Naischdadt

Basisdate
Dialekt:	Rhoifrängisch
Hääptvariant:	Pälzisch
Rechionalvariant:	Wesdpälzisch
Bunnesland:	Rhoilond-Palz
Landkrääs:	Krääsfraii Schdadt
Heche:	136 m ü. NHN
Fleche:	117,1 km²
Aiwohner:	54.000
Bevelkerungsdicht:	461 Eiwohner je km²
Boschtläätzahle:	67433, 67434, 67435
Voawahle:	06321, 06327
Kfz-Kennzääche:	NW
Gmäändschlüssel:	07 3 16 000
Schdadgliderig:	Kernstadt un nain Schdaddeel
Adress vun de; Schdadvawaltung:	Marktplatz 1; 67433, 67434, 67435 Neustadt an der Weinstraße
Websait:	www.neustadt.eu
Owabirchamääschta:	Marc Weigel (FWG)
Laach vun de Schdadt Naischdadt in Rhoilond-Palz
	Kard

Naischdadt is e kraisfraiï Schdadt mit uugfäa 54.000 Oiwohner am Ausgang vum Lombreschda Daal in die Rhoiewene, lichd also an de Haad un in de Mid vunde Woischdrooß.

Haabdschdadt?

Daß Naischdadt vun de Naistadtern als die Haabdschdadt vun de Palz oogseje werd, sien viele gaa ned so gärn und nuch meecher kennens ned orer ner falsch verschdeje, wail ses nua bolidisch sien: Nadierlich schbield aach mid, daß do iwwern halb Johrhunnerd die Bezärchsreschierung gseeß hod - unnerm Keensch isse in Schbaya gwesd, haid isse äschdemol gons uffgeleesd - awwee vor allem laihd Naischdadt ned ner in de Mid vun de (aal) Palz, sunnern aach in de Mid vun de Woischdroß un is de dradizionelle Wahl- un Greenungsord vun ned ner de pälzer, sunnern aach de daitsche Woikeenischin - ner fuchzeh mol hen onnrn Schdädt die hochi Ehr khäd.

Geografische Ohgawe

Naischdadt liehd geografisch so ziemlisch in de Mid vun de Palz direkt an de Woischdroß (im Naischdadter Ortsdäl Diedesfeld is de Midlpunkt vunre markiad). Naischdadt liehd am Haadrand, also am esdlische Rand vum Pälzerwald, do wu dann die Roiewene oofangt.

Dorch Naischdadt fließ de Schbayabach, där dääld sisch dort uff in Schbayabach un Rehbach. Auadäm is noch de Mußbach zu nenne, där dursch Gimmeldinge, Lobloch und Mußbach fließe duud un dodenõõ in de Rehbach enoi.

Im Wesde g'head ä Schdiggl vum Pälzerwald zu Naischdadt un im Oste än Deel vum Ordenswald. Die wischdigsde Bärsch vum naischdadta Dääl vum Pälzerwald sinn de Nolle, de Keenichsbärsch, es Woibied u. de Schdawebärsch. Zwische de Ortsddääl sin iwweral Wingad zu finne, und gesche Osde ach emol e glä bissl Agga.

Oidälung

Naischdadt beschded aus de aichendlische Schdadt (die "Inneschdadt"), mehrere Stadtvärdl, die direkt aagebaut sin: die Hambacher Heh, es Afrigavärdl, es Schändaal, Winzinge, es Böwisch unn die Osdschdadt. Dodezu kummen dann noch ä paa Ordsdääl, wu ärschd 1969 oigemäänd worre sin: Diedesfeld, Duddwailer (erschd 1974), Goise, Gimmeldinge, Haad, Hambach, Keenischsbach, Lache-Schbaijadoaf un Mußbach.

Bausubschdanz

Naischdadt had noch ä guude Dääl aale Haiser un Fassade: in Winzinge kunn mer zwische de Osdschul un em ejemaalsche Gaaskessl viel Neoklassizismus vun de Grinnerzaid seje. In de Inneschdadt gebts ä paa Fachwäghaiser ausm 17. / 18. Jh., die schenschde sin in de Hinnagass unn in de Zwärschgass zseje. Ansunschde han se in de Fuchdscha zwaa viel zärschdeead, awwa die Schdifdskerch un de Brunne sin im Zendrum stejegebliwwe und de naije Maagdbladz is faschd schun so scheen wie uf de aale Biller vun sellemol, die wo de Kunschdmaler Adolf Riedhammer gemoold hod, wie er am Schbayra Dum an de Renowierung gschaffd hod, wie die Palz noch zum Keenichraisch Bayan keerd hod. Un es Hambacha Schloß is inzwische faschd noch bekannder als wie de Saumaache.

Annerschdwo viel weenscha bekannd is die Wolfsbursch, wo 130 m iwwam Lombreschder Daal uff 270 iwwer NN voam Ordsoigong laihd. Die is so ald wie Naischdadt selberd.

Verkehr

Naischdadt is de hegschdfrequendierde Aisebahnknodepunkt vun de Palz. Die Haubdschdreck vun Monnem noch Paris (iwwer Lautre) välaaft in Osd-Wesd-Rischdung dorsch Naischdadt. Noo Siede gibts a Schdrägg noo Karlsruh bzw. Stroßbursch un noo Norde Rischdung Därkem un Grieschdadt, wo die Audobohn Mannem - Paris longgehd.

