Cyprysik tępołuskowy

Cyprysik tępołuskowy
	; Morfologia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	cyprysik
Gatunek	cyprysik tępołuskowy
	Nazwa systematyczna
	Chamaecyparis obtusa (Siebold & Zucc.) Endl.; Syn. conif. 63. 1847
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cyprysik w swoim naturalnym środowisku (Japonia)

Cyprysik tępołuskowy, c. japoński^[5] (Chamaecyparis obtusa (Siebold & Zucc.) Endl.) – gatunek rośliny należący do rodziny cyprysowatych. Pochodzi z Japonii, występuje na japońskich wyspach Honsiu, Kiusiu oraz na Tajwanie^[6]. Jest uprawiany w wielu krajach świata jako roślina ozdobna.

Z uwagi na wrażliwość na mróz przemarza i uprawiany może być w Polsce tylko w najkorzystniejszych warunkach i to w niskich, bądź karłowatych odmianach. Jest to najmniej mrozoodporny z uprawianych u nas cyprysików (Chamaecyparis). Pochodzi z Japonii z wysp Kiusiu i Sikoku oraz z Tajwanu. W Japonii jest uważane za święte drzewo. Na naturalnych stanowiskach gatunek ma status NT w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych.

Morfologia

Pokrój

Drzewo o zimozielonych liściach, osiągające w swojej ojczyźnie wysokość do 40 m; w Polsce osiąga 0,5–15 m wysokości; ma zróżnicowany pokrój, w zależności od odmiany; jego odmiany uprawne występują przeważnie w formie krzewiastej, mają pokrój kulisty; charakteryzuje się wolnym przyrostem.

kora: cienka i gładka, u starszych drzew podłużnie bruzdowana oraz łuszcząca się w barwie czerwono-brązowawej do brunatnej
pędy: gałązki płaskie, wachlarzykowate, pierzasto lub muszelkowato rozgałęzione, na spodniej stronie mają srebrzyste linie; wierzchołki pędów lekko zwisające
liście: zimozielone; u młodych roślin (siewki) w formie igieł, natomiast u starszych łuskowate, nakrzyżległe mniej lub bardziej zaostrzone, przylegające bądź luźno osadzone na pędach z białymi, woskowatymi plamami czy też liniami od spodu; łuski liściowe z wierzchu z połyskiem, z woskowatymi liniami nalotu na spodniej stronie, układającymi się w literę Y lub wydłużone X. Barwa: ciemnozielone, jasnozielone, złociste, zielonoszare; łuski grube, tępo zakończone i silnie przylegające; na łuskach znajdują się wypukłe gruczołki; po roztarciu wydzielają intensywny zapach
kwiaty: cyprysiki należą do jednopiennych, wiatropylnych drzew; kwiaty męskie żółte lub czerwone, ukazujące się na końcach bocznych rozgałęzień; kwiaty żeńskie kuliste i niepozorne; drobne, zebrane w niepozorne kwiatostany
szyszki: kuliste do 1 cm średnicy, dojrzewające w pierwszym roku uprawy, dojrzałe szyszki mają średnicę około 1 cm, są kuliste, zielone, po dojrzeniu czerwonawobrązowe; opadają w okresie jesiennym po rozsypaniu się nasion
nasiona: oskrzydlone
korzenie: system korzeniowy sercowaty i płytki

Biologia i ekologia

Naturalne siedliska gatunków zaliczanych do rodzaju Chamaecyparis występują w ciepłych i wilgotnych regionach Azji. Występują w lasach na próchniczych i żyznych glebach, najczęściej w pobliżu zbiorników wodnych.

Zastosowanie

Uprawiany jest jako roślina ozdobna w parkach i ogrodach przydomowych. W ogrodach typu japońskiego jest jednym z podstawowych gatunków. Często jest uprawiany w pojemnikach, nadaje się też dość dobrze na bonsai. W ogrodach uprawiane są głównie odmiany niskie, osiągające wysokość do 2 m, istnieją też odmiany jeszcze bardziej karłowe. Roślina użytkowa – drewno tego drzewa jest lekkie i trwałe, stosowane do budowy świątyń azjatyckich i pałaców tamtej części świata.

