Ballady i romanse
 Strona tytułowa | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu |
zbiór ballad |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania |
1822 |
| Wydawca | |
Ballady i romanse – zbiór ballad Adama Mickiewicza, wydany w 1822 w Wilnie jako część pierwszego tomu Poezyj. Uważany jest za początek rozwoju gatunku ballady w literaturze polskiej oraz za manifest polskiego romantyzmu[1]. Jednocześnie Ballady i romanse pozostają w związku z gatunkami literackimi poprzedniego okresu, zwłaszcza z dumą, dumką i sielanką[2].
Charakter tomu
[edytuj | edytuj kod]Ballady Mickiewicza są silnie osadzone w realiach historycznych i lokalnych. Miejsce akcji jest ściśle określone (Świteź, Płużyny, Ruta i in.[3]). W tę oswojoną rzeczywistość wkracza świat nadprzyrodzony, w codzienność ingerują siły nadprzyrodzone, a to, co znane, okazuje się niebezpieczne i tajemnicze. Ingerencje świata nadziemskiego mogą mieć charakter etyczny – to, co nadprzyrodzone, ocenia czyny ludzkie i wprowadza ład moralny, wymusza odpowiedzialność za czyny i wymierza karę za popełnione zło (m.in. ballady Lilije, Rybka, Świtezianka)[3].
Taka wizja rzeczywistości, według której w każdym momencie może dojść do przenikania się codzienności ze światem pozazmysłowym, miała charakter polemiczny wobec racjonalnych poglądów oświeceniowych[1]. Szczególnie polemiczny charakter ma ballada Romantyczność, w której oświeceniowemu racjonalizmowi (reprezentowanemu przez postać starca) przeciwstawiony zostaje postulat wiary w poznanie pozaracjonalne i istnienie zjawisk niemożliwych do objęcia przez rozum[4].
Występujące w tomie opisy przyrody służą wprowadzeniu nastroju tajemniczości i grozy. Uzyskiwany jest on poprzez takie elementy pejzażu, jak: dzikość, cisza, szum wiatru, światło księżyca, cmentarz, stara cerkiew itp.[3] Czesław Zgorzelski nazwał Świteź, Świteziankę i Rybkę utworami „rusałczanymi”, które „opierają «dziwność» romantyczną fabuły na cudowności przeobrażeń wiążących człowieka z przyrodą”[5].
Utwory Ballad i romansów napisane są w różnej tonacji – od poważnych po żartobliwe (To lubię, Pani Twardowska).
Przed wierszem Romantyczność Mickiewicz zamieścił fragment dramatu Williama Shakespeare’a Hamlet:
- Methinks, I see... where?
- – In my mind’s eyes
Wpływ
[edytuj | edytuj kod]Chociaż utwory balladowe powstawały w literaturze polskiej już wcześniej, właściwa popularność tego gatunku rozpoczęła się od tomu Ballady i romanse. Ballady stały się we wczesnym romantyzmie gatunkiem służącym polemice z oświeceniową wizją świata i stały się sztandarowym gatunkiem romantyzmu przedlistopadowego. Jednak pojawienie się licznych naśladowców ballad mickiewiczowskich, opartych na cudowności, doprowadziło z czasem do skonwencjonalizowania się tego typu literatury. Wykorzystane przez poetę elementy przyrody i pejzażu stały się obrazami stereotypowymi[3], naśladowcy chętnie epatują motywami sentymentalnymi oraz elementami okropności i grozy, a problematykę ballad (m.in. problem winy i kary) sprowadzają niejednokrotnie do prostego dydaktyzmu[1].
Zawartość tomu
[edytuj | edytuj kod]W zbiorze znajduje się 14 utworów, kolejno:
- Pierwiosnek
- Romantyczność
- Świteź
- Świtezianka
- Rybka
- Powrót taty
- Kurhanek Maryli
- Do przyjaciół
- To lubię
- Rękawiczka
- Pani Twardowska
- Tukaj albo próby przyjaźni
- Lilije
- Dudarz
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Ireneusz Opacki Ballada. W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2002, s. 74. ISBN 83-04-04616-4.
- ↑ Joanna Klausa-Wartacz: Antyczne Przemiany i romantyczne metamorfozy. Tropami Metamorfoz Owidiusza w Świteziance Adama Mickiewicza, „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae” 2010, nr XX/1, s. 110.
- ↑ a b c d Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 250. ISBN 83-01-12108-4.
- ↑ Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 251. ISBN 83-01-12108-4.
- ↑ Joanna Klausa-Wartacz: Antyczne Przemiany i romantyczne metamorfozy. Tropami Metamorfoz Owidiusza w Świteziance Adama Mickiewicza, s. 111.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Ballady i romanse w serwisie Wolne Lektury
- Ballady i romanse w zbiorach Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona.pl