Naischdadt hot 4 Bahnhääf: Hauptbahnhof, Bewisch, Muschbach un Woischdroße-Zendrum. Naischdadt liehd an de Audobahn A65 und an de Bunnsschdrooße B38, B39 un B271. Said kózm hod Naischdadt die ärschd "Elekdro-Tankschdäll" (also Elekdroaudo-Ladeschdazion) in gonz Rhoilond-Palz. In Schbayadoaf is ausadäm en glääne Fluchblatz.

Die wischdigschde iwwerregionale Radwesche dorch Naischdadt sin:

de Woischdroßeradwesch
de Kraut-un-Riewe-Radwesch
de Radwesch noch Speyer durch de Ordenswald

Außadäm gäbds noch de Radwesch "Rund ums Woibied".

Feschde

In Naischdadt werd's wischdigschde Woifeschdt vun Daitschland g'faiert - un, nóóm Därkma Worschdmaagd, es zwäddgreeschde: 's "Daitsche Woilesefeschdt", des wu soin Nome zamme midde Daitsch Woischdrooß griehd hod, zu dem awwer alle Pälzer bloß 'Haiselscher' sagen, wail do so viel Haiselscher sin, wu mer gude Pälzer Woi tringe konn. Des is imma onde ärschde zwää Wucheänd vum Ogdoba.

Die Óófäng lieje im gruße Feschdumzuch, den wu die Naischdadta Winzär 1909 noom Ärndedangfeschd es ärschd Mol vaóóschdald hen - jezad issa am zwädde Wocheend vum Feschd. Donn is aach im Saalbau die Wahl un die faialisch Kreenung vun de daitschi Woikeenischin. Die Gala wärd vum SWR laif iwwadrõõche, die effndlisch Befrachung wärd ufgezaischnd.

Am Fraidach vum ärschde Wucheänd wärd im Saalbau die pälzisch Woikeenschin gewääld. Newadäm gibts in jedem Orstdel jedi Meng Kerwe, Woifeschde etc. iwwers Johr verdählt. Außadäm ä paa Schborvaõõnschdaldunge vun iwweregionaler Bedaidung, wie Triathlon u. Maundnbaik-Renne.

Wischdische Glänischkaide

Die Oiwohner vun Naischdadt häßen "Naischdadter" un net "Naischdädter". Graadso häßt 's donn aach Naischdadter Daal.

Gschichdscher un Kuriosidäde

Kää Bombe uff Naischdadt

Naischdadt is - unserm Herrgodd sais gedongd! - im Griesch ned su arg zerschdeerd worn. Die aale Naischdadter verzähle haid nuch, doß de Scheff vun de Ammis domols middr Dochder vum Borjemääschder ogebenneld hot un die soll em gsaad hen, wunner ija schee Naschdadt zerbombe lasse dääd, do dääds nix mid nerre wärn. Alla, hodders soi geloßd un die zwää hon sisch gried un sin had nuch gliglisch - wunn se ned gschdorwe sin.

De Vier-Meeres-Bligg

Vun Naischdadt fiere drai Weesche zu de Wolfsgursch iwwerm Lombreschder Daal: de heegschde gehd vun de Welschterass iwwers Woibied no hinne ins Daal, de unnerschd gehd hinnerm aale Lyceeum hoch un donn glai no lings ins Daal un meschd graad knapp iwwerm Daal elong un de middlerschd fangt aa an de Welschterass oon, fierd awwer diregd zur Bursch. Uff demm Weesch is do, wo mer so en härrlische Bligg iwwer die gonzie Schdadt hod, vun de Roiewene bis hinner die aal Owwerrealschuul, uff demm Weesch is do aach de Viermeeresbligg: morschens sied mer ä Newwlmeer, middachs ä Haisermeer, owends ä Lischdermeer un nachds gaanixmeer!

Naischdadter Persehnlischkaide

Naischdadt hot ä paa beriehmdi Söhn unn Deschder hevorgebrachd, die her uffgelischd sinn:

Georg von Neumayer (1826-1909), in Kerschhm-Bohlande gebohre, awwer Ehrebürscher vun Naischdadt, Geophysiga unn Polarforscher. Noch dem is in Naischdadt ä Schul benannt.
Johannes von Geissel (1796–1864), Kaddinal, Äzbischuf vun Köln, Bischuf vun Schbaya.
Hans Geiger (1882-1945), Physiga unn Nomensgäwwa vum Geicha-Zeela. Nooo däm is in Naischdadt ä Schuul unä Schdrooß benannd.
Otto Dill (1884–1957), Moler, fer den gibts es Otto Dill Museum un ä Schdrooß is ach noom benannd.
Walter Bruch (1908–1990), Fernsehteschniger unn Erfinner vum PAL-Fernsehsyschdem, des bis hait es daitsche Fernsehn domminiad. Der hot ach ä Schdroß.
Mario Basler (*1968), Fußballer, unner anrem bei Werder, em 1.FC Bayern un em 1.FCK, vun 1994-1998 in de daitsche Nationalmanschafd.