Arbogóralek szary

Arbogóralek szary
	Dendrohyrax dorsalis
	(L. Fraser, 1855)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	góralkowce
Rodzina	góralkowate
Rodzaj	arbogóralek
Gatunek	arbogóralek szary
Synonimy
	Hyrax dorsalis L. Fraser, 1855; Hyrax sylvestris Temminck, 1853; Hyrax nigricans W. Peters, 1879; Hyrax stampflii Jentink, 1886; Dendrohyrax Emini O. Thomas, 1887; Procavia (Dendrohyrax) marmota O. Thomas, 1901; Procavia emini latrator O. Thomas, 1910; Procavia (Dendrohyrax) tessmanni Brauer, 1912; Procavia (Dendrohyrax) adametzi Brauer, 1912; Procavia (Dendrohyrax) aschantiensis Brauer, 1914; Procavia (Dendrohyrax) adametzi zenkeri Brauer, 1914; Dendrohyrax beniensis Brauer, 1917; Dendrohyrax congoensis Brauer, 1917; Dendrohyrax rubriventer Brauer, 1917; Dendrohyrax brevimaculatus Brauer, 1917;
Podgatunki
	D. d. dorsalis (L. Fraser, 1855); D. d. emini O. Thomas, 1887; D. d. latrator (O. Thomas, 1910); D. d. marmota (O. Thomas, 1901); D. d. nigricans (W. Peters, 1879); D. d. sylvestris (Temminck, 1853);
	D. d. dorsalis (L. Fraser, 1855); D. d. emini O. Thomas, 1887; D. d. latrator (O. Thomas, 1910); D. d. marmota (O. Thomas, 1901); D. d. nigricans (W. Peters, 1879); D. d. sylvestris (Temminck, 1853);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Arbogóralek szary^[15] (Dendrohyrax dorsalis) – gatunek ssaka z rodziny góralkowatych (Procaviidae). Jest zwierzęciem o podobnej do innych góralkowatych budowie. Średnia masa ciała wynosi 3 kg. Gatunek ten przypomina masą i kształtem ciała dużego królika. Posiada gęstą i miękką sierść o kolorze szarym lub przechodzącym w brąz. Na grzbiecie znajduje się charakterystyczna plama o jaśniejszym zabarwieniu – okolice gruczołu grzbietowego.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1855 roku brytyjski zoolog Louis Fraser, nadając mu nazwę Hyrax dorsalis^[1]. Miejsce typowe to wyspa Bioko, Gwinea Równikowa^[1]^[16]^[17]. Holotyp to dorosły samiec (sygnatura BMNH 1858.3.5.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie^[18].

Różnice w nawoływaniach poszczególnych podgatunków sugerują, że poszczególne populacje używają trzech odrębnych dialektów na Wybrzeżu Kości Słoniowej, Kamerunie i wyspie Bioko oraz Gabonie^[19]^[20]. Na podstawie taksonomii innych ssaków leśnych, które wykazują podziały na poziomie gatunku z Dahomey Gap i Eastern Highlands, najprawdopodobniej możliwe są do rozróżnienia odmienne genetycznie podgatunki^[20]. Potrzebne są dalsze badania na temat genetyki, anatomii, zachowania i bioakustyki, aby wyjaśnić podział na poziomie podgatunków^[20].

Tradycyjnie rozpoznano sześć podgatunków^[16]^[20]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
D. d. emini	Dendrohyrax Emini	O. Thomas, 1887	Tingasi, Monbuttu, Demokratyczna Republika Konga^[21].	Osobnik (sygnatura BMNH 1887.12.1.101) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany przez Mehmeda Emina Paszę^[5]^[21].
D. d. latrator	Procavia emini latrator	O. Thomas, 1910	Batempa, górny bieg rzeki Sankuru, Demokratyczna Republika Konga^[22].	Samica (sygnatura BMNH 1909.12.12.10) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany przez Emila Tordaya^[22].
D. d. marmota	Procavia (Dendrohyrax) marmota	O. Thomas, 1901	Mengo, na północ od Entebbe, Uganda^[23].	Młodociana samica (sygnatura BMNH 1901.8.9.42) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany 8 grudnia 1900 roku^[23].
D. d. nigricans	Hyrax nigricans	W. Peters, 1879	Chinchoxo, na północ od ujścia rzeki Kongo, Kabinda, Angola^[24].	Młodociana samica^[3].
D. d. sylvestris	Hyrax sylvestris	Temminck, 1853	Ghana^[24].	Skóra i czaszka^[2].

