Przejdź do zawartości

Biała (miasto)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Biała
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Biała

Data założenia

XIII wiek

Prawa miejskie

1327

Burmistrz

Edward Plicko

Powierzchnia

14,72[1] km²

Populacja (01.01.2024)
• liczba ludności
• gęstość


2256[1]
153,3 os./km²

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-210

Tablice rejestracyjne

OPR

Położenie na mapie gminy Biała
Mapa konturowa gminy Biała, na dole znajduje się punkt z opisem „Biała”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Biała”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Biała”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Biała”
Ziemia50°23′08″N 17°39′51″E/50,385556 17,664167
TERC (TERYT)

1610014

SIMC

0965223

Urząd miejski
Rynek 10
48-210 Biała
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

ⓘBiała (potocznie: Biała Prudnicka, dodatkowa nazwa w j. niem. Zülz[2], łac. Bela, cz. Bělá, śl. Biała, Białŏ[3][4]) – miasto w Polsce położone w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Biała. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej, na pograniczu Kotliny Raciborskiej i Wysoczyzny Bialskiej, będących częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Biała.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa opolskiego.

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto było zamieszkane przez 2256 osób[1].

Jedno z najstarszych miast w Polsce, lokowane około 1270 roku. Położone w księstwie opolskim, stanowiło siedzibę kasztelanii przy granicy z Morawami. Od XVI do XIX wieku miasto stanowiło ośrodek życia kulturalnego i gospodarczego społeczności żydowskiej na Górnym Śląsku. Od 1945 w granicach Polski. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe, zakłady przemysłowe i infrastruktura turystyczna. Miasto z największym udziałem ludności niemieckiej w Polsce.

Geografia

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Geografia Białej.
Zdjęcia lotnicze Białej

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Miasto jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 7 km od granicy z Czechami, na pograniczu Kotliny Raciborskiej i Wysoczyzny Bialskiej. Należy do Euroregionu Pradziad. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)[5]. Przez granice administracyjne miasta przepływa rzeka Biała i potok Psiniec[6].

Środowisko naturalne

[edytuj | edytuj kod]
Klimatogrami dla Białej
IIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXII
 
 
31
 
1
-5
 
 
28
 
3
-4
 
 
30
 
7
-1
 
 
39
 
13
3
 
 
69
 
19
7
 
 
81
 
22
11
 
 
85
 
23
12
 
 
82
 
23
11
 
 
51
 
19
9
 
 
40
 
14
5
 
 
41
 
7
1
 
 
36
 
3
-3
Temperatury w °C
Opad całkowity w mm
Źródło: climate-data.org

W Białej panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,3 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Białej wynoszą 613 mm. Dominują wiatry zachodnie[7].

Podział miasta

[edytuj | edytuj kod]

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju częściami Białej są[8]:

W mieście znajduje się również osiedla[9]:

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]
Zülz (Bela, Bialy) w spisie nazw miejscowości na Śląsku Heinricha Adamy’ego

Nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy koloru białego[10]. Polską historyczną nazwą miasta była nazwa Biała. Heinrich Adamy w swoim spisie nazw miejscowości na Śląsku, wydanym w 1888 roku we Wrocławiu, wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę Bela, Bialy podając jej znaczenie „Von der Saline Czulicz bei Bialy kommt der name Zülz” (pol. Od salin Czuliczów obok Białej wywodzi się nazwa Zülz)[10]. Niemiecka nazwa Zülz pochodzi więc od zgermanizowanego nazwiska śląskiego rodu Czuliczów, do których należała salina (miejsce pozyskiwania soli) usytuowana w okolicy obecnej miejscowości Biała. Podobny wniosek płynie z lektury topograficznego opisu Śląska z 1865 roku, który wymienia dwie miejscowości: miasto Biała (Zülz)[11] oraz Solec (Alt-Zülz)[12].

Miejscowość została wymieniona w zlatynizowanej formie antiquum Culez w łacińskim dokumencie wydanym w 1285 roku przez Bolesława księcia opolskiego[13]. W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 wymienione są dwie zlatynizowne nazwy miejscowości: Bela i Czolz[14][15].

W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Czulcze[16].

W niemieckojęzycznym opisie geograficznym pruskiego Śląska i hrabstwa kłodzkiego z 1832 roku podane są dwie nazwy miasta: Zülz i Bialy[17]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwą Bialy oraz nazwą niemiecką Zulz[18]. Statystyczny opis Prus z roku 1837 notuje „Zülz (poln. Biala)”[19].

Polską nazwę Biała oraz niemiecką Zulz w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił górnośląski ksiądz i pisarz Józef Lompa[20]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miasto pod obecnie stosowaną, polską nazwą Biała, a także niemiecką Zülz we fragmencie: „Zülz (1226 Bela, Urba Zulicensis, polnisch Biała)”[11]. Źródło cytuje również stare miasto Białej we fragmencie „Altstadt (1379 alta Civitas Czulcz, polnisch Stari miasto)”, a także leżącą w pobliżu miejscowość Solec we fragmencie „Alt-Zülz (1534 Soletz, polnisch Sollec)”[12]. Opis notuje także treść łacińskiej inskrypcji z otoku miejskiej pieczęci: Sigillum civitatis Czulitz[11].

12 listopada 1946 r. ustalono polską nazwę miejscowości – Biała[21].

W historycznych dokumentach nazwę miasta wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Bela (1225), Bela (1226), Bela (1238), Bala (1279), Bela (1285), Belam alias Czolz (ok. 1300), Byela (1303), Zoltz (1317), Culcz (1318), Stadt Czulcz (1451), Biala, Biela, Zülz (1551), Biele (1583), Zülz, poln. Biała (1845), Biały, inaczej Biała lub Biały Solc, niem. Zülz (1880), Biała, Zülz (1900), Zülz – Biała, -ej, bialski (1946), Biała, -łej (1980)[22].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Historia Białej.

Prehistoria i starożytność

[edytuj | edytuj kod]

Ślady pobytu człowieka na terenie obecnego miasta Biała, potwierdzone badaniami archeologicznymi, sięgają epoki żelaza. Odnaleziono urnę na prochy oraz ozdobną szpilę z tamtego okresu[23]. Znaleziono również ołowiane garnki, naczynia i resztki kości[24].

Średniowiecze

[edytuj | edytuj kod]
Plan Białej w czasach średniowiecza

Teren, na którym powstała Biała, należał do plemienia Opolan[25]. Przedlokacyjna osada na terenie obecnego miasta powstała na przełomie X i XI wieku[26].

Miejscowość została założona pod koniec XII wieku według prawa niemieckiego jako wieś książęca[27]. Pierwotna lokacja osady, zwana Starym Miastem, powstała na 40 łanach na szlaku komunikacyjnym z Nysy do Krakowa. Biała wraz z pobliską Prężyną były najbardziej oddalonymi punktami księstwa opolskiego w odniesieniu do Moraw[9] (pobliski Prudnik oraz Lubrza znajdowały się już na Morawach). Po raz pierwszy wzmiankowana była w dokumencie wystawionym 29 listopada 1225 w Jemielnicy przez księcia opolskiego Kazimierza I, który udzielił przesiedlonym Niemcom w Gościęcinie wszelkich swobód, które posiadali w Białej[27]. W tymże roku odnotowano istnienie w niej kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W 1240 wieś posiadała prawo miecza[9].

