Breda

Breda
	; Grote Markt
Herb	Flaga
Państwo	Holandia
Prowincja	Brabancja Północna
Burmistrz	Paul Depla
Powierzchnia	129,15 km²
Populacja (2012); • liczba ludności; • gęstość	; 181 887; 1408 os./km²
Nr kierunkowy	076
Kod pocztowy	4811
	Położenie na mapie Brabancji Północnej Breda
	Położenie na mapie Holandii Breda
	51°35′N 4°46′E/51,583333 4,766667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Breda – miasto w południowo-zachodniej Holandii, w prowincji Brabancja Północna, ok. 40 km na pd.-wsch. od Rotterdamu, w pobliżu granicy z Belgią.

Dane ogólne

Ośrodek kulturalno-naukowy: akademia sztuk pięknych, szkoła teatralna i muzyczna, akademia wojskowa; biblioteki, muzea. Breda jest jednym z głównych skupisk polonijnych w Holandii.

Historia

W XI wieku Breda była lennem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jej pierwszym znanym do dzisiaj władcą był Heinrich I van Brunesheim (1080–1125). W 1327 roku Adelheid van Gaveren sprzedał ją Janowi III, księciu Brabancji. W 1350 roku została odsprzedana Janowi II z Wassenaar. W 1403 roku dziedziczka jego linii, Johanna van Polanen (1392–1445) wyszła za mąż za Engelbrechta I van Nassau (1370–1442) i w ten sposób Breda stała się własnością Dynastii Orańskiej-Nassau trafiając ostatecznie we władanie Wilhelma I Orańskiego, pierwszego namiestnika (stadhoudera) prowincji Niderlandów. W ten sposób tytuł barona Bredy powiązany był z tytułem hrabiego Nassau, Oranii i namiestnika prowincji Niderlandów. Ten stan utrzymywał się aż do 1795 roku, gdy Breda dostała się pod okupację francuskich sił rewolucyjnych.

Breda uzyskała prawa miejskie w 1252 roku i dzięki temu można było rozpocząć budowę murów obronnych. W XV wieku nastąpił gwałtowny rozwój miasta. Rozpoczęto budowę katedry z 97 metrową wieżą, a w 1534 średniowieczne mury zostały poważnie rozbudowane przez Henryka III z Nassau, dzięki czemu Breda stała się jedną z potężniejszych twierdz na linii warowni w Niderlandach. W tym samym czasie w mieście zaczęło pojawiać się coraz więcej domów, budowanych przez przedstawicieli znanych holenderskich rodów. Jeden z najbardziej okazałych pałaców został zaprojektowany w renesansowym stylu przez znanego włoskiego architekta Tomasso Vincidora i stał się rezydencją rodziny królewskiej.

Szybki rozwój infrastruktury miejskiej został zatrzymany w 1534 roku przez pożar, który zniszczył większość zabudowań Bredy: spalonych zostało około 300 domów, ocalało tylko 150.

Podczas wojny osiemdziesięcioletniej Breda została opanowana podstępem przez Hiszpanię w 1581 roku, ale 1590 przeszła z powrotem w ręce Maurycego Orańskiego, księcia Nassau (dzięki brawurowej akcji 68 ochotników, którzy zdołali się przedostać do miasta w łodziach przykryci darnią). Breda ponownie została zdobyta przez Hiszpanów w roku 1625 po około 10-miesięcznym oblężeniu. Poddanie się obrońców miasta Hiszpanom dowodzonym przez generała Ambrosio Spinola zostało uwiecznione przez Diego Velázqueza na obrazie Poddanie Bredy. W 1637 Fryderyk Henryk Orański odbił miasto po 4-miesięcznym oblężeniu. Breda została ostatecznie przyłączona do Republiki Zjednoczonych Prowincji w roku 1648 na mocy pokoju westfalskiego.

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej Breda, tak jak cała Holandia, znalazła się pod niemiecką okupacją. Miejscowość zajęła niemiecka 9 Dywizja Pancerna 13 maja 1940 r. Miasto zostało wyzwolone 29 października 1944 roku przez polską 1 Dywizję Pancerną (1 DPanc.) dowodzoną przez generała Stanisława Maczka w ramach natarcia kanadyjskiej 1 Armii w kierunku ujścia Mozy. W czasie walk o miasto przed frontem 1 DPanc broniły się niemieckie 256, 711, 719 DP. oddziały 1 DPanc opanowały 28 października Molenschot, Lijndonk, Raaleind, Bavel, a w nocy 28/29 października rejon Dorst. Rankiem 29 października ruszyły do natarcia główne siły dywizji: 3 Brygada Strzelców (3 BS) wzmocniona czołgami zdobyła Ginneken, wdarła się na przedmieścia miasta i uchwyciła nieuszkodzony most; 10 Brygada Kawalerii Pancernej (10 BKPanc), działając patrolami w rejonie Dorst, oczyszczała teren na północ od toru kolejowego Breda-Tilburg. Pododdziały 3 BS opanowały południowo-zachodnią część Bredy i przeprawy w rejonie Oranienboom. 1 ppanc. zajął północno-wschodnią część Bredy oraz prowadził rozpoznanie stacji kolejowej. 30 października dywizja oczyściła rejon miasta i prowadziła walki o przyczółek na kanale. Po zdobyciu miasta toczono walki o Moerdijk i ujście Mozy^[1].

Polscy żołnierze zostali entuzjastycznie powitani przez mieszkańców Bredy. W każdym oknie i na każdej witrynie sklepowej widniały polskie napisy „Dziękujemy Wam, Polacy”. Zarząd miasta okazując wdzięczność Polakom uhonorował ich Srebrnym Medalem Miasta Bredy oraz Honorowym Obywatelstwem Miasta Bredy^[2]. Po wojnie, na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy, generałowi Stanisławowi Maczkowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. Na polskim cmentarzu wojennym pośród mogił polskich żołnierzy znajduje się grób generała. W 1981 roku powstało w Bredzie muzeum mu poświęcone.

