Chrystian IV Oldenburg

Chrystian IV Oldenburg

król Danii i Norwegii
Okres	od 1588 do 28 lutego 1648
Koronacja	1596
Poprzednik	Fryderyk II
Następca	Fryderyk III
Dane biograficzne
Dynastia	Oldenburgowie
Data urodzenia	12 kwietnia 1577
Data śmierci	28 lutego 1648
Ojciec	Fryderyk II Oldenburg
Matka	Zofia von Mecklemburg-Schwerin
Żona	Anna Katarzyna Hohenzollern
Dzieci	Fryderyk III
Odznaczenia

Chrystian IV (ur. 12 kwietnia 1577, zm. 28 lutego 1648) – król Danii i Norwegii w latach 1588–1648 z dynastii oldenburskiej.

Życiorys

Był najstarszym synem króla Fryderyka II oraz Zofii, córki Ulryka III, księcia meklemburskiego. W momencie wstąpienia na tron Chrystian IV miał zaledwie 11 lat, więc rządy w imieniu małoletniego króla sprawowała Rada Państwa (z Nielsem Kaasem na czele). Władzę w obu królestwach objął po koronacji w 1596 roku. W 1597 poślubił Annę Katarzynę (1575–1612), córkę Joachima Fryderyka, margrabiego-elektora Brandenburgii. Ich syn, jedyny, który przeżył Chrystiana IV, objął trony Danii i Norwegii w 1648 jako Fryderyk III.

Polityka ekonomiczna

Koronacja Christiana IV. Obraz Otto Bache z roku 1887

Król prowadził politykę merkantylizmu. Zakładał liczne manufaktury (pierwszą i najważniejszą była manufaktura włókiennicza założona w 1605 w więzieniu). Tworzył monopole handlowe, założył islandzką, grenlandzką i wschodnioindyjską kampanię handlową. W 1616 uzyskał kolonię Tranguebar. Jednak wszystkie wysiłki mające na celu utworzenie z Kopenhagi ważnego bałtyckiego ośrodka gospodarczego spełzły na niczym (choć znacznie przyczyniły się do zwiększenia lokalnego znaczenia miasta, powiększenia liczby i zamożności ludności).

Polityka zbrojna

Chrystian IV po Bitwie w Zatoce Kilońskiej

Ambicją Chrystiana IV było uczynienie z Królestwa Danii i Norwegii największego mocarstwa nie tylko ekonomicznego, ale również politycznego i militarnego w północnej Europie. Uniemożliwiały mu to jednak problemy z zachowaniem pozycji duńskiej w Norwegii, gdzie dawały się odczuć wpływy zdecydowanej szwedzkiej polityki ekspansjonistycznej. Wprawdzie flota duńska została mocno rozbudowana, ale Dania nie była w stanie wystawić armii mogącej zmierzyć się ze szwedzką. Wojna kalmarska w latach 1611 – 1613, którą Dania musiała toczyć za pomocą wynajętych za duże kwoty oddziałów najemnych, nie doprowadziła do zdecydowanego rozwiązania kwestii.

Król zaangażował się też w wojnę trzydziestoletnią (gdy działania wojenne zaczęły się zbliżać do północnych Niemiec). Doprowadziło to do szeregu klęsk i wycieńczenia finansowego króla (ponieważ rada państwa nie udzieliła mu zgody na udział w tej wojnie, przystąpił do niej jako książę Szlezwiku i Holsztynu).

Błędem Chrystiana było niezdecydowanie w stosunkach z Polską. Po wrogich działaniach (zatopienie okrętów królewskich Władysława IV zakotwiczonych w porcie gdańskim), król zmienił zdanie i planował rozpoczęcie z Polską wspólnej akcji przeciwko Szwedom. Jednak w ostatniej chwili wycofał się z planowanego sojuszu, co natychmiast wykorzystała Szwecja, i w styczniu 1644 zadała Danii szereg druzgoczących ciosów (przejęła Jutlandię i Skanię). Król starał się odzyskać te ziemie za pomocą floty. W lipcu 1644 floty duńska i szwedzka stoczyły bitwę w Zatoce Kilońskiej. Bitwa nie zakończyła się zdecydowanym zwycięstwem Danii, sam król jednak wykazał się w niej wielkim męstwem, stracił oko – opowieść o tej bitwie zawarta jest w hymnie Danii Kong Kristian. Bitwa w Zatoce Kilońskiej jednak była początkiem szeregu klęsk zakończonego 13 sierpnia 1645 traktatem z Brömsebro, na mocy którego Dania straciła swoją dominującą pozycję w rejonie Bałtyku.