Wieża Bramy Prudnickiej, wzniesiona w XV wieku

Pod koniec pierwszej połowy XIII wieku na wzniesieniu na zachód od Starego Miasta nastąpiła druga lokacja. Wzniesiono tam drewniany zamek obronny, będący siedzibą kasztelana[9]. Historyk Jan Piotr Chrząszcz jako początek istnienia Białej jako miasta przyjął okres panowania księcia Władysława, a dokładniej okolice roku 1270. W tymże okresie wzniesiono tu kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Istnienie siedziby kasztelanii w Białej potwierdza dokument z 1279[27]. Od 1273 do 1313 miastem rządzili kasztelanowie: Tomas von Kamen z Kamienia Śląskiego, Świętopełk oraz rycerz Henryk z Grabiny[9]. 10 kwietnia 1311 w dokumentach obok księcia Bolesława wymieniany był wójt z Białej[27]. W 1313 miasto weszło w skład księstwa niemodlińskiego[9]. Pomimo pewnego istnienia jako miasto przed 1285, posiadanie przez Białą praw miejskich potwierdzone zostało dopiero 18 lutego 1327[27]. Początkowo obowiązywało w niej prawo flamandzkie, następnie średzkie[9], a w 1372 Henryk I niemodliński nadał Białej prawo magdeburskie[26]. Wsie w pobliżu Białej stosowały prawo bialskie[9].

W 1335 wspominany był archiprezbiterat bialski[28], a w 1374 – szkoła w Białej[29]. Po śmierci księcia Henryka I w 1382, na zamku w Białej rezydowała jego wdowa Eufemia wrocławska[9], do której Biała należała do 26 kwietnia 1386[28]. Miasto przypadło Władysławowi Opolczykowi[9]. Biała uczestniczyła w porozumieniu z Prudnikiem, Ścinawą Małą, Głogówkiem i Niemodlinem w sprawie ścigania i karania śmiercią przestępców[28]. W 1427 książę głogówecko-prudnicki Bolko V potwierdził wcześniejszy przywilej zezwalający na osiedlanie się Żydów w Prudniku, Białej, Głogówku i Strzeleczkach[30]. W czasie rejzy husytów na Śląsk, w marcu 1428 rycerstwo i mieszczanie z Białej zostali wzięci do niewoli przez husytów[31], natomiast samo miasto zostało splądrowane[26].

XVI–XX wiek

[edytuj | edytuj kod]
Panorama Białej z XVI wieku

W 1502 książę Jan II Dobry nadał mieszkańcom Białej przywilej pozwalający na remont murów obronnych, które groziły zawaleniem. W tymże roku nadał statut cechowy tkaczom w Białej, a w 1503 krawcom, piekarzom i szewcom[28]. W myśl zawartych z Janem II Dobrym umów Biała wraz z całym księstwem opolsko-raciborskim przypadła królom czeskim z dynastii Habsburgów. Udzielali oni opolskiego lenna m.in. Wazom w latach 1645–1666[32].

Według księgi podatkowej z 1534, do zamku w Białej należał folwark obok miasta, ogród chmielowy, sad owocowy, staw, mniejszy staw koło Żabnika, las, a także dziewięć wsi: Stare Miasto, Szonowice, Kolnowice, Radostynia, Wasiłowice, Prężyna, lenno wsi Czyżowice, Śmicz i Pleśnica. W mieście znajdował się młyn słodowy. Na terenie miasta mieszkało 9 rodzin żydowskich. W obrębie murów miejskich było 97 właścicieli domów. Na Rynku mieszkało 10 kramarzy, mieścił się tam browar, dwie garbarnie i jeden warsztat garncarski. Na Prudnickim Przedmieściu nie mieszkał nikt, znajdowały się tam jedynie stodoły, natomiast na Nyskim Przedmieściu znajdowały się dwa majątki i było tam 7 właścicieli domów[32]. 28 października 1544 w Białej wybuchł pożar[32], który zniszczył wszystkie drewniane budowle w mieście łącznie z kościołem parafialnym[26].

12 kwietnia 1564 cesarz Maksymilian II Habsburg zlecił powołanie komisji dla stworzenia nowej księgi wieczystej dla Białej. W tym samym roku władzę w mieście przejął baron Georg von Proskowski, właściciel pobliskiego Prószkowa. Udzielił on nowych przywilejów bialskim rzeźnikom, kowalom, ślusarzom i stolarzom. Herb Białej został uzupełniony herbem rodziny Prószkowskich[32]. Sejmik księstwa opolsko-raciborskiego przyjął uchwałę zobowiązującą Żydów do sprzedania swoich domów, spłacenia długów i opuszczenia granic księstwa. Prószkowscy wstawili się za pozostaniem Żydów w Białej. W konsekwencji Biała stała się jedynym miastem na Górnym Śląsku, w którym było dozwolone swobodne żydowskie osadnictwo[33]. Drugim takim miastem na całym Śląsku był Głogów[34]. Osiedlało się tu wielu Żydów, trudniących się głównie handlem. Z czasem było ich tak wielu, że Białą zaczęto nazywać „Miastem Żydów” lub „Miastem Sprawiedliwych”[35]. W 1584 zmarł Georg von Proskowski, a baronem Białej, Chrzelic i Prószkowa został jego syn – Hans Christoph von Proskowski[36].

Zamek Prószkowskich w Białej

Na prośbę barona Hansa Christopha, w piśmie z dnia 13 kwietnia 1601 cesarz Rudolf II zaaprobował osiedlanie się Żydów w Białej. 4 maja 1606 Hans Christoph kupił od cesarza „władztwo Białej”, czyli zamek i miasto z przyległościami[36]. W latach 1632–1633 w Białej panowała epidemia dżumy[29]. Miasto zostało splądrowane podczas wojny trzydziestoletniej. Z rachunków podskarbiego z lat 1635–1638 wynika, że w tym czasie w mieście istniały 94 duże domy, 9 domów kramarzy oraz 27 domów poza bramami miasta, czyli na Nyskim i Prudnickim Przedmieściu, odbywały się 3 jarmarki. W spisie z 1647 i 1648 naliczono 155 domów[36]. Dla upamiętnienia ofiar dżumy z 1633, w 1656 wzniesiono kaplicę cmentarną[26]. W XVII wieku w mieście schronili się polscy i wiedeńscy Żydzi. Biała do XIX wieku pozostała ośrodkiem życia kulturalnego i gospodarczego społeczności żydowskiej na Górnym Śląsku. Żydzi przyczynili się do rozwoju gospodarczego miasta. W XVIII wieku było to jedyne miasto w Rzeszy Niemieckiej, w którym mieszkało więcej Żydów niż chrześcijan[37].

