokrewieństwo tego gatunku przez długi czas było dyskusyjne. Umieszczano go między innymi w rodzinach: Prionopidae (czołoczuby), Cracticidae (srokacze), Artamidae (ostroloty), Corvidae (krukowate)^[9]^[10]. Według najnowszych badań najbliżej spokrewniony jest z paskownikami (Aegithinidae), z którymi tworzy takson siostrzany w stosunku do dzierzbików (Malaconotidae)^[6]. Nie wyróżnia się podgatunków^[7]^[11].

Morfologia

Gołogłów osiąga długość ciała 22–26 cm, oraz masę ciała 115–150 g^[11]. Jest czarnym lub ciemnoszarym ptakiem, z czerwonymi udami i czerwoną głową, gardłem i szyją z szarymi pokrywami usznymi i pozbawionym piór, żółtym czubem. Na skrzydle występuje biała plama widoczna w locie, a samice mają także czerwone plamki po bokach ciała. Mają masywny, czarny, hakowato zakończony dziób i krótki ogon, nadający im krępy wygląd. Czub głowy pokrywają krótkie (3–4 mm) żółte lub koloru słomkowego wybrzuszenia skórne, wyglądające jak szczecina. Osobniki młodociane mają czarne uda, czerwone pokrywy uszne i obrączki oczne, kilka czerwonych piór na głowie i nierozwiniętą „szczecinę”^[12].

Ekologia

Gołogłów jest hałaśliwym ptakiem, wydającym różnorodne odgłosy, wliczając w to przeraźliwe nosowe wycie, występujące na przemian z odgłosami szorstkimi, ćwierkaniem, gwizdaniem, chichotaniem^[8]^[9].

Gołogłów żywi się głównie dużymi bezkręgowcami, szczególnie prostoskrzydłymi, straszykami, chrząszczami, motylami, cykadami, karaczanami, termitami, pająkami, na które poluje na drzewach. Żywi się także małymi kręgowcami i owocami^[8]^[9].

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje gołogłowa za gatunek narażony na wyginięcie (VU – vulnerable) od 2022 roku; wcześniej, od 1988 był uznawany za gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale opisywany jest jako ptak rzadki. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy ze względu na postępujące niszczenie lasów w obrębie zasięgu występowania^[5].

Uwagi

↑ Często stosowany był zapis: Pityriaseidae.

Przypisy

↑ Pityriasis gymnocephala, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ E. Mayr & D. Amadon. A classification of Recent birds. „American Museum novitates”. 1496, s. 37, 1951. (ang.).
↑ Pityriasis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2012-06-24] (ang.).
↑ Bristlehead (Pityriasis gymnocephala). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2012-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (ang.).
↑ ^a ^b Pityriasis gymnocephala, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pityriasidae Mayr & Amadon, 1951 - gołogłowy - Bristlehead (wersja: 2022-05-22). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-05-22].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Lyrebirds, scrubbirds, bowerbirds, Australasian wrens. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c MacKinnon, John & Phillipps, Karen. (1993). A Field Guide to the Birds of Borneo, Sumatra, Java and Bali. OUP: Oxford. ISBN 0-19-854035-3.
↑ ^a ^b ^c Smythies, B.E. & Davison, G.W.H.: The Birds of Borneo. Kota Kinabalu: Natural History Publications (Borneo), 1999, s. 606–608. ISBN 983-812-028-6.
↑ Pityriaseidae – Bristlehead. [w:] Discover Life [on-line]. [dostęp 2022-01-06]. (ang.).
↑ ^a ^b F. Sheldon, R. Moyle: Bristlehead (Pityriasis gymnocephala). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-05-25]. (ang.).
↑ S. Colenutt. Little known Oriental bird: Bornean Bristlehead. „Oriental Bird Club Bulletin”. 35, 2002. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Zdjęcie samca

[uwaga1-7] Często stosowany był zapis: Pityriaseidae.

[itis-1] Pityriasis gymnocephala, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[mayr&ama-2] E. Mayr & D. Amadon. A classification of Recent birds. „American Museum novitates”. 1496, s. 37, 1951. (ang.).

[itis2-3] Pityriasis, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2012-06-24] (ang.).

[ibc-4] Bristlehead (Pityriasis gymnocephala). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2012-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (ang.).

[iucn-5] Pityriasis gymnocephala, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-6] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pityriasidae Mayr & Amadon, 1951 - gołogłowy - Bristlehead (wersja: 2022-05-22). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-05-22].

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Lyrebirds, scrubbirds, bowerbirds, Australasian wrens. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-19]. (ang.).

[MacKinnon-9] MacKinnon, John & Phillipps, Karen. (1993). A Field Guide to the Birds of Borneo, Sumatra, Java and Bali. OUP: Oxford. ISBN 0-19-854035-3.

[Smythies-10] Smythies, B.E. & Davison, G.W.H.: The Birds of Borneo. Kota Kinabalu: Natural History Publications (Borneo), 1999, s. 606–608. ISBN 983-812-028-6.

[dl-11] Pityriaseidae – Bristlehead. [w:] Discover Life [on-line]. [dostęp 2022-01-06]. (ang.).

[hbwalive-12] F. Sheldon, R. Moyle: Bristlehead (Pityriasis gymnocephala). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-05-25]. (ang.).

[13] S. Colenutt. Little known Oriental bird: Bornean Bristlehead. „Oriental Bird Club Bulletin”. 35, 2002. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

barglikowce (Acanthisitti)	bargliki
tyrankowce (Tyranni)	brodawniki szerokodzioby nosoczuby oliwczyki kurtaczki gorzykowate bławatnikowate bekardowate ostrodzioby królówki krzykaczyki szerokodziobki tęczaki muchotyranikowate tyrankowate obrożniki mrówkożery chronkowate kusaczki krytonosowate mrówkowody liściarki tęgosterowate garncarzowate
śpiewające (Oscines)	lirogony gąszczaki altanniki korołazy chwostkowate kolcopiórki miodojady lamparciki buszówkowate ziemnodrozdy stadniaki pieszaki liszkojady maoryski kowaliczki trzaskacze koralniczki czubce górniki jagodniki wireonkowate fletówki wilgowate szuflodziobki ostroloty łuskowczyki krępaczki wangowate gołogłowy paskowniki dzierzbiki satynki wachlarzówki dziwogony monarki skałowrony modrogłówki cudowronki czarniaki kruczaki dzierzby białoczuby krukowate płatkonosy jagodziaki koralniki miodniki długobiegi sępowronki skałoskoczki skalinkowate aksamitniki owadówki remizy sikory wąsatki skowronki nikatory krótkosterki chwastówkowate trzciniaki świerszczaki mimiki madagaskarniczki skąpoogonki jaskółkowate świstunki pokrzewczyki raniuszki wierzbówkowate bilbile pokrzewki ogoniatki szlarniki tymaliowate dżunglaki sikorniki pekińczyki palmowce jemiołuszki jedwabniczki jagodówki persówki reliktowce mysikróliki pomurniki kowaliki pełźce pełzacze siwuszki strzyżyki perłopiórki bąkojady przedrzeźniacze szpakowate pluszcze muchołówkowate drozdowate dudkowce górodrozdy kwiatówki nektarniki turkuśniki zieleniki złotogłówki tybetańczyki wikłaczowate astryldowate wdówki płochacze wróble pliszkowate łuszczakowate tanagrzce poświerki trznadle pasówki lasówki słowikówki kacykowate hispaniole zeledonki platynki trelniki antyle hispaniolczyki kardynały tanagrzyki tanagrowate