Dialekt północnomacedoński

Mapa dialektów macedońskich, gwary północnomacedońskie oznaczone odcieniami niebieskiego.

Dialekt północnomacedoński (mac. северен дијалект, северни говори) – zróżnicowany wewnętrznie dialekt macedoński używany na pograniczu macedońsko-serbskim. Jest to dialekt typu przejściowego i stanowi ważne ogniwo południowosłowiańskiego kontinuum dialektalnego, pod wieloma względami nawiązuje do pobliskich dialektów torlackich.

Razem z dialektem centralnym tworzy zespół narzecza zachodniomacedońskiego (mac. западномакедонско наречје). W skład gwar zachodniomacedońskich wchodzą gwary tetowsko-gorańska, skopsko-crnogorska oraz kumanowsko-kratowska.

Cechy językowe

Do najważniejszych cech fonetycznych gwar północnomacedońskich należą:

• prasłowiańskie *ě (jać) kontynuowane przez e, np. koleno, mleko,
• grupa łu na miejscu sylabotwórczego *l̥, np. długo, słuza, tłuče wobec literackiego долго, солза, толче,
• zachowane jest palatalne lj, np. polje, zelje, iljada,
• zlanie się obu jerów *ъ, *ь w ă, jak w gwarach torlackich, np. dăš, dăn,
• kontynuantem dawnej nosówki *ǫ jest u, np. zubi, ruka,
• kontynuanty ḱ, ǵ dawnych *ť, *ď, np. kuḱa, veǵa,

W morfologii charakterystyczne są cechy zbliżające ten obszar do dialektu torlackiego:

• końcówka -oga, np. toga, njega, săs dobroga,
• końcówka 1. os. l. mn. czasu teraźniejszego -mo, np. imamo wobec literackiego имаме, por. sch. imamo,
• końcówka 3. os. l. mn. aorystu -še, np. rekoše wobec literackiego рекоа, por. sch. rekoše,
• rzeczowniki rodzaju żeńskiego na -a mają formę przypadka zależnego na -u, np. ženu, njivu.

Rodzajnik jest niejednolity, gdyż obok zasadniczo panującego -ot, -ta, -to, np. najmaliot brat, konjot, lovecot, na południe od Tetowa spotyka się też -o, np. umo zamiast umot. Oprócz tego spotyka się rodzajnik w postaci -ъt. We wszystkich gwarach, choć w różnym nasileniu, funkcjonuje typowy dla gwar centralnych i języka literackiego trojaki rodzajnik typu -ov, -ot, -on.

Bibliografia

• Božidar Vidoeski: Дијалекти на македонскиот јазик. T. 1. Skopje: MANU, 1998.
• Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.