Biała wśród miejscowości ziemi prudnickiej na polskojęzycznej mapie z 1772

W 1704 w Białej wybuchła „wojna piwna” spowodowana nieuregulowaną sprzedażą piwa przez pułkownika Johanna Cebullę mieszkającego na zamku[9]. Do 1742 miasto było siedzibą powiatu sądowego bialskiego w Monarchii Habsburgów[38]. Po I wojnie śląskiej znalazło się w granicach Królestwa Prus i weszło w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[39]. Pomiędzy Białą i Gostomią stacjonowały wojska pruskie[40]. W XVIII wieku Biała podlegała inspekcji podatkowej w Prudniku[41]. W 1745 Biała stała się miastem garnizonowym[29]. W 1746 w Białej znajdowała się placówka pocztowa, podlegająca pod urząd pocztowy w Prudniku[42]. W 1747 na Rynku w Białej wybudowano nowy budynek dla władz miasta, określany jako ratusz[43]. W 1780 miasto miało 2036 mieszkańców, z czego 1001 było Żydami[26]. Friedrich Albert Zimmermann w 1784 notował, że w Białej odbywała się uprawa lnu[44]. W 1791 wybudowano nową cegielnię i odbudowano ratusz. Biała była ośrodkiem koronkarstwa. Po pożarze w 1793 w mieście zaczęto stawiać murowane budynki[9].

Po wprowadzeniu edyktu emancypacyjnego w 1812 wielu Żydów zamieszkałych w Białej zaczęło przeprowadzać się w lepiej rozwinięte gospodarczo rejony Śląska[45]. Wśród nich znalazł się Samuel Fränkel, który założył tkalnię lnu i adamaszku (późniejszy „Frotex”) w Prudniku[46]. Przez kilka kolejnych lat w Białej chowano zmarłych Żydów z pobliskich miejscowości, między innymi z Prudnika[47], Opola[48], Raciborza[49] i Koźla[50]. Podczas wojen napoleońskich w 1813 w Białej przy ulicy Wałowej i Szkolnej kwaterowały wojska Napoleona[26].

Pierwotnie w miejscowości dominowała ludność polskojęzyczna, co odnotowuje topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie: „In den älteren Zeiten wurde mehr Polnisch als Deutsch gesprochen, gegenwärtig ist aber die deutsche Sprache die vorherrschende.” („W starszych czasach mowa była bardziej polska niż niemiecka, ale w chwili obecnej dominującym językiem jest niemiecki.”)[11]. Z powodu praktyk germanizacyjnych, Polacy z Białej posyłali swoje dzieci poza Śląsk, na dawne terytorium Królestwa Polskiego, aby w spokoju mogły uczyć się języka polskiego, o czym pisał w „Gazecie Toruńskiej” Filip Robota[51]. W 1861 w Białej mieszkało 339 Żydów[52].

Pocztówka z Białej z 1897 przedstawiająca panoramę miasta, ratusz, zamek, cukrownię oraz dworzec

W 1854 zbudowano szosę do Prudnika, a w 1864 szosę do Krapkowic. W 1868 powołano Związek Czeladniczy, w 1890 ochotniczą straż pożarną[53]. Po podziale dziedzictwa w 1872 miasto kupiło zamek. Od 1875 był on wykorzystywany na cele oświatowe. Do 1925 mieściło się w nim seminarium nauczycielskie[9]. Od 1872 istniał Związek Oszczędnościowo-Pożyczkowy[24]. We wrześniu 1893 założono Męski Związek Gimnastyczny. Sąd Miejski w Białej, który miał swoją siedzibę w ratuszu, został zawieszony i przeniesiony do Prudnika[53]. W 1895 zawiązana została spółka Kolej Prudnicko-Gogolińska z siedzibą w Prudniku, której celem stała się budowa drugorzędnej, normalnotorowej linii lokalnej z Prudnika do Gogolina, m.in. przez Białą. Linia została oddana do użytku w 1896[54]. W latach 1895–1896 wzniesiono powiatowy szpital im. św. Elżbiety w Białej. W 1898 zbudowano cukrownię w Szonowicach[53].

Na początku XX wieku liczba mieszkańców wzrosła do 2816 osób. W mieście znajdowało się więzienie i urząd celny. Zbudowano gazownię i wodociąg, rozpoczęto modernizację budynków, rozbudowano szosę między Białą i Ligotą Bialską[24]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 2842 mieszkańców Białej 2382 posługiwało się językiem niemieckim, 430 językiem polskim, 2 innym językiem, a 28 było dwujęzycznych[55]. Podczas I wojny światowej w hali sportowej w Białej mieścił się lazaret. W mieście działał Czerwony Krzyż[56].

Dwudziestolecie międzywojenne

[edytuj | edytuj kod]
Synagoga w Białej (1926)

Od 1919 Biała należała do nowo utworzonej prowincji Górny Śląsk. Prowincja została zlikwidowana w 1938, a 18 stycznia 1941 utworzono ją ponownie.

W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Biała znalazła się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym[55]. W mieście odbyło się zebranie, podczas którego działacze narodowi Aleksander Skowroński i Franciszek Strzoda opowiedzieli się za Polską. Mieszkańcy Białej dołączali do straży granicznej. W mieście dochodziło do potyczek między Niemcami i Polakami. Po wybuchu III powstania śląskiego do Białej przybywali uciekinierzy z Głogówka i Krapkowic[57].

Pomnik poległych w I wojnie światowej

W Białej powołano Klub Towarzyski, Seminaryjny i Klub Sportowy, a także Katolicki Związek Kobiecy, Związek Niemców, Ochotnicza Kolumna Sanitarna, Spółdzielnia Mieszkaniowa[57]. W latach 20. XX wieku został założony Park Miejski w Białej[58]. 27 sierpnia 1922 poświęcono pomnik poległych w I wojnie światowej[57]. W mieście utworzono lokalny oddział Prudnickiej Powiatowej Kasy Oszczędności[59].

W styczniu 1932 Bruno Schramm, członek Sturmabteilung, został pobity podczas walk ulicznych z komunistami w Białej i zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. Został on przez nazistów uznany za męczennika[60]. Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938, bojówki hitlerowskie spaliły bialską synagogę zbudowaną w 1774[61].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Bitwa o Białą.
Armia Czerwona na Rynku w Białej po zajęciu miasta (marzec 1945)

W styczniu 1945 przez Białą przeszły kolumny więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. W toku tzw. „marszu śmierci” wiele osób zmarło lub zostało zamordowanych przez Niemców[62].

Oddziały niemieckie zostały w 1945 roku wyparte z miasta przez oddziały 117 korpusu piechoty 21 Armii i 7 samodzielnego korpusu zmechanizowanego gwardii ze składu 1 Frontu Ukraińskiego. W walkach o miasto zginęło 137 żołnierzy Armia Czerwona. Na miejscu ich pierwotnego pochówku na Placu Zamkowym postawiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej[63]. W wyniku walk została spalona wschodnia pierzeja Rynku z ratuszem[9]. Sowieci ograbiali domy w mieście, a także kościół, szpital i plebanię[64].

Polska Ludowa

[edytuj | edytuj kod]

Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[65]. Mieszkańcom Białej, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać w mieście po otrzymaniu polskiego obywatelstwa. W 1945 roku na ul. Prudnickiej ówczesny komendant posterunku Milicji Obywatelskiej ufundował symboliczną tablicę ku pamięci partyzantów polskich poległych podczas okupacji[63].