Miasto Breda nadało 8 batalionowi strzelców (8 bs) swój herb jako odznakę specjalną, którą zatwierdzono rozkazem Szefa Sztabu Głównego L. dz. 984/Og/46 z 13 czerwca 1946 r. Obecnie (od 2023) herb miasta jest oznaką rozpoznawczą 1 batalionu czołgów 34 BKPanc.^[3], który dziedziczy tradycje 8 bs.

W okresie od 3 października (wyzwolenie Alphen) do 29 października 1 DPanc. wzięła do niewoli 7 oficerów i 569 niemieckich szeregowców, 3 czołgi, 9 dział różnych kalibrów. Podczas walk 1 DPanc. straciła 151 zabitych i kilkuset rannych^[4].

Walki o Bredę zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic – „BREDA 29–30 X 1944”.

Okres powojenny

Po wojnie znajdowało się tu więzienie, które funkcjonowało na bazie koncepcji Panoptikonu, w którym odbywali karę niemieccy zbrodniarze wojenni.

Zabytki i kultura

kościół gotycki Grote Kerk (na głównym placu miasta – Grote Markt)
zamek (XVI wiek)
beginaż z XVII – XVIII wieku (przy ulicy Catharinastraat)
dzielnica staromiejska otoczona pierścieniem kanałów
muzeum poświęcone generałowi Stanisławowi Maczkowi^[5]

Gospodarka

Ważny ośrodek przemysłu włókienniczego (oprócz tradycyjnych wyrobów – produkcja włókna kokosowego i wyrobów z juty) i maszynowy (zbrojeniowy); drugie po Amsterdamie centrum wyrobów czekoladowych i cukierniczych, browar, przetwórnie owoców, fabryka tworzyw sztucznych (koncern Akzo), zakłady skórzano-obuwnicze.

Edukacja i sport

W Bredzie znajduje się wiele różnego rodzaju szkół podstawowych, średnich jak i wyższych.

Szkoły średnie:

De Nassau
Graaf Engelbrecht College
Markenhage
Mencia de Mendozalyceum
Michaël College
Newmancollege
Onze Lieve Vrouwelyceum
Prinsentuin van Cooth
Stedelijk Gymnasium Breda
Tessenderlandt

Szkoły średnie zawodowe:

Regionaal opleidingencentrum (ROC) West-Brabant

Szkoły wyższe:

Avans Hogeschool (o.a. de Akademie voor Kunst en Vormgeving St. Joost)
NHTV internationaal hoger onderwijs Breda
Koninklijke Militaire Academie (KMA)

Organizacje studenckie aktywne w Bredzie to między innymi:

Alpha Breda
B.S.R.V. Scylla
CESAR
Vegetist

W mieście ma swą siedzibę zespół piłkarski NAC Breda, grający w Eerste divisie.

Osoby związane z Bredą

Sylvie Meis – modelka, urodzona w Bredzie
Hardwell – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
Tiësto – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
R3hab – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
Funkerman – DJ i producent muzyczny, urodzony w Bredzie
Pieter Bruegel (starszy) – malarz urodzony w Bredzie
Virgil van Dijk – piłkarz, urodzony w Bredzie

Gmina Breda

Do gminy Breda należą następujące wioski: Bavel, Effen, Prinsenbeek, Teteringen i Ulvenhout. Byłe wioski Ginneken i Princenhage zostały w roku 1942 włączone do miasta i są od tej pory dzielnicami Bredy.

Współpraca

Miejscowości partnerskie:

Przypisy

↑ Kazimierz Sobczak, Encyklopedia II wojny światowej, MON, Warszawa 1975.
↑ ThomT. Peeters ThomT., Dziękujemy Wam, Polacy, BarbaraB. Steenks-Kasprowicz (tłum.), Warszawa: MON, 1988, ISBN 83-11-07547-6, OCLC 834997973 .
↑ Dz.Urz.MON.2023.44
↑ Boje polskie 1939–1945, KrzysztofK. Komorowski (red.), BartłomiejB. Bydoń, Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-10357-3, ISBN 978-83-7399-353-2, OCLC 751236113 .
↑ Generaal Maczek Museum [online], maczekmuseum.nl [dostęp 2017-09-09] (pol.).

World Gazetteer

Bibliografia

ThomT. Peeters ThomT., Dziękujemy Wam, Polacy, BarbaraB. Steenks-Kasprowicz (tłum.), Warszawa: MON, 1988, ISBN 83-11-07547-6, OCLC 834997973 .
Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Boje polskie 1939 - 1945, KrzysztofK. Komorowski (red.), BartłomiejB. Bydoń, Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-10357-3, ISBN 978-83-7399-353-2, OCLC 751236113 .

[1] Kazimierz Sobczak, Encyklopedia II wojny światowej, MON, Warszawa 1975.

[2] ThomT. Peeters ThomT., Dziękujemy Wam, Polacy, BarbaraB. Steenks-Kasprowicz (tłum.), Warszawa: MON, 1988, ISBN 83-11-07547-6, OCLC 834997973 .

[3] Dz.Urz.MON.2023.44

[4] Boje polskie 1939–1945, KrzysztofK. Komorowski (red.), BartłomiejB. Bydoń, Warszawa: Bellona, 2009, ISBN 978-83-11-10357-3, ISBN 978-83-7399-353-2, OCLC 751236113 .

[5] Generaal Maczek Museum [online], maczekmuseum.nl [dostęp 2017-09-09] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]