Etymologia

Dendrohyrax: gr. δενδρον dendron ‘drzewo’; rodzaj Hyrax Hermann, 1783 (góralek)^[25].
dorsalis: łac. dorsalis (prawidłowo dorsualis) ‘grzbietowy, z tyłu’, od dorsum ‘grzbiet, tył’^[26].
emini: Mehmed Emin Bey, później Emin Pasza, nazwisko które przybrał dr Eduard Carl Oscar Theodor Schnitzer (1840–1892), niemiecki administrator w służbie osmańskiej, Pasza Ekwatorii, w Sudanie Egipskim w latach 1878–1889, lekarz, przyrodnik, kolekcjoner, zamordowany przez arabskich handlarzy niewolników^[27]^[28].
latrator: łac. latrator ‘szczekający’, od latrare ‘szczekać’^[29].
marmota: fr. marmotte ‘świstak’, od łac. Mus montis ‘mysz górska’; w aluzji do wyglądu przypominającego świastaka^[30].
nigricans: łac. nigricans, nigricantis ‘czarniawy, ciemnolicy’, od nigrare ‘być czarnym’, od niger ‘czarny’^[31].
sylvestris: łac. silvestris ‘z lasu, leśny, dziki’, od silva ‘lesisty teren, las’^[32].

Zasięg występowania

Arbogóralek szary występuje w zależności od podgatunku^[20]:

D. dorsalis dorsalis – Bioko.
D. dorsalis emini – północna i wschodnia Demokratyczna Republika Konga.
D. dorsalis latrator – środkowa Demokratyczna Republika Konga.
D. dorsalis marmota – zalesione wyspy Ugandy.
D. dorsalis nigricans – Nigeria do prawego brzegu rzeki Kongo.
D. dorsalis sylvestris – zachodnia Afryka.

Informacje o rozmieszczeniu tego taksonu są nadal niekompletne; występuje również w południowej Republice Środkowoafrykańskiej i południowo-zachodnim Sudanie Południowym, ale przynależność podgatunkowa tych populacji wciąż wymaga potwierdzenia^[20].

Morfologia

Długość ciała 44–57 cm; masa ciała 1,8–4,5 kg^[19]^[33]. Wzór zębowy: I ${\tfrac {1}{2}}$ C ${\tfrac {0}{0}}$ P ${\tfrac {4}{4}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ (x2) = 34^[19].

Odżywianie i biotop

Żywi się liśćmi, pędami, owocami, nie gardzi owadami. W odróżnieniu od góralka skalnego, arbogóralek szary żeruje w nocy. Jest z natury samotnikiem. W ciągu dnia śpi w konarach drzew, ukrywając się pośród liści przed polującymi na niego drapieżnikami. Wieczorem i wczesnym rankiem wydaje głośne pohukiwania. Ciąża trwa około 7 miesięcy. Samica rodzi dwa lub jedno młode w miocie.

Zamieszkuje wilgotne subtropikalne i tropikalne lasy, wilgotne sawanny, tereny skaliste, zarówno równiny, jak i góry.

Status zagrożenia i ochrona

IUCN uznaje arbogóralka szarego za gatunek najmniejszej troski (LC – ang. least concern)^[14]. Dendrohyrax dorsalis występuje w wielu siedliskach na terenach znajdujących się pod ochroną – parki narodowe i rezerwaty przyrody. Człowiek ciągle jeszcze niszczy lasy stanowiące naturalne miejsce występowania. Na gatunek ten polują ludzie dla mięsa i futra. Liczebność i gęstość występowania jest wciąż słabo udokumentowana^[14].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d L. Fraser. Description of a new species of Hyrax from Fernando Po. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 20, s. 99, 1852. (ang.).
↑ ^a ^b C.J. Temminck: Esquisses zoologiques sur la côte de Guiné. I^e partie, les mammifères. Leiden: E.J. Brill, 1853, s. 182. (fr.).
↑ ^a ^b W.C.H. Peters. Eine neue Art der Säugetiergattung Hyrax (H. nigricans) aus Chinchoxo und über eine neue Eidechse, Platysaurus torquatus, aus Mossambique. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1879, s. 10, 1879. (niem.).
↑ F.A. Jentink. On a new species of Hyrax (Hyrax Stampflii) from Liberia. „Notes from the Leyden Museum”. 8, s. 210, 1886. (ang.).
↑ ^a ^b O. Thomas. Diagnoses of two new Central African Mammalia. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fifth series. 20, s. 440, 1887. (ang.).
↑ O. Thomas. On the more notable Mammals obtained by Sir Harry Johnston in the Uganda Protectorate. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1901 (2), s. 88, 1901. (ang.).
↑ O. Thomas. Further new African mammals. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5, s. 285, 1910. (ang.).
↑ Brauer 1912 ↓, s. 411.
↑ Brauer 1912 ↓, s. 412.
↑ Brauer 1914 ↓, s. 36.
↑ Brauer 1914 ↓, s. 38.
↑ ^a ^b ^c Brauer 1917 ↓, s. 295.
↑ Brauer 1917 ↓, s. 296.
↑ ^a ^b ^c T.T. Butynski T.T., F.F. Dowsett-Lemaire F.F., H.H. Hoeck H.H., Dendrohyrax dorsalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-08] (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 22–23. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Species Dendrohyrax dorsalis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-08].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Dendrohyrax dorsalis (L. Fraser, 1855). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).
↑ 1858.3.5.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c H. Hoeck: Family Procaviidae (Hyraxes). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 46–47. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 116. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b 1887.12.1.101. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).
↑ ^a ^b 1909.12.12.10. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).
↑ ^a ^b 1901.8.9.42. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).
↑ ^a ^b G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 444, 1939. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 221, 1904. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names ↓, dorsalis [dostęp 2023-08-22] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, emini [dostęp 2023-08-22] .
↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 126.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 121.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 162.
↑ The Key to Scientific Names ↓, nigricans [dostęp 2023-08-22] .
↑ The Key to Scientific Names ↓, silvestris [dostęp 2023-08-22] .
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 76. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