W 1950 dyrekcja szpitala w Prudniku utworzyła izbę porodową w Białej[66]. We wrześniu 1950 założono Gminną Kasę Spółdzielczą w Białej (późniejszy Bank Spółdzielczy)[67]. Cegielnia parowa Ewalda Lichy w Białej została przejęta przez Prudnickie Zakłady Terenowego Przemysłu Materiałów Budowlanych w Prudniku[68].

„Podział administracyjny województwa opolskiego według stanu na dzień 31 sierpnia 1964 r.” wymienia integralne części miasta: Stare Miasto, Szynowice[69].

W mieście powstały nowe osiedla: Tysiąclecia i 40-lecia. W 1980 zbudowano nowy gmach szkolny[9].

III Rzeczpospolita

[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec XX wieku w Białej zbudowano oczyszczalnię ścieków[9]. W 2021 średniowieczna Wieża Bramy Prudnickiej została wyremontowana i udostępniona do zwiedzania dla turystów[70]. W 2023 dwie wieże wodociągowe zostały zaadaptowane na punkty widokowe[71]. Podczas powodzi 14 września 2024 została zalana nisko położona część miasta[72]. Ucierpiały m.in. ulice Nyska i Przedmieście, stadion miejski i smażalnia ryb[73].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Miasto zamieszkiwane jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków[74]. Mieszkańcy posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego.

Według danych GUS z 30 czerwca 2018, Biała miała 2442 mieszkańców (34. miejsce w województwie opolskim i 813. miejsce w Polsce), powierzchnię 14,71 km² (19. miejsce w województwie opolskim i 425. miejsce w Polsce) i gęstość zaludnienia 165,9 os./km²[75].

Biała podlega pod Urząd Statystyczny w Opolu, oddział w Prudniku[76].

Liczba mieszkańców miasta

[edytuj | edytuj kod]
1724 – 2609[77]
1780 – 2036[77]
1781 – 2061[29]
1782 – 2022[77]
1787 – 2408
1810 – 2401[29]
1825 – 2462
1828 – 2582[29]
1834 – 2613[77]
1845 – 2686[77]
1846 – 2684[29]
1860 – 2551[29]
1890 – 2812[29]
1905 – 2816
1913 – 2842[29]
1927 – 2842
1933 – 3744[78]
1939 – 3784[78]
1961 – 2832
1971 – 3100
1980 – 2900
1995 – 2909[79]
1996 – 2919[79]
1997 – 2893[79]
1998 – 2882[79]
1999 – 2842[79]
2000 – 2831[79]
2001 – 2798[79]
2002 – 2749[79]
2003 – 2923[29]
2004 – 2687[79]
2005 – 2679[79]
2006 – 2653[29]
2007 – 2598[79]
2008 – 2605[77]
2009 – 2563[79]
2010 – 2538[79]
2011 – 2528[79]
2012 – 2534[79]
2013 – 2511[79]
2016 – 2460[79]
Liczba mieszkańców


Piramida wieku mieszkańców Białej w 2014 roku

[edytuj | edytuj kod]

[80]

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Zabytki w Białej.
Zabytki w Białej
Późnorenesansowy zamek (2011)
kościół fil. pw. śś. Piotra i Pawła (2017)
kościół fil. pw. śś. Piotra i Pawła (2011)
Kapliczka, z XVIII w. (2011)
Kapliczka, ul. Kilińskiego 14 (2011)
cmentarz żydowski (2016)
Fragment murów obronnych (2017)
Wieża Bramy Prudnickiej (2021)
wieża wodna (2011)
Szpital (2021)

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[81]:

  • układ urbanistyczny
  • kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, gotycki z XIV w., 1544 r., XVIII w.
  • kościół filialny pw. śś. Piotra i Pawła, z XIV w., 1690 r.
  • cmentarz żydowski
  • zamek, późnorenesansowy z XVI w., 1640 r., XVIII w., XIX w.
  • kapliczka
  • kapliczka, ul. Kilińskiego 13
  • mury miejskie obronne, z XV w. z basztami
  • wieża wodociągowa, tzw. wodna, z 1606 r.- XVII w., XX w.
  • wodociągowa wieża ciśnień, ul. Wodociągowa wraz z otoczeniem w granicach działki nr 1584/3
  • spichlerz, ul. Przedmieście 6
  • Szpital, ul. Moniuszki 8, z 1896 r.
  • dom mieszkalny, ul. Prudnicka 11 (d. 6)
  • dom mieszkalny, ul. Prudnicka 15 (d. 8)
  • domy mieszkalne, pierzeja zachodnia Rynku, z XIX w.
  • dom mieszkalny, Rynek 14 (d. 20)
  • dom mieszkalny, Rynek 15 (d. 21)
  • dom mieszkalny, Rynek 17 (d. 23)
  • dom mieszkalny, Rynek 20 (d. 26)
  • dom mieszkalny, ul. Wałowa 1
  • dom mieszkalny, ul. Wałowa 3

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]
Budynki po zakładzie włókienniczym w Białej
Zakład produkcyjny Ustronianki w Białej

Biała stanowi ośrodek usługowy o znaczeniu lokalnym; drobny przemysł dziewiarski i materiałów budowlanych.

W mieście swoją siedzibę miały nieczynne już Prudnickie Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego i Pończoszniczego w Białej Prudnickiej. W skład niego wchodziły trzy zakłady: Zakład „A” w Białej, Zakład „B” w Łączniku oraz Zakład „C” w Strzeleczkach[82].

W 2017 wskaźnik bezrobocia w Białej wynosił 7,2%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Białej wynosiło 3 609,33 zł[83].

34,0% aktywnych zawodowo mieszkańców Białej pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i przemysł wydobywczy), 23,1% w sektorze przemysłowym (przemysł przetwórczy i budownictwo), a 13,5% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) oraz 2,2% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości)[83].

Przedsiębiorstwa

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Przedsiębiorstwa w Białej.

W mieście od 1994 swoją siedzibę ma zakład rozlewniczy, produkujący wody mineralne oraz napoje bezalkoholowe Ustronianka Sp. z o.o[84].

Przy ulicy Głogóweckiej 1 znajduje się siedziba firmy PPHU „Rol-Pol” sp.j.[85], która zajmuje się produkcją nawozów, środków ochrony roślin, materiału siewnego, materiałów budowlanych, paliwa, a także oferuje skup i sprzedaż płodów rolnych, oraz usługi transportowe[86]. Posiada swoje punkty sprzedaży w Białej, Prudniku, Głogówku, Łączniku i Błażejowicach[85].

Przy ulicy Prudnickiej 20A znajduje się komis samochodowy DOR-IMP[87]. Przy ulicy Opolskiej 38 znajduje się firma Usługi ciesielskie Jacek Thiel, która zajmuje się sprzedażą produktów mających zastosowanie w budowie konstrukcji więźby dachowej[88].

Handel

[edytuj | edytuj kod]

W mieście znajdują się m.in. placówki handlowe sieci: Biedronka, Delikatesy Centrum, Dino Polska[89], Żabka.

Usługi

[edytuj | edytuj kod]

Biała wraz z całą gminą podlega pod inspektorat ZUS w Prudniku[90].

