Przejdź do zawartości

Medycyna oparta na faktach

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Evidence-based medicine)

Medycyna oparta na faktach, medycyna oparta na dowodach (naukowych), EBM (od ang. evidence-based medicine) – korzystanie w postępowaniu klinicznym z wiarygodnych dowodów naukowych[1][2] dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa terapii. Dowodów takich dostarczają wyniki badań eksperymentalnych (RCT) oraz badań obserwacyjnych[1][2].

Inne polskie odpowiedniki terminu EBM to „ewaluacja badań medycznych” (dla uzyskania identycznego skrótowca) i „praktyka oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach” (POWAP) – jednak tłumaczenia te nie oddają pierwotnego znaczenia terminu[a].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Jako protoplastę medycyny opartej na faktach wskazuje się wiedeńskiego lekarza Ignaza Semmelweisa, który w 1840 roku na podstawie badań statystycznych skorelował umieralność kobiet na wydziale położniczym z wcześniejszą pracą lekarzy w prosektorium i na tej podstawie wysnuł wniosek, że zakażenia poporodowe muszą być powodowane przez jakiś czynnik zakaźny przenoszony przez lekarzy. Dzięki tej obserwacji Semmelweis był w stanie obniżyć umieralność w połogu z 12% do 2% przez wprowadzenie procedury dezynfekcji rąk przez lekarzy opuszczających prosektorium[3], pomimo że nie potrafił precyzyjnie wyjaśnić mechanizmu zakażenia (Ludwik Pasteur opisał go dopiero 20 lat później).

EBM rozwinęła się w latach 80. XX wieku jako reakcja na powszechną w medycynie dominację paradygmatu opartego na naukach podstawowych (patofizjologia, biochemia). Wywodzi się z epidemiologii klinicznej, dyscypliny zajmującej się problematyką eksperymentu medycznego i oceną wiarygodności badań klinicznych. Według części źródeł powstała na McMaster University w Kanadzie[4], według innych – w uczelniach brytyjskich (Uniwersytet Oksfordzki, Londyńska Szkoła Higieny i Medycyny Tropikalnej i in.). „Ojcami EBM” bywają nazywani zarówno David Sackett (1934-2015) z McMaster University[5][6], jak Archie Cochrane (1909–1988) z University College London[7], autor klasycznej dla EBM książki Effectiveness & Efficiency: Random Reflections on Health Services[8][9], upamiętniony nazwą utworzonej w 1993 roku Cochrane Collaboration, której celem jest gromadzenie wiarygodnych danych, dot. skuteczności tysięcy nowych procedur medycznych. Istotny wkład w budowanie statystycznych podstaw EBM wniósł też Douglas Altman (1948–2018), współtwórca Cochrane Collaboration, CONSORT i in.

Współczesność

[edytuj | edytuj kod]

W skład EBM wchodzi, między innymi, typologia poszczególnych rodzajów klinicznych badań naukowych (w tym badania obserwacyjne i eksperymentalne) wraz z charakterystyką ich wiarygodności, wyszukiwanie publikacji naukowych (charakterystyki dostępnych baz informacji medycznej, na przykład MedLine[10], EMBASE ), podstawy biostatystyki, zasady sporządzania badań wtórnych, takich jak przeglądy systematyczne czy metaanaliz.

EBM nie ogranicza się jednak do operowania statystyką i metodami epidemiologii; oryginalne sformułowanie twórcy EBM G. Guyatta „best available evidence” nie wyklucza bowiem korzystania np. z mniej wiarygodnych doniesień naukowych (np. opisy przypadków), o ile lepsze nie istnieją lub nie są w danym momencie dostępne. Czyni to EBM nurtem otwartym na nowe koncepcje, o czym świadczy ewolucja „medycyny opartej na faktach” z buntowniczo nastawionego nurtu lat 80. do obecnie dominującego integracyjnego podejścia.

Owo integracyjne podejście, określane niekiedy żartobliwie jako medicine based evidence (fakty oparte na medycynie) rehabilituje rolę indywidualnego doświadczenia lekarza i patofizjologii oraz wartości pacjenta jako równoprawnych z dowodami naukowymi czynników w podejmowaniu decyzji medycznych.

Amerykańska fundacja ABIM w ramach kampanii Choosing Wisely publikuje listę rozpowszechnionych w środowisku lekarskim terapii lub analiz, które w świetle badań naukowych są nieuzasadnione lub nieskuteczne[11].

Stosowanie podejścia EBM nie rozwiązało takich negatywnych aspektów jak błędne dowody (np. wykorzystanie wyników niepoprawnie sporządzonych raportów z RCT) czy wpływ ukrytych interesów w publikowaniu badań naukowych, które są coraz bardziej wyszukane i trudniejsze do wykazania. Nie przesądza to o tym, że model EBM okazał się bezwartościowy, jednak niezbędny wydaje się powrót do zasad EBM, etycznych aspektów leczenia chorych, indywidualnych i zrozumiałych procedur raczej niż sztywnych reguł postępowania[12].

Metody postępowania

[edytuj | edytuj kod]

Proces postępowania w EBM można streścić w następujących pięciu krokach[13]:

  • sprowadzenie problemu do postaci prawidłowo sformułowanego pytania; wymaga to krytycznego stawiania pytań, zaplanowania badania i określenia mocy dowodów[14]
  • systematyczne pozyskiwanie najlepszych dostępnych dowodów
  • krytyczna ocena spójności wewnętrznej dowodów[15], z uwzględnieniem następujących elementów:
    • błędy systematyczne wynikające z niewłaściwego doboru próby, zakłócenia przebiegu informacji i wpływu zmiennych interweniujących
    • ilościowe aspekty rozpoznania i leczenia
    • wpływ wielkości próby na wyniki badania
    • kliniczne znaczenie wyników badania
    • możliwości uogólniania wyników badania
  • zastosowanie wyników badania w praktyce[16]
  • ocena skuteczności[17].

