Kutigurowie
Kutigurowie (również Kutrigurowie) – plemię bułgarskie zamieszkujące w VI i VII wieku ziemie położone nad Morzem Czarnym na zachód od Donu. Część historyków odróżnia ich od Bułgarów, uznając Kutigurów za plemię huńskie. Wobec niejasnej genealogii Protobułgarów, którzy również uważani są za związek plemion huńskich, kwestia nie jest łatwa do wyjaśnienia. Nazwa Kutigurów wywodzi się ze starotureckiego körtűrgűr, co oznacza: „wyróżniający się”, „dostojny”.
Od 499 Kutigurowie brali udział w bułgarskich najazdach na Cesarstwo Bizantyjskie. Najazdy powtarzały się co kilka lat. Dla obrony stolicy cesarz Anastazjusz (491–518) wzniósł wokół Konstantynopola „długie mury”. W 517 Bułgarzy dotarli aż do Termopil. Byli w oddziałach zbuntowanego generała bizantyjskiego Witaliana, który trzykrotnie, wspierany przez flotyllę łodzi docierał do długich murów Konstantynopola, aż ostatecznie został odparty. W 529 najechali Dobrudżę, Mezję i Bałkany po Trację, w 530 Iliryk, W latach 539–540 doszli aż do Konstantynopola, wtargnęli do Grecji i przeprawili się do Azji Mniejszej. W 545 próbując zmiany taktyki cesarz Justynian zezwolił osiedlić się w Tracji części Kutigurów. Po kolejnym najeździe Kutigurów w 551 cesarz skutecznie skłócił chana Kutigurów Zabergana z chanem sąsiedniego plemienia bułgarskiego Utigurów, Sandalem. Wojna między obydwoma plemionami zakończyła się pokojem w 558. W 559 Zabergan najechał Cesarstwo i obległ Konstantynopol, który z trudem obronił stary wódz Belizariusz. W następnym roku Kutigurowie zostali najechani i podbici przez opłaconych przez Bizancjum Awarów.
Awarowie utworzyli w następnych latach federację z Kutigurami w skład której weszło, jak szacują historycy, około 100 tysięcy Awarów i 100 tysięcy Kutigurów. Znajomość tej części Europy przez Kutigurów była jednym ze źródeł błyskotliwych sukcesów wojennych Awarów w następnych latach. W 568 zajęli wspólnie z Awarami Nizinę Węgierską tworząc państwo znane jako Kaganat Awarów. Od czasu do czasu źródła bizantyjskie odnotowują udział Kutigurów w ogólnych akcjach kaganatu przeciwko Bizancjum. W 569 kagan awarski Bajan wysłał 10-tysięczny oddział Kutigurów przeciw Rzymianom w Dalmacji. W trakcie wyprawy Kutigurowie zburzyli 40 grodów obronnych. W 596 generał bizantyjski Petros poniósł klęskę pod Anasamus nad Dunajem z rąk 6 tysięcy Kutigurów. Po nieudanym oblężeniu Konstantynopola przez połączone siły Awarów, Kutigurów, Gepidów i Słowian w 626, państwo awarskie znalazło się w kryzysie. Doszło do konfliktu pomiędzy Awarami a Bułgarami co do wyboru nowego kagana. Pokonani przez Awarów Bułgarzy w liczbie 7000 rodzin uciekli do Bawarii, skąd z kolei przegnał ich król Franków Dagobert I (629–639), mordując podstępnie większość z nich. Ostatecznie 700 rodzin pod wodzą księcia Altseka schroniło się w Italii. Król Longobardów Grimoald nadał im ziemię w Abruzzach w księstwie Benewentu. W 635 chan Wielkiej Bułgarii Kubrat pokonał Awarów przyłączając terytoria Kutigurów nad Donem do swego państwa. Po śmierci Kubrata pomiędzy 660 a 670 rokiem Wielka Bułgaria rozpadła się pod uderzeniem Chazarów. Kutigurowie pod wodzą jednego z synów Kubrata Kotraga przenieśli się w górę Donu. W X wieku społeczność Bułgarów Kortaga utworzyła w dorzeczu Wołgi i Kamy Bułgarię Kamską.
Bibliografia
- W. Szymański, E. Dąbrowska, Awarzy, Węgrzy, Ossolineum, Wrocław 1979, ss. 32–63. ISBN 83-04-00246-9
- R. Browning, Justynian i Teodora, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977, ss. 214–216.
- D. Lang, Bułgarzy, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983, ss. 33–39. ISBN 83-06-00831-6
- T. Wasilewski, Dzieje Bułgarii, Ossolineum, Wrocław 1970, ss. 34–42.