Transport

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Transport w Białej.
Droga wyjazdowa z Białej

Transport drogowy

[edytuj | edytuj kod]

Przez Białą przebiega droga wojewódzka

W 2007 r. ukończono budowę wschodniej obwodnicy miasta.

Najdłuższą ulicą w mieście jest ulica Prudnicka (ok. 2,5 km).

Transport kolejowy

[edytuj | edytuj kod]
Stacja kolejowa w Białej

Nieczynna stacja kolejowa w Białej znajduje się przy ul. Alejka PKP. Najbliższa czynna stacja kolejowa znajduje się w Prudniku.

Lokalni przedsiębiorcy i właściciele majątków ziemskich zawiązali w 1895 spółkę Kolej Prudnicko-Gogolińska z siedzibą w Prudniku, której celem stała się budowa linii lokalnej z Prudnika do Gogolina. Linia kolejowa nr 306 relacji Prudnik – Goglin została oddana do użytku w 1896[91]. Powódź w 1997 zniszczyła most na Odrze w Krapkowicach, uniemożliwiając dojazd do Gogolina. W 2005 ruch na linii 306 został zawieszony. Zmodernizowana do celów towarowych linia relacji Prudnik – Krapkowice została oddana do użytku w 2016[92][93]. Na bocznicy między składem militarnym w lesie koło Strzeleczek a Prudnikiem odbywa się wojskowy ruch transportowy[94].

Transport autobusowy

[edytuj | edytuj kod]
Autobus z Prudnika na Rynku w Białej

W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[95]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[96], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[97]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[98]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Białej i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[99]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[100].

Transport rowerowy

[edytuj | edytuj kod]

Ścieżki rowerowe oraz pieszo-rowerowe zostały zbudowane wzdłuż ulic: Prudnickiej, Ogrodowej, Parkowej, Jana i Karola Augustynów[101].

W 2020 ukończono budowę ścieżki rowerowej z Prudnika do Mosznej, przedłużonej w 2021 do Zieliny[102]. Ścieżka długości ponad 20 km zaczyna się w Prudniku przy rondzie im. Stanisława Szozdy i prowadzi wzdłuż dróg wojewódzkich nr 414 i 409 przez Lubrzę, Dobroszewice, Białą, Krobusz, Dębinę i Moszną[103], kończąc się w Zielinie[102].

Oświata

[edytuj | edytuj kod]
Zespół Szkół w Białej

W Białej znajdują się szkoły:

  • Publiczne Przedszkole, ul. Tysiąclecia 16[104]
  • Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jarosława Iwaszkiewicza, ul. Tysiąclecia 16[105]
  • Technikum
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa

31 sierpnia 2013 Zespół Szkół w Białej został włączony do Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Prudniku[106].

Kultura

[edytuj | edytuj kod]
Muszla koncertowa w Parku Miejskim w Białej (2021)

Odniesienia w kulturze masowej

[edytuj | edytuj kod]

Media lokalne

[edytuj | edytuj kod]

Prasa

[edytuj | edytuj kod]

Telewizja

[edytuj | edytuj kod]
  • Biała TV
  • TV Prudnik (TV Pogranicza)

Radio

[edytuj | edytuj kod]

Portale

[edytuj | edytuj kod]

Religia

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Religia w Białej.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Cmentarz żydowski

Wspólnoty wyznaniowe

[edytuj | edytuj kod]

Kościół rzymskokatolicki

[edytuj | edytuj kod]

Dekanat Biała

Cmentarze

[edytuj | edytuj kod]

Nieistniejące obiekty sakralne

[edytuj | edytuj kod]

Sport

[edytuj | edytuj kod]
Boisko sportowe przy ulicy Koraszewskiego

Głównym podmiotem odpowiedzialnym za sport i rekreację w mieście jest Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji z siedzibą przy ul. Prudnickiej 35[116].

Obiekty sportowe

[edytuj | edytuj kod]
  • boisko sportowe (ul. Koraszewskiego)
  • boiska do gier małych w Parku Miejskim
  • place gier i zabaw dla dzieci

Kluby sportowe

[edytuj | edytuj kod]
  • LKS Polonia Biała (piłka nożna)
  • AP Biała (piłka nożna)
  • Tigers Biała (piłka nożna)
  • White MTB Team Biała (kolarstwo)

Zawody sportowe

[edytuj | edytuj kod]

W 2000 w Białej odbyły się mistrzostwa Polski juniorów do lat 14 w szachach[117]. 11 lipca 2012 przez Białą przebiegała trasa wyścigu Tour de Pologne[118].

Polityka

[edytuj | edytuj kod]
Urząd Miejski

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Organem wykonawczym jest burmistrz. W wyborach samorządowych w 2018 na urząd został wybrany Edward Plicko[119]. Siedzibą władz jest Urząd Miejski na Rynku.

Rada Miejska

[edytuj | edytuj kod]

Mieszkańcy Białej wybierają do swojej Rady Miejskiej 3 radnych (3 z 15). Pozostałych 12 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Biała[120].

Liczba radnych poszczególnych ugrupowań w Radzie Miejskiej w latach 2002–2028[a]:

Lp. Ugrupowanie Kadencja
2002–2006[121] 2006–2010[122] 2010–2014[123] 2014–2018[124] 2018–2024[125] 2024–2029[126]
1 Alternatywa Dla Gminy – 2 – 3 – –
2 KWW Edwarda Plicko – – – – 11 1
3 KWW Henryka Małka – – – 2 – –
4 Mniejszość Niemiecka 12 9 11 6 2 –
5 Nasza Ziemia 3 3 4 3 2 –
6 Prawo i Sprawiedliwość – 1 – – – –
7 Przyjazna Gmina – Nasza Przyszłość – – – – – 3
8 SLD Lewica Razem – – – 1 – –
9 Śląscy Samorządowcy – – – – – 11

Budżet miasta

[edytuj | edytuj kod]
Budżet miasta Białej
Lp. Rok Budżet
1 2010 33,6 mln zł.
2 2011 30,3 mln zł.
3 2012 30,1 mln zł.
4 2013 34,3 mln zł.
5 2014 32,4 mln zł.
6 2015 31,1 mln zł.
8 2016 34,7 mln zł.
9 2017 40,7 mln zł.

Lista burmistrzów

[edytuj | edytuj kod]
Wikipedia:Weryfikowalność
Ta sekcja od 2024-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Czasy niemieckie[127]

[edytuj | edytuj kod]
  • Bonifatius Schmidt (1809–1823)
  • Franz Kammel (1823–1830)
  • Carl Gottwald (1830–1837)
  • Friedrich Huth (1837–1843)
  • Henryk Engel (1843–1867)
  • Müller (1867–1875)
  • Hauptmann von Euen (1875–1882)
  • Freyhube (1882–1893)
  • Badura (1893–1924)
  • Julius Spak (1924–1941)
  • Pätzold (1941–1945)

III Rzeczpospolita

[edytuj | edytuj kod]

Współpraca międzynarodowa

[edytuj | edytuj kod]
Miasta i gminy partnerskie
Gmina Kraj Data podpisania umowy
Marienheide  Niemcy 24 kwietnia 1993[128]
Město Albrechtice  Czechy 25 czerwca 2004[129]
Vlčice  Czechy 25 czerwca 2004[130]

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]
Tablica informacyjna dotycząca Ścieżki Rowerowej z Prudnika do Mosznej przebiegającej przez Białą

Biała jest miastem o dużych walorach turystycznych[131]. Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Białej[132]. W Białej zaczyna się i kończy trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę[133].