Inne dziedziny

[edytuj | edytuj kod]

Pojęcie EBM zostało z czasem uwzględnione w innych dziedzinach klinicznych, w tym pielęgniarstwie, stomatologii, fizjoterapii, farmakologii. W efekcie powstało określenie EBHC (evidence-based health care), czyli opieka oparta na wiarygodnych i aktualnych publikacjach naukowych.

Powstało również pojęcie EBNP (evidence-based nursing practice), czyli opieka pielęgniarska oparta na faktach. EBNP wdraża podobne zasady jak EBM, promując rozwiązywanie dylematów klinicznych, pielęgnacyjnych w oparciu o wykorzystanie oryginalnych doniesień. Wiarygodnych doniesień naukowych dostarcza baza Cochrane'a czy elektroniczny podręcznik UpToDate, baza Medline[18].

Pojęciem wywodzącym się bezpośrednio z EBM jest EBD (evidence-based design(inne języki)), czyli projektowanie oparte na dowodach/badaniach naukowych. Stosowane do projektowania szpitali, placówek służby zdrowia, a także mebli medycznych.

Postuluje się także rozszerzenie działań „opartych na dowodach” na politykę społeczną[19] (evidence-based policy) i tworzenie prawa (evidence-based legislation)[potrzebny przypis].

Coraz szerzej pojawia się również koncepcja zarządzania opartego na dowodach (evidence-based management(inne języki)) oraz szkoleń opartych na dowodach (evidence-based training)[20].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ według Polskiego Instytutu Evidence Based Medicine[1]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Mapa serwisu. [w:] Polski Instytut Evidence Based Medicine (PI-EBM) [on-line]. PI-EBM. [dostęp 2020-01-18].
  2. ↑ a b D. L Sackett, W. M C Rosenberg, J A M. Gray, R B. Haynes i inni. Evidence based medicine: what it is and what it isn't. „BMJ”. 312 (7023), s. 71-72, 1996-01-13. BMJ. DOI: 10.1136/bmj.312.7023.71. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  3. ↑ Ian Ayres: Super Crunchers. 2008. ISBN 0-7195-6465-4.
  4. ↑ Victor M. Montori, Gordon H. Guyatt. Progress in Evidence-Based Medicine. „JAMA”. 300 (15), s. 1814-1816, 2008. DOI: 10.1001/jama.300.15.1814. (ang.). 
  5. ↑ red.. David Sackett remembered as 'father of evidence-based medicine'. „McMaster Faculty of Health Sciences Newsmagazine”. 9 (3), 2015. McMaster Faculty of Health Sciences Newsmagazine. (ang.). 
  6. ↑ André Picard: David Sackett: The father of evidence-based medicine. [w:] The Globe and Mail [on-line]. May 25, 2015. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
  7. ↑ Antonio Stavrou, Dimitrios Challoumas, Georgios Dimitrakakis. Archibald Cochrane (1909–1988): the father of evidence-based medicine. „InteractiveCardioVascularand ThoracicSurgery”, s. 121–124, 2014. Oxford University Press. DOI: 10.1093/icvts/ivt451. (ang.). 
  8. ↑ Archie L. Cochrane: Effectiveness & Efficiency: Random Reflections on Health Services. Taylor & Francis, 1999, s. 103. ISBN 1-85315-394-X.
  9. ↑ Archie L. Cochrane: Effectiveness & Efficiency: Random Reflections on Health Services. The Nuffield Provintial Hospitals Trust, 1972, s. 92.
  10. ↑ Baza artykułów MedLine. [dostęp 2009-12-08].
  11. ↑ Five Things Physicians and Patients Should Question. ABIM.
  12. ↑ Trisha Greenhalgh, Jeremy Howick, Neal Maskrey. Evidence based medicine: a movement in crisis?. „BMJ”, Published 13 June 2014. DOI: 10.1136/bmj.g3725. 
  13. ↑ Martin Dawes, William Summerskill, Paul Glasziou et al.. Sicily statement on evidence-based practice. „BMC Medical Education”. 5 (1), s. 1-7, 2005. DOI: 10.1186/1472-6920-5-1. 
  14. ↑ David L Sackett, William M C Rosenberg,. The need for evidence-based medicine. „J R Soc Med”. 88, s. 620-624, 1995. (ang.). 
  15. ↑ Parkes J, Hyde C, Deeks JJ, Milne R. Teaching critical appraisal skills in health care settings (Review). „The Cochrane Library”, 2001. DOI: 10.1002/14651858.CD001270. 
  16. ↑ Epling J, Smucny J, Patil A, Tudiver F. Teaching evidence-based medicine skills through a residency-developed guideline. „Fam Med”. 34 (9), s. 646–8, October 2002. 
  17. ↑ Jamtvedt G, Young JM, Kristoffersen DT, Thomson O'Brien MA, Oxman AD. Audit and feedback: effects on professional practice and health care outcomes. „Cochrane Database Syst Rev”, s. CD000259, 2003. DOI: 10.1002/14651858.CD000259. 
  18. ↑ Europejskie Centrum Kształcenia Podyplomowego: Evidence Based Nursing - co to jest?. Wrocław, 2011. [dostęp 2011-11-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-11)].
  19. ↑ Nick Black: Evidence based policy: proceed with care. BMJ, 2001.
  20. ↑ ProjektM, Edukacja oparta na dowodach. - Moderator - Szkoły, szkolenia, usługi doradcze, „Moderator - Szkoły, szkolenia, usługi doradcze”, 20 czerwca 2017 [dostęp 2018-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-27].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Medycyna_oparta_na_faktach&oldid=73773789”