Uprawa

wymagania: preferuje gleby żyzne, próchniczne, dostatecznie wilgotne, o lekko kwaśnym odczynie, miejsca ciepłe i osłonięte od wiatru – silne i zimne wiatry powodują obumieranie pędów; może rosnąć w półcieniu; jego wytrzymałość na mróz nie jest pełna (strefa mrozoodporności 6A, 6B, do –23 °C); nadaje się do uprawy w najcieplejszych regionach Polski; najlepsze warunki do uprawy tych roślin znajdują się w zachodniej Polsce; na zimę wymaga starannego okrycia; sadzonki bardzo trudno ukorzeniają się; może być rozmnażany przez szczepienie na siewkach cyprysika Lawsona (Chamaecyparis lawsoniana); w naszym klimacie najczęściej uprawiane są karłowate, wolno rosnące odmiany
sposób uprawy: w ciągu roku nawozi się go 2–3 razy nawozami do roślin iglastych; wskazane jest podlewanie go podczas zimy w czasie odwilży; zalegający na gałęziach śnieg usuwa się, może bowiem spowodować trwałe ich odkształcenie; obumarłe pędy usuwa się

Kultywary (odmiany ozdobne)

'Aurora' – odmiana o żółtawych łuskach, karłowa
'Contorta' – odmiana dorastająca do 3 m, o zielonych łuskach i krótkich, poskręcanych gałęziach
'Coralliformis' – odmiana wolno rosnąca, karłowa, pokrój stożkowy, ażurowy, pędy sztywne, skręcone i nitkowate, ciemnozielone, wysokość około 1 m
'Crippsii' – odmiana o stożkowatym pokroju i średnio silnym wzroście. Zabarwienie igieł złocistożółte
'Drath' – krzew o wąskostożkowatym pokroju, bardzo grubych, widłakowato rozgałęzionych pędach i szarozielonych łuskach. Po 10 latach uprawy osiąga do 2 m wysokości
'Filicoides' – karłowaty krzew o wysokości po 10 latach uprawy do 1 m; ma nieregularny pokrój, pędy ciemnozielone
'Kerdalo' – odmiana karłowa o przewisających pędach
'Nana' – krzew bardzo powoli rosnący, 60–80 cm wysokości, w odmianach barwnych i pokrojowych, o ciemnozielonych igłach; pokrój drzewka najczęściej wąsko owalny lub kolumnowy
'Nana Aurea' – odmiana dorastająca do 1,5–2,5 wysokości o igłach złotożółtych; pokrój zaokrąglony lub szerokostożkowaty
'Nana Gracilis' – karłowaty krzew (po 10 latach uprawy osiąga 0,5 m wysokości); ma szerokostożkowy pokrój, rozgałęzienia muszlowato skręcone, pędy ciemnozielone, błyszczące; szczególnie nadaje się do uprawy w doniczkach; wzrost dość wolny; często spotykana odmiana o krótkich, poskręcanych pędach i zielonym ulistnieniu
'Nana Gracilis Aurea'
'Lucas' – wolno rosnąca karłowa odmiana cyprysika o nieregularnym pokroju, osiągająca po 10 latach ok. 1–1,5m wysokości; młode pędy zabarwiają się na czerwono kontrastując z żółto-białymi igłami osadzonymi na wachlarzykowatych gałązkach
'Lycopodioides' – stożkowato nieregularny krzew do 1.5 m; małe drzewko o oryginalnym kształcie i pogiętych pędach; pokrój może być nieregularny, kulisty lub stożkowaty; igły szarozielone; rośnie wolno osiągając po 10 latach wysokość 1m
'Lycopodioides Aurea' – odmiana podobna do poprzedniej ale zabarwienie młodych przyrostów jest jasnozłociste co wygląda bardzo efektownie na tle zielonego, starszego ulistnienia; wysokość około 1,5–1,8 m
'Pygmaea' – krzew do 2 m wysokości o kulistej koronie, dość mrozoodporny
'Spectabilis'
'Tetragona Aurea' – odmiana o pokroju szerokostożkowatym, z pędami skierowanymi ku górze

'Nana Gracilis'
'Tsatsumi Gold'
'Nana'
Bonsai

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
↑ A.A. Farjon A.A., Chamaecyparis obtusa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2020-07-09] (ang.).
↑ Z. Mirek: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin kwiatowych i paprotników Polski.. 2002.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-08].

Bibliografia

Joachim Mayer, Heinz-Werner Schwegler: Wielki atlas drzew i krzewów. Oficyna Wyd. „Delta W-Z”. ISBN 978-83-7175-627-6.
Iglak o wielu twarzach. [dostęp 2009-05-19].
Maciej Mynett, Magdalena Tomżyńska: Krzewy i drzewa ozdobne. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 1999. ISBN 83-7073-188-0.
W. Bugała: Drzewa i krzewy. 2000, s. 32.
W. Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. 1987, s. 162.
W. Seneta, J. Dolatowski: Dendrologia. 2000, s. 84.
W. Wałęza: Żywopłoty. 2002, s. 32.
S.Ja. Sokolov: Djerjevja i kustarniki SSSR. T.1. 1949, s. 331-338.
T.G. Tutin et al.: Flora Europaea. Volume 1. Psilotaceae to Platanaceae. 1993, s. 46.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[christenhusz2011-2] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2014-11-20].

[iucn-4] A.A. Farjon A.A., Chamaecyparis obtusa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2020-07-09] (ang.).

[Mirek2002-5] Z. Mirek: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin kwiatowych i paprotników Polski.. 2002.

[Germplasm_Resources_Information-6] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-03-08].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]