12 i 14 lipca 2010, w ramach organizowanego w Prudniku VI Europejskiego Tygodnia Turystyki Rowerowej, w którym wzięli udział rowerzyści z całej Europy, przez Białą prowadziły trasy „Szlakiem Pielgrzyma” i „Szlakiem Jeńców Wojennych”[134].

Szlaki turystyczne

[edytuj | edytuj kod]

Przez Białą prowadzą szlaki turystyczne:

Szlaki rowerowe

[edytuj | edytuj kod]

Przez Białą prowadzą szlaki rowerowe[142]:

Punkty widokowe

[edytuj | edytuj kod]
Wieża ciśnień
  • Wieża Bramy Prudnickiej – jedna z pozostałości po średniowiecznych murach miejskich Białej. Wspomagała obronę Bramy Prudnickiej i stanowiła punkt obserwacyjny. Następnie pełniła rolę więzienia. Po remoncie wnętrza w 2021 pełni rolę punktu widokowego na panoramę miasta i okolic[70].
  • wieża wodna – zbudowana na przełomie XVI i XVII wieku, dostarczała wodę do zamku Prószkowskich, następnie miasta w obrębie murów obronnych. Pełniła tę rolę do XX wieku, kiedy zbudowano nowy system wodociągowy. W 2023 utworzono punkt widokowy na dachu budowli[143].
  • wieża ciśnień – wzniesiona w 1913. W 2023 utworzono punkt widokowy w dawnym zbiorniku na wodę[143].

Służba zdrowia

[edytuj | edytuj kod]

Służby mundurowe

[edytuj | edytuj kod]
  • Policja – Posterunek Policji (ul. Prudnicka 29a), podległy Komendzie Powiatowej Policji w Prudniku[145]
  • Straż pożarna – Ochotnicza Straż Pożarna (ul. Prudnicka 35)[146]

Teren miasta, jak i całej gminy Biała, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[147]. Gminę Biała obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[148].

Ludzie związani z Białą

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Białą.