pomnik Chrystiana IV w Kristiansand

Architektura i miasta

Mottem Chrystiana IV było Bojaźń Boża wzmacnia królestwa (duń. Gudsfrygt styrker rigerne, łac. Regna Firmat Pietas, skrót RFP). Król interesował się architekturą i ufundował wiele ważnych budynków (Budynek Giełdy w Kopenhadze, zamki Rosenborg i Frederiksborg, Kościół Świętej Trójcy, Kościół na Wyspie i inne); do dziś fronty tych budynków oznaczone są właśnie literami RFP. W latach 1596–1621 król wydał na budowle około 660 tysięcy talarów.

Rozumiejąc funkcję miast jako ośrodków nie tylko gospodarczych, ale i strategicznych, Chrystian IV założył miasta Kristiansand (dziś Norwegia) i Kristianstad w Skanii, port Christianshavn w cieśninie Sund, Glückstadt w Holsztynie, oraz Kristianię.

Potomstwo

Dzieci Chrystiana IV z królową Anną Katarzyną

• Fryderyk – ur. 15 sierpnia 1599 – zm. 9 września 1599
• Chrystian Chrystian Książę Wybrany (den unvalgte prins Christian) -1603
• Zofia – ur. 4 stycznia 1605 – zm. 7 września 1607
• Elżbieta – ur. 16 marca 1606 – zm. 24 października 1608
• Fryderyk – urodzony w roku 1609 (później Fryderyk III)
• Ulryk – urodzony w roku 1611

Dzieci Chrystiana IV z Kirsten Madsdtatter

• Chrystian Ulryk Gyldenløve

Dzieci Chrystiana IV z Karen Andersdatter

• Dorota Elżbieta Christiansdatter 1613 – 1615
• Hans Ulryk Gyldenløve

Dzieci Chrystiana IV z Ingeborg Andrersdatter Huitfeld

• Alhed Povelsdatter 1617 – 1645 zamężna z Henrichem Henrichsenem

Dzieci Chrystiana IV z Kirsten Munk

• nienazwane dziecko zmarłe wkrótce po porodzie (ur. i zm. w 1615)
• nienazwany chłopiec zmarły wkrótce po porodzie (ur. i zm. w 1617)
• Anna Chrystiana Oldenburg (ur. 10 sierpnia 1618 – zm. 20 sierpnia 1633)
• Zofia Elżbieta Oldenburg (ur. 20 września 1619 – zm. 29 kwietnia 1657); żona Chrystiana von Pentz
• Eleonora Krystyna Oldenburg (ur. 8 lipca 1621 – zm. 16 marca 1698); żona Corfitza Ulfeldta (1606–1664)
• Waldemar Chrystian Oldenburg (ur. ok. 1622 – zm. 26 lutego 1656)
• Elżbieta Augusta Oldenburg (ur. 28 grudnia 1623 – zm. 9 sierpnia 1677); żona Hansa Lindenove
• Fryderyk Chrystian Oldenburg (ur. 26 kwietnia 1625 – zm. 17 lipca 1627)
• Chrystiana Oldenburg (ur. 15 lipca 1626 – zm. 6 maja 1670); żona Hannibala Sehesteda
• Jadwiga Oldenburg (ur. 15 lipca 1626 – zm. 5 października 1678); żona Ebbego Ulfeldta
• Maria Katarzyna Oldenburg (ur. 29 maja 1628 – zm. 1 września 1628)
• Dorota Elżbieta Oldenburg (ur. 1 września 1629 – zm. 18 marca 1687); prawdopodobnie córka hrabiego Ottona Ludwiga Salm-Kyburg.

Dzieci Chrystiana IV z Vibeke Kruse

• Chrystian Fryderyk Gyldenløve, urodzony w roku 1630
• Zofia Elżbieta Christiansdatter, urodzona w roku 1633 zamężna z Clausem von Ahlefeldtem