Aerozol leczniczy

Aerozol leczniczy (łac. aerosola medicamentosa) – postać leku przeznaczona do stosowania wewnętrznego lub zewnętrznego. Jest to układ wielofazowy zamknięty w opakowaniu pod ciśnieniem gazu wytłaczającego, z urządzeniem rozpraszającym umożliwiającym uzyskanie subtelnej dyspersji cząstek. Aerozol stanowi układ koloidalny, w którym ośrodkiem dyspersyjnym jest powietrze, a substancją rozproszoną ciecz.

W lecznictwie stosowano różnego typu inhalacje już w minionych wiekach. Wdychano rozproszone w powietrzu ciecze, a także pary, gazy i dymy. Szerokie zastosowanie miały kadzidła (fumigationes). Jeszcze w XIX wieku nie widziano różnicy między wdychaniem gazu czy mgły. W skład inhalacji wchodziły najczęściej mieszaniny zawierające kropelki cieczy i lotne olejki eteryczne. W uzdrowiskach do dziś stosuje się wdychanie skondensowanej pary, otrzymanej przez gotowanie wód mineralnych w tzw. inhalatoriach. Pod koniec XIX wieku bardzo popularne były inhalatory parowe. Strumień pary porywał ciecz z wylotu szklanej rurki i rozpylał ją w powietrzu, a chory wdychał powstały aerozol. Naukowe podstawy leczenia inhalacyjnego opracował Theodor R.W. Findeisen^[1] w 1935 roku. Ustalił on dokładnie zależność między wielkością kropelek rozpylonych a czasem utrzymania się ich w powietrzu^[2].

Budowa rozpylacza

Urządzenie do wytwarzania aerozolu leczniczego jest zbudowane z pojemnika i zaworu rozpylającego. Dozowanie preparatu może być ciągłe lub może on być dawkowany (zawory dozujące).

Pojemniki: stosuje się szklane, metalowe lub z tworzyw sztucznych. Muszą być odporne na ciśnienie (do ok. 4500 hPa).
Zawory: zamykają szczelnie pojemnik i po naciśnięciu umożliwiają rozpylenie substancji leczniczej. O uzyskanym efekcie rozpylenia decyduje głowica rozpryskowa.
Substancje lecznicze: mogą występować w postaci roztworu, emulsji, zawiesiny lub proszku zmikronizowanego.
Substancje pomocnicze: rozpuszczalniki, substancje korygujące odczyn, zwiększające lepkość, środki konserwujące, izotonizujące.
Gazy wytłaczające (propelenty): gazy sprężone (N₂, CO₂, podtlenek azotu), gazy skroplone i ciecze o niskiej masie cząsteczkowej (propan, butan), fluorowane węglowodory lub ich mieszaniny.

Podział

Aerozole inhalacyjne (wziewne) – stosowane w pojemnikach pod ciśnieniem lub w postaci inhalatorów proszkowych. Jeżeli są w postaci płynnej można stosować nebulizatory. Pojedyncza dawka może być zamknięta w kapsułce, blistrze lub odmierzana w komorze inhalatora. Aerozol pobierany jest wraz z powietrzem podczas wdechu.
Aerozole zewnętrzne (natryskowe) – mają działanie ogólne lub miejscowe i są stosowane: na skórę, błonę śluzową jamy ustnej i innych jam ciała (są zaopatrzone w odpowiednie aplikatory). Te stosowane na otwarte rany i uszkodzoną skórę muszą być jałowe. Specjalny typ aerozoli do użytku zewnętrznego to aerozole donosowe i podjęzykowe.

Działanie w zależności od wielkości cząstek

5–20 µm – preparaty działają na górne drogi oddechowe
2–5 µm – cząstki docierają do oskrzeli
1–2 µm – adsorpcja substancji leczniczej w oskrzelikach
0,2 µm – adsorpcja w pęcherzykach płucnych
poniżej 0,1 µm – w większości są wydychane, w małym stopniu adsorbowane

Czystość mikrobiologiczna

I grupa – Aerozole bez wymaganej pełnej jałowości: Preparaty dermatologiczne stosowane na nieuszkodzoną skórę. Mają wymóg podwyższonej czystości mikrobiologicznej – nieobecność szczepów chorobotwórczych.

II grupa – Aerozole jałowe: Są to aerozole zawierające antybiotyki, stosowane na uszkodzoną skórę, na pole operacyjne. Otrzymuje się je poprzez stosowanie wyjałowionych poszczególnych składników, pojemników, zaworów i aparatur do napełniania. Do wyjaławiania stosuje się metody termiczne, radiacyjne, sączenie wyjaławiające lub chemiczne poprzez dodanie tlenku etylenu. Sterylizacja gazów zachodzi przez filtrację wielopiętrową. Stosuje się jałowy zestaw filtrów o zmniejszających się średnicach porów: filtry o średnicy 0,074 mm – oddzielenie dużych cząstek, następnie kolejne filtry o porach: 20; 15; 10; 5; 2; 0,25 mikrona.

Zalety aerozoli leczniczych

Stanowią wygodną dla chorego postać leku.
Stosowane są na błony śluzowe, co umożliwia szybkie wchłanianie substancji leczniczej.
Pozwalają na precyzyjne, a jednocześnie szybkie i łatwe, dawkowanie substancji leczniczej (aplikatory).
Opakowanie ciśnieniowe jest ochroną dla substancji leczniczej przed wpływem czynników zewnętrznych (hydroliza, utlenianie).
Uniemożliwiają wtórne zakażenie mikrobiologiczne.

Wady aerozoli leczniczych

Dokładne dawkowanie substancji leczniczej wymaga doświadczenia przy stosowaniu (synchronizacja z wdechem).
Sprawiają trudności z dokładnym dawkowaniem u dzieci.
Jest to skomplikowana pod względem technicznym postać leku.
Niektóre gazy wytłaczające (freony) mają szkodliwy wpływ na środowisko.

Przypisy

↑ Hans Gerhard Müller: Findeisen, Theodor Robert Walter. [w:] Neue Deutsche Biographie [on-line]. Bawarska Akademia Nauk, 1961. [dostęp 2020-10-02]. (niem.).
↑ Feliks Modrzejewski: Farmacja stosowana, podręcznik dla studentów farmacji, wydanie V. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1977, s. 223–232.

Bibliografia

Stanisław Janicki, Adolf Fiebig: Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998, s. 244–253. ISBN 83-200-2293-2.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[Findeisen-1] Hans Gerhard Müller: Findeisen, Theodor Robert Walter. [w:] Neue Deutsche Biographie [on-line]. Bawarska Akademia Nauk, 1961. [dostęp 2020-10-02]. (niem.).

[2] Feliks Modrzejewski: Farmacja stosowana, podręcznik dla studentów farmacji, wydanie V. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1977, s. 223–232.

[1]

[2]