Zasłużeni dla Miasta i Gminy Biała

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Wykaz obejmuje przynależność radnych do ugrupowań w dniu publikacji wyników wyborów (w niektórych przypadkach radni zmienili w trakcie trwania kadencji swoją przynależność, bądź stali się radnymi niezależnymi).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
  2. ↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. mswia.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-28)]..
  3. ↑ Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958, s. 123.
  4. ↑ Michał Przywara, Narzecza śląskie. Słownik, s. 16.
  5. ↑ Bank Danych o Lasach – Mapa [online], bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2021-01-23].
  6. ↑ geoportal.gov.pl [online], mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2020-07-26].
  7. ↑ Klimat: Biała: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-07-28].
  8. ↑ Obwieszczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia – Dziennik Ustaw [online], dziennikustaw.gov.pl [dostęp 2020-01-31].
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Osiem wieków miasta w zarysie [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  10. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 10, OCLC 456751858 (niem.).
  11. ↑ a b c d Triest 1865 ↓, s. 1087.
  12. ↑ a b Triest 1865 ↓, s. 1094.
  13. ↑ Grünhagen 1870 ↓, s. 4.
  14. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  15. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  16. ↑ Franz Xaver Seppelt, „Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446”, Franz Goerlich, Breslau 1912, s. 97. – tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.
  17. ↑ red. Andrzej Hanich: Quellen zur Geschichte von Proskau. Źródła do dziejów Prószkowa. Opole: Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu, Parafia Rzymskokatolicka św. Jerzego w Prószkowie, Urząd Miasta i Gminy w Prószkowie, 2012, s. 470. ISBN 978-83-7126-283-8.
  18. ↑ Knie 1830 ↓, s. 1046.
  19. ↑ Freiherrn 1837 ↓, s. 134.
  20. ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 29.
  21. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  22. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. I, A-B, hasło „Biała (12)”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1996, s. 137. ISBN 83-85579-34-6.
  23. ↑ 29 listopada 1225 r. „pierwsza wzmianka o Białej”, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 9 (315), Biała: Gminne Centrum Kultury, październik 2021, s. 4, ISSN 1232-7352.
  24. ↑ a b c 10 lat historii Białej (Zülz) przed końcem Cesarstwa, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 8 (314), Biała: Gminne Centrum Kultury, wrzesień 2021, s. 5, ISSN 1232-7352.
  25. ↑ Tomasz Gregorczyk, Problematyka osadnictwa plemiennego Opolan, wyd. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2007–2008.
  26. ↑ a b c d e f g Kalendarium Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  27. ↑ a b c d e Biała za panowania Książąt Opolskich do 1532 roku. Od najstarszych czasów do powstania miasta Biała, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 11 (306), Biała: Gminne Centrum Kultury, grudzień 2020, s. 5, ISSN 1232-7352.
  28. ↑ a b c d Historia Białej do czasu wymarcia rodu Piastów 1532, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 1 (307), Biała: Gminne Centrum Kultury, styczeń 2021, s. 5, ISSN 1232-7352.
  29. ↑ a b c d e f g h i j k l Biała [online], Komisja Historyczna Powiatu Prudnickiego [dostęp 2023-12-26] (pol.).
  30. ↑ Ilustrowane dzieje Prudnika, „Głos Włókniarza”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 22 (599), Opole: Opolskie Wydawnictwo Prasowe, 15 listopada 1987, s. 9.
  31. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 559.
  32. ↑ a b c d Biała za panowania Habsburgów 1532-1742, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 2 (308), Biała: Gminne Centrum Kultury, luty 2021, s. 5, ISSN 1232-7352.
  33. ↑ Sławomir Pastuszka, Historia społeczności [online], sztetl.org.pl [dostęp 2023-12-26].
  34. ↑ Cmentarz Żydowski [online], biala.gmina.pl [dostęp 2023-12-26].
  35. ↑ Jerzy Bałłaban, Stanisław Michalak, Korneliusz Pszczyński, Województwo opolskie. Przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1967, s. 160.
  36. ↑ a b c Biała jako miasto mediacyjne. Georg von Proskowski i jego syn Hans Christoph, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 3 (310), Biała: Gminne Centrum Kultury, marzec 2021, s. 5–6, ISSN 1232-7352.
  37. ↑ Miejsca Pamięci: Utracone tradycje. Żydzi na Górnym Śląsku [online], spectrum.direct, 2 stycznia 2024 [dostęp 2024-03-20].
  38. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  39. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  40. ↑ Biała (Zülz) za panowania rodu Hohenzollernów, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 5 (312), Biała: Gminne Centrum Kultury, maj 2021, s. 5, ISSN 1232-7352.
  41. ↑ Historia Powiatu Prudnickiego – Starostwo Powiatowe w Prudniku [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2020-11-09] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-16].
  42. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 790.
  43. ↑ Rynek w Białej [online], turystyka.biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18] (pol.).
  44. ↑ Powiat prudnicki z perspektywy roku 1784 [online], hkknos.eu [dostęp 2023-11-08] (pol.).
  45. ↑ Zuelz, [w:] E. Wiesel, G. Wigoder, S. Spector (red.), Encyclopedia of Jewish Life Before & During Holocaust, t. 3, Nowy Jork 2001, s. 1520.
  46. ↑ Marcin Domino, Marcin Husak, Prudnicki cech płócienników do połowy XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem rodów fabrykanckich Fränkel i Pinkus [online].
  47. ↑ Cmentarz żydowski w Prudniku Jewish cemetery in Prudnik [online], cmentarze-zydowskie.pl [dostęp 2020-08-01].
  48. ↑ Cmentarz żydowski w Opolu Jewish cemetery in Opole [online], cmentarze-zydowskie.pl [dostęp 2020-08-01].
  49. ↑ Cmentarz żydowski w Raciborzu Jewish cemetery in Raciborz [online], cmentarze-zydowskie.pl [dostęp 2020-08-01].
  50. ↑ Cmentarz żydowski w Kędzierzynie-Koźlu Jewish cemetery in Kedzierzyn-Kozle Judischer Friedhof Cosel [online], cmentarze-zydowskie.pl [dostęp 2020-08-01].
  51. ↑ Piotr Świerc: Filip Robota. W: Emanuel Rostworowski: Polski Słownik Biograficzny. T. XXI. Kraków-Wrocław-Warszawa: Polska Akademia Umiejętności: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988.
  52. ↑ Andrzej Dereń, Żydzi na ziemi prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, 41 (724), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 13 października 2004, s. 7, ISSN 1231-904X.
  53. ↑ a b c Kącik historyczny, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 7 (314), Biała: Gminne Centrum Kultury, lipiec 2021, s. 4–6, ISSN 1232-7352.
  54. ↑ Historia linii Gogolin-Prudnik. bluefish.foxnet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-24)].
  55. ↑ a b Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 72.
  56. ↑ Wojna Światowa, Okres republiki, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 9 (315), Biała: Gminne Centrum Kultury, wrzesień 2021, s. 4–5, ISSN 1232-7352.
  57. ↑ a b c Rok 1921, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 10 (316), Biała: Gminne Centrum Kultury, październik 2021, s. 4–5, ISSN 1232-7352.
  58. ↑ Andrzej Dereń, Chrzest parkowej muszli koncertowej [online], Teraz Prudnik!, 16 sierpnia 2021 [dostęp 2023-12-26] (pol.).
  59. ↑ Andrzej Dereń, Oszczędzaj w powiecie!, „Tygodnik Prudnicki”, 20 (806), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 17 maja 2006, s. 11, ISSN 1231-904X.
  60. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 567.
  61. ↑ Synagoga w Białej (ul. Wałowa) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-02-18].
  62. ↑ Józef Mycak, Ewakuacja więźniów oświęcimskich przez teren powiatu prudnickiego, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 2 (106), czerwiec 1978, s. 52.
  63. ↑ a b Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 489.
  64. ↑ Kartka z kalendarza, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 7 (314), Biała: Gminne Centrum Kultury, lipiec 2021, s. 4, ISSN 1232-7352.
  65. ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  66. ↑ Adam Kasprowicz, Miałem pełne ręce roboty, „Głos Włókniarza”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 538, Prudnik: Samorząd Robotniczego PZPB, 1 maja 1985, s. 9.
  67. ↑ HISTORIA – Bank Spółdzielczy w Białej [online], bsbiala.pl [dostęp 2023-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-23].
  68. ↑ Ogłoszenie Prudnickich Zakładów Terenowego Przemysłu Materiałów Budowlanych w Prudniku z dnia 1 lipca 1961 r. w sprawie sporządzenia protokołów zdawczo-odbiorczych, „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”, 7, Opole: Prezydium WRN, 8 lipca 1961, s. 8.
  69. ↑ Podział administracyjny województwa opolskiego według stanu na dzień 31 sierpnia 1964 r., „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”, 9, Opole: Urząd Wojewódzki w Opolu, 3 września 1964, s. 12.
  70. ↑ a b Andrzej Dereń, Wieża Prudnicka już dostępna dla turystów [online], Teraz Prudnik!, 7 października 2021 [dostęp 2023-12-26] (pol.).
  71. ↑ Andrzej Dereń, Miasto trzech wież widokowych [online], Teraz Prudnik!, 11 kwietnia 2023 [dostęp 2023-12-26] (pol.).
  72. ↑ Andrzej Dereń, Sytuacja była krytyczna, „Tygodnik Prudnicki”, 39 (1753), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 25 września 2024, s. 18–20, ISSN 1231-904X.