A. Brauer. Zwei neue Baumschlieferarten aus Westafrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1912, s. 411–414, 1912. (niem.).
A. Brauer. Neue Klipp- und Baumsehliefer aus Sudwest- und Westafrika. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1914, s. 27–39, 1914. (niem.).
A. Brauer. Neue Procaviiden. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang, s. 294–303, 1917. (niem.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 1–567. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[Fraser-1] L. Fraser. Description of a new species of Hyrax from Fernando Po. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 20, s. 99, 1852. (ang.).

[Temminck-2] C.J. Temminck: Esquisses zoologiques sur la côte de Guiné. I^e partie, les mammifères. Leiden: E.J. Brill, 1853, s. 182. (fr.).

[Peters-3] W.C.H. Peters. Eine neue Art der Säugetiergattung Hyrax (H. nigricans) aus Chinchoxo und über eine neue Eidechse, Platysaurus torquatus, aus Mossambique. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1879, s. 10, 1879. (niem.).

[Jentink-4] F.A. Jentink. On a new species of Hyrax (Hyrax Stampflii) from Liberia. „Notes from the Leyden Museum”. 8, s. 210, 1886. (ang.).

[Thomas1887-5] O. Thomas. Diagnoses of two new Central African Mammalia. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fifth series. 20, s. 440, 1887. (ang.).

[Thomas1901-6] O. Thomas. On the more notable Mammals obtained by Sir Harry Johnston in the Uganda Protectorate. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1901 (2), s. 88, 1901. (ang.).

[Thomas1910-7] O. Thomas. Further new African mammals. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5, s. 285, 1910. (ang.).

[CITEREFBrauer1912[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43604471_411]-8] Brauer 1912 ↓, s. 411.

[CITEREFBrauer1912[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43604472_412]-9] Brauer 1912 ↓, s. 412.

[CITEREFBrauer1914[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43608069_36]-10] Brauer 1914 ↓, s. 36.

[CITEREFBrauer1914[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43608067_38]-11] Brauer 1914 ↓, s. 38.

[CITEREFBrauer1917[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43576399_295]-12] Brauer 1917 ↓, s. 295.

[CITEREFBrauer1917[https://www.biodiversitylibrary.org/page/43576400_296]-13] Brauer 1917 ↓, s. 296.

[iucn-14] T.T. Butynski T.T., F.F. Dowsett-Lemaire F.F., H.H. Hoeck H.H., Dendrohyrax dorsalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-06-08] (ang.).

[Cichocki&inni-15] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 22–23. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Wilson&Reeder-16] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Species Dendrohyrax dorsalis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-08].

[mdd-17] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Dendrohyrax dorsalis (L. Fraser, 1855). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).

[nhm-18] 1858.3.5.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).

[Hoeck-19] H. Hoeck: Family Procaviidae (Hyraxes). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 46–47. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Burgin&inni-20] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 116. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[nhm2-21] 1887.12.1.101. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).

[nhm3-22] 1909.12.12.10. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).

[nhm4-23] 1901.8.9.42. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-22]. (ang.).

[all-24] G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 444, 1939. (ang.).

[Palmer-25] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 221, 1904. (ang.).

[26] The Key to Scientific Names ↓, dorsalis [dostęp 2023-08-22] .

[27] The Key to Scientific Names ↓, emini [dostęp 2023-08-22] .

[CITEREFBeolensWatkinsGrayson2009126-28] Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 126.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=151_121]-29] Jaeger 1944 ↓, s. 121.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=192_162]-30] Jaeger 1944 ↓, s. 162.

[31] The Key to Scientific Names ↓, nigricans [dostęp 2023-08-22] .

[32] The Key to Scientific Names ↓, silvestris [dostęp 2023-08-22] .

[amw-33] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 76. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]