  73. ↑ Powódź 2024: gorzej niż w 1997, „Panorama Bialska”, Patryk Bania – redaktor naczelny, 8 (347), Gminne Centrum Kultury: Biała, wrzesień 2024, s. 12, ISSN 1232-7352.
  74. ↑ Ludność Ziemi Prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 52 (266), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 24 grudnia 1995, s. 10, ISSN 1231-904X.
  75. ↑ Biała w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-02-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  76. ↑ Czy wiesz, że..., [w:] Andrzej Dereń, Polska bardziej polska, „Tygodnik Prudnicki”, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza ANEKS, 8 grudnia 2004, ISSN 1231-904X.
  77. ↑ a b c d e f Demografia – Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-02-24].
  78. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], web.archive.org, 6 września 2017 [dostęp 2020-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-06].
  79. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Biała w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-02-24], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  80. ↑ Biała w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  81. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 103.
  82. ↑ Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Unia” Spółka z o.o.
  83. ↑ a b Biała w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-04], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  84. ↑ Edyta Hanszke, Ustronianka w Białej. Tu wody do produkcji wody nigdy nie zabraknie [online], Nowa Trybuna Opolska, 7 lipca 2016 [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  85. ↑ a b 4mat com Sp z.o.o Opole n4CMS, Dane teleadresowe [online], rol-pol.pl [dostęp 2020-07-26].
  86. ↑ 4mat com Sp z.o.o Opole n4CMS, PPUH Rol-Pol [online], rol-pol.pl [dostęp 2020-07-26].
  87. ↑ Kontakt – Automarket Dor-Imp [online], dor-imp.com.pl [dostęp 2020-07-26].
  88. ↑ Ciesielstwo – Jacek Thiel [online], ciesielstwo-thiel.pl [dostęp 2020-07-26].
  89. ↑ Andrzej Dereń, Tutaj powstaną nowe sklepy Dino [online], Teraz Prudnik!, 9 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-27] (pol.).
  90. ↑ ZUS Inspektorat w Prudniku [online], zus.pl [dostęp 2024-04-17] (pol.).
  91. ↑ Kasza 2020 ↓, s. 105.
  92. ↑ Maciej Dobrzański: Pociągi wracają na linię Prudnik-Krapkowice. prudnik24.pl, 2016-08-03. [dostęp 2019-03-02]. (pol.).
  93. ↑ Radosław Dimitrow: Linia kolejowa Krapkowice – Prudnik wyremontowana. Ale pociągi pasażerskie tędy nie pojadą. nto.pl, 2016-08-30. [dostęp 2020-02-15]. (pol.).
  94. ↑ Wielkie ćwiczenia. Nam niedogodności nie grożą, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 8 (1722), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 21 lutego 2024, s. 6, ISSN 1231-904X.
  95. ↑ Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  96. ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-02-04] (pol.).
  97. ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-02-04].
  98. ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-02-04] (pol.).
  99. ↑ Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-02-04] (pol.).
  100. ↑ Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-02-04] (pol.).
  101. ↑ Andrzej Dereń, Nowe ścieżki pieszo-rowerowe w Białej [online], Teraz Prudnik!, 29 sierpnia 2020 [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  102. ↑ a b Andrzej Dereń, Dalej, niż do Mosznej [online], Teraz Prudnik!, 20 czerwca 2021 [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  103. ↑ Ścieżka rowerowa Prudnik-Moszna [online], visitopolskie.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  104. ↑ Zespół Szkolno-Przedszkolny Publiczne Przedszkole w Białej [online], przedszkolebiala.edupage.org [dostęp 2020-07-26].
  105. ↑ – Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jarosława Iwaszkiewicza w Białej – [online], bialapsp.edupage.org [dostęp 2020-07-26].
  106. ↑ Jan Poniatyszyn, Prudnik: władze powiatu przypomniały sobie o nieistniejącej szkole [online], radio.opole.pl, 24 lutego 2018 [dostęp 2020-02-09].
  107. ↑ Gminne Centrum Kultury w Białej – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-28].
  108. ↑ Adam Myśków, Dni Białej [online] [dostęp 2020-02-28] (pol.).
  109. ↑ IV Bialska Akademia Wiedzy i Umiejętności – Gminne Centrum Kultury w Białej [online], gckbiala.pl [dostęp 2020-02-28] (pol.).
  110. ↑ Grzegorz Weigt, XI Bialska Parada Orkiestr Dętych [online] [dostęp 2020-02-28] (pol.).
  111. ↑ DFK Biała / Zülz
  112. ↑ Teraz Prudnik! [online] [dostęp 2022-04-19] (pol.).
  113. ↑ Tygodnik Prudnicki - Twoja ulubiona gazeta [online], tygodnikprudnicki.pl [dostęp 2022-04-19].
  114. ↑ Prudnik24 [online], prudnik24.pl [dostęp 2022-04-19] (pol.).
  115. ↑ prudnicka.pl.
  116. ↑ Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji [online], szamotuly.naszemiasto.pl [dostęp 2020-02-19] (pol.).
  117. ↑ Olimpiada Młodzieży, Biała 29.04-07.05.00 [online], szachy.lo.pl [dostęp 2020-08-02].
  118. ↑ Światowe gwiazdy w Prudniku i Białej, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (1123), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 4 lipca 2012, s. 8, ISSN 1231-904X.
  119. ↑ Andrzej Dereń, Podsumowanie wyników: Wybory na burmistrzów i wójtów [online] [dostęp 2020-02-09] (pol.).
  120. ↑ Adam Myśków, Oficjalne wyniki wyborów w powiecie prudnickim [online] [dostęp 2020-02-19] (pol.).
  121. ↑ Serwis PKW – Wybory 2002 [online] [dostęp 2023-10-19].
  122. ↑ Serwis PKW – Wybory 2006 [online] [dostęp 2023-10-19].
  123. ↑ Serwis PKW – Wybory 2010 [online] [dostęp 2023-10-19].
  124. ↑ Serwis PKW – Wybory 2014 [online] [dostęp 2023-10-19].
  125. ↑ Serwis PKW – Wybory 2018 [online] [dostęp 2023-10-19].
  126. ↑ Serwis PKW – Wybory 2024 [online] [dostęp 2024-04-08].
  127. ↑ Rolf Jehke, Stadt Zülz [online], territorial.de [dostęp 2020-02-20].
  128. ↑ Partnerstwo gmin: Biała – Marienheide (Niemcy) – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2018-03-25] (pol.).
  129. ↑ Partnerstwo gmin: Biała – Mĕsto Albrechtice (Czechy) – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2018-03-25] (pol.).
  130. ↑ Partnerstwo gmin: Biała – Vlčice (Czechy) – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2018-03-25] (pol.).
  131. ↑ Wiesław Drobek, Ewa Dawidejt-Drobek. Nowe turystyczne funkcje wsi na Śląsku Opolskim w kontekście pamięci przeszłości. „Studia Obszarów Wiejskich”. 54, s. 28, 2019. Warszawa: PAN IGiPZ. ISSN 1642-4689. 
  132. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  133. ↑ Regulamin Odznaki Turystyczno-Krajoznawczej Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-08].
  134. ↑ Trasy rowerowe VI ETTR w Prudniku, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (1019), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 7 lipca 2010, s. 20–21, ISSN 1231-904X.
  135. ↑ a b c d Ścieżki rowerowe – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-26].
  136. ↑ Wycieczki tematyczne po Opolszczyźnie – VisitOpolskie [online], visitopolskie.pl [dostęp 2020-07-26].
  137. ↑ W poszukiwaniu piękna żydowskich cmentarzy [online], turystyka.biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  138. ↑ Dwa zamki w jeden dzień [online], turystyka.biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  139. ↑ Biała – Moszna [online], turystyka.biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  140. ↑ Biała – Dębina – Łącznik [online], turystyka.biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  141. ↑ Szlakiem zabytkowych kościołów [online], turystyka.biala.gmina.pl [dostęp 2020-07-26] (pol.).
  142. ↑ Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko, Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 13, ISBN 978-83-7618-031-1.
  143. ↑ a b Andrzej Dereń, Biała otwiera się na turystów. Ta oferta zaskoczy niejednego z nich [online], Teraz Prudnik!, 14 kwietnia 2023 [dostęp 2024-01-21] (pol.).
  144. ↑ Opieka zdrowotna [online], biala.gmina.pl [dostęp 2024-01-21].
  145. ↑ Posterunek Policji w Białej [online], KPP Prudnik [dostęp 2024-01-21] (pol.).
  146. ↑ Służby ratunkowe [online], biala.gmina.pl [dostęp 2024-01-21].
  147. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
  148. ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].
  149. ↑ Artur Klose – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  150. ↑ Zbigniew Tadeusz Komarnicki – nauczyciel i człowiek z pasją – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  151. ↑ Eryk Murlowski – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  152. ↑ Eryk Murlowski – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18] (pol.).
  153. ↑ Anna Myszyńska – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  154. ↑ Filip Robota – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  155. ↑ Manfred Słaboń – ksiądz etnograf z Łącznika – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].
  156. ↑ Harry Thűrk – wybitny pisarz ziemi prudnickiej – Urząd Miejski w Białej [online], biala.gmina.pl [dostęp 2020-02-18].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Informacje w Wikipodróżach
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku
Gmina Biała
Miasto
Wsie
Osady leśne
Części miasta
Części wsi
Kolonie wsi
Przysiółki wsi
Nieoficjalne
części wsi

Miasta województwa opolskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Powiat prudnicki
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Powiat prudnicki (1945–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1945–75)
Gminy wiejskie
(1945–54 i 1973–75)
Gromady (1954–72)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biała_(miasto)&oldid=75394932”